Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.11.2013, Blaðsíða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.11. 2013
„Það er alveg ljóst að þetta eru nei-
kvæð tíðindi fyrir rannsókna- og ný-
sköpunarheiminn á Íslandi. Til að
gæta sanngirni þarf samt sem áður
að muna að um aukningu er að ræða
frá árinu 2012. Það varð 500 milljóna
króna aukning á árinu 2013 sem
hugsuð var sem leiðrétting á status
quo-stöðu síðustu ára. Sú aukning
helst inni að hluta,“ segir Sveinn
Margeirsson, formaður tækni-
nefndar Vísinda- og tækniráðs, um
niðurskurðinn sem boðaður er í fjár-
lögum.
Mikil sóknarfæri
Hann segir mikil sóknarfæri í því
fólgin að setja aukið fé í rannsókna-
og nýsköpunarstarf á Íslandi og
beina því sérstaklega gegnum sam-
keppnisleiðirnar, það er sjóðina.
„Stefna Vísinda- og tækniráðs fyrir
árin 2013-16 er að taka á sig loka-
mynd og við horfum þar til þess að
afraksturinn sem kemur út úr þess-
ari fjárfestingu verði sem allra best-
ur. Menn ættu því að gera sér grein
fyrir því hversu arðsöm hún getur
verið.“
Sveinn segir erfitt að meta hvort
aðgerðir eins og að fjölmenna á
þingpalla skili árangri. „Auðvitað
vonar maður að alþingismenn horfi
sérstaklega til þessa málaflokks.
Það skiptir miklu máli fyrir framtíð-
arverðmætasköpun í þjóðfélaginu að
fjárfest sé í þessum geira. Alþjóða-
samkeppnishæfni okkar Íslendinga
byggist á því að þróa hlutina áfram
og geta boðið upp á umhverfi sem
freistar ungs fólks. Þetta er ekki
bara spurning um þekkingarsköpun,
heldur atvinnuvegina ekki síður.
Þeir byggja vitaskuld á nýsköpun,
meðal annars grunnatvinnuvegirnir
okkar.“
Fjárfest til framtíðar
Sveinn kveðst ekki hafa íhugað að
segja af sér eftir að fjárlögin voru
birt líkt og þremenningarnir í vís-
indanefnd gerðu.
„Ég hef skilning á þeim við-
brögðum en hef eigi að síður ekki
talið það réttu leiðina hvað mig varð-
ar. Nú skiptir máli að snúa bökum
saman og berjast fyrir því að nið-
urskurður verði ekki framtíðin í
þessum málaflokki á Íslandi. Það
þarf að bíta í skjaldarrendurnar og
fjárfesta til framtíðar.“
Sveinn Margeirsson, formaður tækni-
nefndar Vísinda- og tækniráðs.
Niður-
skurður
verði ekki
framtíðin
F
járlagafrumvarpið er í al-
gjörri andstöðu við yf-
irlýsta stefnu stjórnvalda
í málefnum rannsókna og
nýsköpunar og fyrir vik-
ið þótti mér eðlilegt að stíga til
hliðar. Þeir sem eiga að standa að
baki þessari stefnubreytingu verða
að vera sáttir við hana. Það þýðir
ekki að tala í austur þegar gengið
er í vestur,“ segir Magnús Gott-
freðsson, læknir og prófessor, sem
sagt hefur sig úr vísindanefnd Vís-
inda- og tækniráðs í kjölfar nið-
urskurðar til rannsóknasjóða á Ís-
landi. Hann gegndi þar vara-
formennsku.
Auk Magnúsar Gottfreðssonar
sögðu Magnús Karl Magnússon,
deildarforseti læknadeildar Háskóla
Íslands, og Eiríkur Steingrímsson,
prófessor við læknadeild HÍ, sig úr
nefndinni. Alls eiga tíu manns sæti
í nefndinni.
Skaðleg stefnubreyting
Magnús er þeirrar skoðunar að
stefnubreytingin sé mjög skaðleg
og óttast að menn hafi ekki kynnt
sér nægilega vel gögn málsins t.d.
þau sem lúta að öflun erlendra
rannsóknarstyrkja. „Staðreyndin er
sú að Íslendingar þurfa að greiða
umtalsverðar fjárhæðir, meðal ann-
ars í rammaáætlanir Evrópusam-
bandsins. Það er ekki val-
kvætt. Við erum svo lánsöm
hér að eiga öfluga vís-
indamenn sem hafa verið
duglegir að sækja um
þessa Evrópustyrki og þegar dæm-
ið er gert upp hafa þeir aflað mun
meira fjár en Íslendingar hafa lagt
í púkkið. Þetta hefur því með öðr-
um orðum verið mjög arðbær fjár-
festing vegna þess að flestir af
þessum vísindamönnum hafa stigið
sín fyrstu skref með aðstoð inn-
lendra samkeppnissjóða. Verði
teppinu kippt undan þeim hér
heima segir það sig sjálft að þeir
munu eiga í erfiðleikum með að
keppa um erlenda styrki, m.a.
þessa Evrópustyrki,“ segir Magnús.
Sérkennileg vinnubrögð
Hann gagnrýnir líka vinnubrögðin.
Ekkert samráð hafi verið haft við
vísindanefnd vegna niðurskurðarins,
alltént viti hann ekki til þess. „Það
er sérkennilegt að hafa ekki samráð
við fólkið sem hefur að beiðni
stjórnvalda unnið að stefnumótun í
þessum málaflokki undanfarin ár.
Ef til vill þykir einhverjum stjórn-
málamönnum þessi vinnubrögð eðli-
leg en frá mínum bæjardyrum séð
eru þau sérkennileg. Reynsla ann-
arra þjóða sem hafa lent í efna-
hagslegum hremmingum ætti að
vera okkar leiðarljós,“ segir Magn-
ús sem átt hefur sæti í vísindanefnd
frá árinu 2009.
Ef þessi áform raungerast væri
heiðarlegast að dómi Magnúsar að
breyta yfirlýstri stefnu Vísinda- og
tækniráðs á þann veg að það ætti
að draga úr umfangi rannsókna,
hafa sem minnst framlag í sam-
keppnissjóði til að tryggja sem
minnsta faglega gagnrýni þegar
ákveðið er hverjir hljóti rannsókn-
arstyrki og draga kerfisbundið úr
nýliðun. „Það er nákvæmlega þetta
sem verið er að boða með þessu
fjárlagafrumvarpi.“
Fram kom í ályktun vísinda-
manna til fjárlaganefndar Alþingis
að fyrir lægi að þrjátíu til fjörutíu
störf töpuðust úr íslensku vísinda-
samfélagi á næsta ári vegna nið-
urskurðarins.
Bitnar á nýjum verkefnum
Spurður um þetta segir Magnús að
verkefni ungra vísindamanna og
leiðbeinenda þeirra, sem gjarnan
greiða þeim laun, séu að verulegu
leyti fjármögnuð gegnum sam-
keppnissjóði. Iðulega er um tíma-
bundin verkefni að ræða, til tveggja
eða þriggja ára. Þetta þýðir að stór
hluti af fé rannsóknarsjóðs er
skuldbundinn fram í tímann. „Ég
held að enginn vilji stöðva verkefni
í miðjum klíðum,“ segir Magnús,
„sem þýðir að þetta kemur til með
að bitna á nýjum verkefnum. Högg-
ið kemur því fyrst og fremst á þá
sem eru að stíga sín fyrstu skref.
Það gæti hugsanlega leitt til þess
að ungir vísindamenn og þeir sem
eru að koma undir sig fótunum hér-
lendis þurfi að leita annað.“
Í stað þess að draga úr sam-
keppni vill Magnús auka hana. Um-
hugsunarvert sé að of lágt hlutfall
styrkja til vísindastarfs komi gegn-
um samkeppni en það hljóti að vera
besta leiðin til að hámarka þjóð-
hagslegan ávinning af rannsóknum.
„Nú mun þetta hlutfall lækka enn
frekar – og ekki var á það bæt-
andi.“
Frá Vísindavöku í Háskólabíói síðastliðið sumar.
Morgunblaðið/Golli
Þýðir ekki að tala í austur
þegar gengið er í vestur
VÍSINDAMENN FJÖLMENNTU Á ÞINGPALLA Í VIKUNNI TIL AÐ MÓTMÆLA FYRIRHUGUÐUM NIÐURSKURÐI TIL RANN-
SÓKNASJÓÐA Á ÍSLANDI. VARAFORMAÐUR VÍSINDANEFNDAR VÍSINDA- OG TÆKNIRÁÐS HEFUR SAGT AF SÉR.
* Ef við vissum hvað við værum að gera væri það varlakallað rannsókn, eða hvað? Albert Einstein, eðlisfræðingur.ÞjóðmálORRI PÁLL ORMARSSON
orri@mbl.is
Vísinda- og tækniráð markar stefnu stjórnvalda í vísinda- og tækni-
málum til þriggja ára í senn. Umfjöllun ráðsins á hvoru sviði um sig er
undirbúin af starfsnefndum ráðsins, vísindanefnd og tækni-
nefnd. Mennta- og menningarmálaráðherra skipar vís-
indanefnd úr hópi þeirra sem skipaðir eru í Vísinda- og
tækniráð skv. tilnefningum ráðsins, og skipar hann jafnframt
formann og varaformann úr hópi nefndarmanna. Atvinnu-
vega- og nýsköpunarráðherra skipar tækninefnd með
sama hætti.
Nefndirnar skulu hafa með sér samráð um þau
atriði sem máli skipta fyrir stefnumótun Vísinda-
og tækniráðs.
MARKAR STEFNUNA
Magnús
Gottfreðsson