Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.11.2013, Blaðsíða 45

arinnar, sem einstaklingarnir hafa meiri ábyrgð og
frelsi í orðum og gerðum.“ Síðar segir Sigurður
Bjarnason: „Undir þessum merkjum stýrðu þeir Jón
Kjartansson og Valtýr Stefánsson Morgunblaðinu.
Ritstjórn þeirra var blaðinu farsæl og þjóðinni gagn-
leg.“
Morgunblaðið leiddi
Stefnumörkun ritstjóranna tveggja er sett fram fimm
árum áður en Sjálfstæðisflokkurinn er stofnaður, en
hljómar þó eins og sumt af því besta sem síðar var að
finna í stefnuyfirlýsingum þess flokks. Hann er 16 ár-
um yngri en Morgunblaðið og hafði aldrei yfirráð yfir
blaðinu, hvorki formleg eða óformleg. En vafalaust er
að samkenndin var mikil á milli flokksins og Morgun-
blaðsins og samstarfið ekki síður, enda lífsskoðun
leiðtoga beggja einatt á mjög svipuðu róli. Aðrir
stjórnmálaflokkar eða félög á þeirra vegum áttu
kraftmikil dagblöð seinna meir, sem fylgdu flokks-
línum fast eftir, enda ráð fyrir því gert. Þau blöð voru
gjarnan fjármögnuð að hluta af flokkunum eða fé-
lagsmönnum þeirra beint eða af samvinnuhreyfing-
unni í tilfelli Framsóknarflokksins. Morgunblaðið
beitti sér af afli fyrir Sjálfstæðisflokkinn í kosningum.
Enginn vafi getur verið á, þegar slagurinn var sem
óvægnastur og aðrir flokkar studdust við flokksblöð,
að Sjálfstæðisflokkurinn og stuðningsmenn hans
hefðu stofnað til dagblaðs ef Morgunblaðið hefði orðið
algjörlega viðskila við Sjálfstæðisflokkinn. Á slíkum
tímum hefði slíkt blað getað orðið Morgunblaðinu
mjög skeinuhætt. En eftir því sem á öldina leið sner-
ist tískan gegn flokksblöðum og flokkstengdum blöð-
um.
Hjörtum svipaði saman
Einstakir forystumenn Sjálfstæðisflokksins voru
lengi vel í hópi forystumanna í stjórn Árvakurs, sem
gefið hefur út Morgunblaðið í rúm 90 ár. En þeir sátu
þar ekki í umboði flokksins og því síður voru þeir skip-
aðir til slíkrar setu af flokknum. Þar á undan byggð-
ust tengsl Sjálfstæðisflokksins og Morgunblaðsins
ekki síst á traustri vináttu og sameiginlegri sýn Ólafs
Thors og Valtýs Stefánssonar á þjóðmálum, en báðir
voru óvenjulega lengi í forystu, hvor á sínum stað.
Þeir féllu frá um svipað leyti. En þótt þessi tengsl hafi
ekki byggst á formlegu sambandi né á neinum skrif-
uðum skuldbindingum var lengi litið svo á, um allt
þjóðfélagið, að þar færu baráttubræður og pólitískir
sálufélagar. Sú almenna tilfinning breytti engu um
það, að Morgunblaðið varð yfirburðablað í frétta-
mennsku og útbreiðslu. Bréfritara er í minni, þegar
hann ók með kunnugum um blómlegar sveitir lands-
ins og hinn fróði bílstjóri upplýsti hann um hver sæti
hvern bæ. Það orðaði sá jafnan þannig: „Á þessum bæ
eru framsóknarmenn.“ Og svo: „Á þessum bæ eru
morgunblaðsmenn.“ Þetta var drjúg ökuferð og mikl-
um fróðleik miðlað, en aldrei var minnst á Sjálfstæð-
isflokkinn.
Nýr tími, betri siðir
Eftir því sem miðaði í rétta átt í landinu breyttust for-
sendur fyrir hinu flokkslitaða þjóðfélagi. Kjördæma-
skipan varð í áföngum miklu réttlátari en lengi hafði
verið. Fyrirtækjum fjölgaði, svigrúm þeirra jókst og
sjálfstraustið í kjölfarið. Millistétt fann til sín og fram-
haldsmenntun varð ekki lengur fyrir fáeina. Við-
skipta- og efnahagsfrelsi fór vaxandi og náðust stórir
áfangar í þeim efnum upp úr 1960 og aftur upp úr 1991.
Morgunblaðið hafði barist fast og einarðlega fyrir öll-
um þessum þáttum og gat vel við unað. „Moggalygin“
um kommúnismann og sovéthelsið hafði reynst heil-
agur sannleikur, þótt enn eigi eftir að biðja Moggann
afsökunar á þeim stimpli. Ekki svo að skilja að það sé
nauðsynlegt. „Moggalygin“ varð eins og heiðurskrans
um enni blaðsins, hafi blöð enni. Morgunblaðið hafði
staðið fast á „moggalyginni“ af því að það vildi, eins og
það vill enn, vera í liði með sannleikanum. Og Morgun-
blaðið studdi ekki öll framantöld baráttumál og mörg
önnur góð vegna þess að það væri taglhnýtingur
stjórnmálaflokks. Stuðningurinn við þau voru í sam-
ræmi við lífsskoðanir eigenda blaðsins og helstu penna
þess og stjórnenda alla tíð. Og þau voru öll í góðu sam-
ræmi við stefnuyfirlýsingu blaðsins frá 1. apríl 1924:
„Saga vor og þjóðarlund geta fært hverjum þeim, sem
um það vill hugsa, heim sanninn um það, að því blóm-
legra er yfir andlegu og efnalegu lífi þjóðarinnar, sem
einstaklingarnir hafa meiri ábyrgð og frelsi í orðum og
gerðum.“
Flokksblöð eru ekki lengur til og bóndabæir eru ekki
lengur eignfærðir morgunblaðsmönnum í hjali á milli
manna. Flokkar hafa ekki lengur þá einokun á lífsskoð-
unum sem þeir virtust hafa forðum tíð. Sumir segja, að
flokkarnir hafi ekki bjargfasta lífsskoðun lengur. En
hjörtun hafa þó ekki hætt að slá í brjóstum manna og
þeim er ekki orðið sama, að minnsta kosti ekki öllum.
Þeir vilja enn vera í liði sannleikans um leið og þeir
gæta sín á Stóra-Sannleikanum, sem meðal annars
reyndi að kæfa „moggalygina“. Þeim er enn annt um
frelsið. Þeim er enn annt um ábyrgð. Og þeir telja að
þetta tvennt geti ekki hvort án annars verið.
Morgunblaðið/RAX
Á afmæli
í dag
3.11. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45