Morgunblaðið - 12.04.2013, Page 6

Ástand friðlýstra svæða 2012
Loftmyndir ehf.
Rauð svæði:
Appelsínugul svæði:
Rauðlituð svæði eru í verulegri hættu að tapa verndargildi sínu eða hafa tapað því að hluta til.
Appelsínugul svæði eru í hættu á að tapa verndargildi sínu og þarfnast aðgerða til að snúa þeirri þróun við
Dyrhólaey
Friðland að
Fjallabaki
Geysir
Grábrókargígar
Helgustaða-
náma
Reykjanes-
fólkvangur
Laugarás
Verndarsvæði
Mývatns og
Laxár
Gullfoss
Hveravellir
Surtarbrandsgil
Teigarhorn
Eldborg í
Bláfjölum
Fossvogsbakkar
Háubakkar
Rauðhólar
Geitland
Kringilsárrani
Skútustaðagígar
Skógafoss
BAKSVIÐ
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
„Vistkerfi Mývatns og Laxár er und-
ir miklu álagi og sífellt eru fleiri
álagsþættir að bætast við,“ segir
Árni Einarsson, líffræðingur og for-
stöðumaður Náttúrurannsókna-
stöðvarinnar við Mývatn. Vistkerfið
sé stórt og í sjálfu sér sé lítið hægt
að grípa inn í það. „En við höfum
lagt mesta áherslu á í okkar ráðgjöf
að menn raski ekki undirstöðum líf-
ríkins með því að menga grunn-
vatnið – sem er stórmál – og raski
ekki botni vatnsins heldur. En það
er náttúrlega búið að raska botn-
inum og við sitjum uppi með þann
skaða,“ segir hann.
Hér vísar Árni í kísilgúrvinnslu á
botninum sem var hætt árið 2004 en
hann segir að sýnt hafi verið fram á
að sveiflur í lífríkinu hafi dýpkað af
hennar völdum.
Meðal þeirra breytinga sem hafa
orðið á lífríki vatnsins á undan-
förnum árum er að kúluskítur, sem
er eitt vaxtarform grænþörungs og
afar fágætt á heimsvísu, er á hröðu
undanhaldi. Þar sem áður voru millj-
ónir af kúlum eru nú nokkur þúsund.
Teppi grænþörunga sem var einnig
á botninum er sömuleiðis að hverfa.
Þá hefur silungsveiði snarminnkað.
Mælanleg og talsverð mengun
Umhverfisstofnun nefnir fjórar
ástæður fyrir því að Mývatn og Laxá
eru færð á rauðan lista; virkjana-
áform, röskun á vatnsgæðum, und-
anhald kúluskíts og mikinn fjölda
ferðamanna.
Árni segir að grunnvatn við
norðanvert Mývatn sé talsvert
mengað af næringarefnum sem
komi fyrst og fremst frá byggðinni.
Frárennslið fari í rotþrær en frá
þeim berist næringarefni út í vatnið.
„Þetta er mælanleg mengun og hún
er talsverð,“ segir hann.
Erfitt sé að segja til um áhrif
aukins styrks næringarefna.
Þó sé ljóst að veltan í lífríkinu
aukist, hjólin fari að snúast
hraðar og það hafi yfirleitt
neikvæð áhrif á vötn sem séu
næringarrík fyrir. „Það
er þó erfitt og nánast
ómögulegt að spá um
áhrifin. Einfaldara
er að gera ráðstaf-
anir til að koma í
veg fyrir mengunina.“ Árni segir að
Bjarnarflagsvirkjun sé áhyggjuefni
vegna þess að vinnslan muni leiða til
þess að jarðhitasvæðið kólni sem
leiði til minna kísilstreymis til Mý-
vatns.
Nú berist um 10 tonn af kísli í
vatnið á dag frá jarðhitasvæðinu í
Bjarnarflagi. Líkt og með styrk
næringarefna sé ekki hægt að segja
til um áhrif minni kísils á lífríkið.
„En við vitum að kísillinn er einn af
undirstöðuþáttunum í lífríki Mý-
vatns og ræður miklu um hvernig líf-
ríkið birtist okkur og hvernig fram-
leiðsluferlarnir eru,“ segir hann.
Meta þurfi áhrif virkjunarinnar á
kísilstreymi til vatnsins en það hafi
ekki verið gert í umhverfismati
Bjarnarflagsvirkjunar fyrir tíu ár-
um. Ástæða sé til að endurskoða um-
hverfismatið.
„Við eigum ekki að gera neitt sem
breytir efnasamsetningu vatnsins
sem rennur í Mývatn,“ segir hann.
Stórmál að menga grunnvatnið
 Sífellt meira álag á vistkerfi Mývatns og Laxár  Sitja uppi með skaða af kísilgúrvinnslu
 Meta þarf áhrif Bjarnarflagsvirkjunar á kísilstraum  Næringarefni berast úr rotþróm út í vatnið
6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. APRÍL 2013
Stefán Ingvi Her-
mannsson, fyrrverandi
framkvæmdastjóri
Austurhafnar, lést á
Landspítalanum í
Fossvogi 9. apríl síðast-
liðinn, 77 ára að aldri.
Stefán fæddist á Ak-
ureyri 28. desember
1935, sonur hjónanna
Þórhildar Steingríms-
dóttur og Hermanns
Stefánssonar. Hann
var stúdent frá MA
1955, lauk fyrrihluta-
prófi í verkfræði frá HÍ
1958 og lauk síðan prófi
í verkfræði frá Danmarks Tekniske
Højskole 1961.
Að loknu námi starfaði Stefán sem
verkfræðingur hjá Chr. Östenfeld og
Jönsson í Kaupmannahöfn 1961-63,
hjá sjóher Bandaríkjanna á Kefla-
víkurflugvelli 1963-64 og hjá gatna-
og holræsadeild Reykjavíkurborgar
1964-66. Hann var deildarverkfræð-
ingur við malbikunarstöð, grjótnám
og pípugerð Reykjavíkurborgar á
árunum 1966-77 og forstöðumaður
árin 1977-91. Kennari
við Tækniskóla Íslands
á árunum 1969-78, for-
stöðumaður bygg-
ingadeildar borgar-
verkfræðings árin
1981-84, aðstoðarborg-
arverkfræðingur 1984-
92, borgarverkfræð-
ingur 1992-2003 og
framkvæmdastjóri
Austurhafnar 2003-
2012. Hann sat auk
þess í ýmsum starfs-
hópum og verk-
efnastjórnum, s.s. um
byggingu Ráðhúss
Reykjavíkur 1987-92.
Stefán var sæmdur gullmerki
Verkfræðingafélags Íslands 2002 og
riddarakrossi hinnar íslensku fálka-
orðu árið 2012.
Eftirlifandi kona hans er Sigríður
Jónsdóttir. Börn þeirra eru Jón
Hallur Stefánsson (f. 1959), Þórhild-
ur Stefánsdóttir (f. 1965, d. 1975) og
Hermann Stefánsson (f. 1968).
Útför Stefáns verður gerð frá Bú-
staðakirkju föstudaginn 19. apríl.
Andlát
Stefán Hermannsson
Nokkrir samverkandi þættir hafa valdið því að ferðamönnum að Mývatni
hefur fjölgað mjög í vetur, að mati Stefáns Gunnarssonar, fram-
kvæmdastjóra Jarðbaðanna í Mývatnssveit.
Meðal skýringa á fjölguninni er að Icelandair-hótel hefur verið opnað á
Akureyri og gestum í dagsferðum út frá Akureyri fjölgað mjög í kjölfarið,
m.a. í Norðurljósaferðir á vegum Saga Travel.
Þá hafi Jarðböðin spurst afar vel út, t.d. á hinum vinsæla vef Trip ad-
visor en þar gefa gestir ferðamannastöðum, hótelum og fleiru einkunn
og umsögn. Um 93.000 manns fóru ofan í Jarðböðin í fyrra og gert er
ráð fyrir að fjöldinn verði meiri en 100.000 á þessu ári. Í janúar voru
gestir 36% fleiri en á sama tíma í fyrra, 46% fleiri komu í febrúar og
67% í mars. Eingöngu er um að ræða fjölgun erlendra gesta.
Stefán samsinnir því að e.t.v. sé fullhógvært að gera aðeins ráð
fyrir að gestum fjölgi upp fyrir 100.000. Markaðurinn sé þó
viðkvæmur og lítið þurfi til að setja hann úr skorðum.. „Við
teljum bara upp úr kötlunum þegar árið er búið,“ segir
Stefán.
Talið upp úr kötlunum í árslok
NOKKRIR SAMVERKANDI ÞÆTTIR JUKU STRAUMINN
Árni Einarsson
Umhverfisstofnun gaf í gær út
lista yfir ástand friðlýstra svæða
en þau voru alls 109 í lok árs
2012.
Á rauða listanum eru svæði
sem eru undir miklu álagi sem
bregðast þarf við strax.
Á appelsínugulum lista eru
svæði sem voru undir töluverðu
álagi og fylgjast þarf vel með og
bregðast við eftir atvikum.
Í skýrslu Umhverfisstofnunar
kemur fram að nokkur þeirra
svæða sem voru á rauðum lista
árið 2010 hafa færst yfir á app-
elsínugulan lista vegna aðgerða
sem gripið var til á svæðinu. Það
á við um Dyrhólaey, Grábrók-
argíga, Gullfoss og Surtarbrands-
gíg.
Tvö svæði sem voru á appels-
ínugulum lista færðust yfir á
rauðan lista en það eru vernd-
arsvæði Mývatns og Laxár og
Laugarás.
Fjögur ný svæði hafa bæst við
appelsínugula listann; Skútu-
staðagígar, Skógafoss, Háubakk-
ar og Rauðhólar.
Dynjandi og Hraunfoss duttu
út af listanum.
Önnur svæði eru óbreytt á milli
ára.
Sex svæði á rauðu,
14 á appelsínugulu
Fjögur svæði í Reykjavík lenda á
listum Umhverfisstofnunar. Laug-
arás fer á rauðan lista og Rauðhól-
ar, Fossvogsbakkar og Háubakkar
eru á appelsínugulum lista.
Í Laugarási er jökulrispað berg
og er svæðið dæmi um ísaldar-
minjar. Í umsögn um svæðið segir
að lúpína og annar garðagróður
hafi að mestu leyti kæft þær jökul-
myndanir sem er að finna. Uppræta
þurfi framandi gróður.
Fjögur svæði í
Reykjavík á lista
Rauðhólar Eru á appelsínugulum lista.
Ólafur A. Jónsson, sviðsstjóri hjá Umhverfisstofnun,
segir að ástand frárennslismála við Mývatn sé í mun
betra horfi en áður. Margt hafi verið gert og alls ekki
megi skilja umfjöllun um Mývatn í
nýrri skýrslu stofnunarinnar um
ástand friðlýstra svæða sem svo að
þar sé allt í ólestri. Í lögum um
verndun Mývatns og Laxár séu gerð-
ar stífari kröfur um meðhöndlun á
frárennsli frá íbúðarhúsum og fyr-
irtækjum heldur en víðast annars
staðar. Nú þurfi að fylgja þeim kvöð-
um eftir.
Ein af ástæðunum sem nefndar
eru fyrir því að verndarsvæði Mý-
vatns og Laxár er sett á rauðan lista er að mikill ferða-
mannastraumur setji aukið álag á svæði, bæði vegna frá-
veitu – ferðamenn þurfa víst líka að fara á salernið – og
vegna ágangs á náttúruverndarsvæði. Árið 2011 komu
42% erlendra ferðamanna að Mývatni, 238.000 manns,
skv. könnun Ferðamálaráðs.
Skútustaðagígar við Mývatn eru í fyrsta sinn settir á
appelsínugulan lista vegna mikillar og sívaxandi umferð-
ar ferðamanna sem heimsæki nú gígana allt árið um
kring. Þar skorti á skipulag. Dimmuborgir og Hverfjall
hafa líka látið á sjá þótt ekki séu þau á listanum.
- Mývatn, Dimmuborgir og Skútustaðagígar njóta
verndar og Umhverfisstofnun er ábyrgðaraðilinn. Hefur
stofnunin sofið á verðinum?
Ólafur segir að til standi að ráðast í úrbætur. Í sumar
verði m.a. reist salerni við Hverfjall og stígar betr-
umbættir. Við Skútustaðagíga hafi verið reynt að halda í
horfinu en nú þurfi að grípa til róttækari aðgerða. Vissu-
lega megi segja að þetta hefði átt að gerast fyrr. „En það
er sama gamla sagan, fjármagnið var ekki til,“ segir
Ólafur. Ferðamannastraumurinn hafi aukist hratt og
umferð að vetri aldrei verið eins mikil og nú. Skemmdir
geti myndast hratt við slíkar aðstæður. En við höfum
mestar áhyggjur af lífríki Mývatns og mun meiri áhyggj-
ur en af aukinni umferð ferðamanna,“ segir hann.
Ekki útilokað að loka þurfi svæðum
Í frétt Morgunblaðsins í gær sagði ranglega í undir-
fyrisögn að svæðum yrði líklega lokað. Hið rétta er að
það er ekki útilokað, eins og kom fram í fréttinni. Beðist
er velvirðingar á þessum mistökum.
Ólafur segir að það gæti tímabundið þurft að loka ein-
staka göngustígum, líkt og víðar sé gert á vorin.
Mun meiri áhyggjur af lífríki
Mývatns en ágangi ferðafólks
 Straumurinn eykst hratt  Stífari reglur en víðast
Ólafur A. Jónsson