Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.11.2013, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.11. 2013
S
káldið Benedikt Gröndal er ein aðalpersónan í
nýrri skáldsögu, Sæmd, eftir Guðmund Andra
Thorsson. Sagan byggist á raunverulegum at-
burðum; skólapiltur í Lærða skólanum er sak-
aður um þjófnað og umsjónarmaður pilta,
Björn M. Ólsen, vill taka hart á málinu. Benedikt Grön-
dal, sem er kennari í skólanum, hefur aðrar hugmyndir.
Ólík sjónarmið takast á.
Guðmundur Andri er fyrst spurður hvað sé svo
heillandi við Benedikt Gröndal að honum hafi fundist
ástæða til að gera hann að persónu í skáldsögu? „Það er
nú erfitt að svara því af hverju maður er allt í einu far-
inn að skrifa svona skáldsögu um einhvern fullkomlega
óvandabundinn mann,“ segir Guðmundur Andri. „Ég ætl-
aði alltaf að skrifa ritgerð um Gröndal þegar ég var í
Háskólanum og hélt ég yrði bókmenntafræðingur – um
ljóðlistina hans sem mig sundlaði alltaf af, en það lenti í
útideyfu hjá mér eins og svo margt. Og svo var ég allt í
einu farinn að skrifa þennan fyrsta kafla um hann. Það
er náttúrlega bíræfið að æða inn í annað eins heilabú og
ég bið fólk að virða það við mig að hafa ekki einu sinni
brot af hans geníalíteti. En það dregur mig einmitt að
honum, hann er svo ógurlega geníal en um leið fer hans
geníalítet að einhverju leyti til spillis hér í fásinninu.
Þetta er maður sem á að rölta um í sólskini í evrópsku
skóglendi og hugsa og yrkja en í staðinn hrekst hann
hér um á harðbalanum. Hann er á skjön við allt og
alla,“ segir Guðmundur Andri. „Mjög margir þekkja
Dægradvöl, þessa dásamlegu bók, sem mikið er lesin, en
hér dreg ég fram ljóðskáldið og náttúrufræðinginn, full-
trúa húmanískra gilda og þekkingar. Á okkar tímum
finnst mér ástæða til að minna á þau gildi.“
Af hverju finnst þér sérstök ástæða til að minna á þau
á okkar tímum?
„Blasir það ekki við? Það er sótt að húmanískum gild-
um. Það viðhorf að það sé eftirsóknarvert í sjálfu sér að
leita þekkingar á ekki upp á pallborðið meðal valdafólks
sem skilur ekki að menntun og menningarstarfsemi er
okkur nauðsynlegt andlegt súrefni, ef við eigum ekki
hreinlega að kafna hér. Gröndal er í mínum huga and-
stæða þessarar andfjandsamlegu efnishyggju. Hann er óp-
raktískur maður og leitandi sveimhugi. Hann þráir fegurð
eins og raunar Björn M. Ólsen á sinn hátt líka. Báðir
leita þekkingar og þrá fegurð, þeir spegla hvor annan á
ótal öðrum sviðum, um leið og þeir eru andstæður líka.
Í þessari bók fór ég inn í ljóðheim Gröndals og
gleymdi mér þar í nokkrar blaðsíður, sveif bara um í
hans orðaheimi áður en ég rankaði við mér og hélt
áfram með söguna. Það var undursamlegt.“
Ertu sammála því áliti að Gröndal sé einn af mestu
stílistum íslenskrar bókmenntasögu?
„Já já. Hann var engum líkur og ótal margt í nútíma-
legum stíl er komið frá honum. Þórbergur Þórðarson er
til dæmis óhugsandi án Gröndals, þótt hann gæti nú ekki
játað það sjálfur, og til Gröndals má rekja vissa tegund
af grótesku og skopstælingum sem við höfum enn næmi
af. Hann skipar líka setningum svo fallega í sínum prósa.
Sem prósahöfundur er hann klár, skýr og brilljant en
fólk sem reynir að lesa ljóð hans villist fljótlega í svona
fimbul-jörmun-hugmyndarökkri sem virkar mjög úrelt.“
Lítið íslenskt Dreyfusmál
Hvar heyrðirðu söguna um skólapiltinn sem var sakaður
um þjófnað og hvers vegna ákvaðstu að skrifa skáldsögu
um það mál?
„Ég held ég hafi lesið þessa sögu á tveimur stöðum, í
Dægradvöl þar sem Gröndal segir frá veru sinni sem
kennari við Lærða skólann í Reykjavík og nánari lýsingu
á þessum atvikum las ég í einni af þessum stóru brúnu
bókum um 19. öldina eftir Þorstein Thorarensen sem
kom út um 1970, frábærar bækur – Móralskir meistarar
hét þessi.
Svo hef ég lesið Dægradvöl margoft síðan og alltaf
staldrað við þetta mál. Það hefur alltaf slegið mig. Fyrir
mér er þetta lítið íslenskt Dreyfus-mál. Skáld sem sýnir
borgaralegt hugrekki, verður að gera það, getur ekki
annað því að skáldið verður að taka afstöðu með hinu
veikburða lífi.“
Mér finnst vera rómantískur tónn í þessari sögu.
Myndirðu samþykkja að þú væri rómantíker?
„Ég veit það ekki. Ertu að meina þannig að ég sitji
snöktandi yfir Downton Abbey á sunnudagskvöldum? Nei,
kannski ekki beinlínis. En maður náttúrlega smitast af
Gröndal býst ég við og þessum fegurðarheimi sem hann
lifir í þrátt fyrir allt. Þetta voru hins vegar ljótir tímar
og ég held ég dragi ekki fjöður yfir það. Það geisaði til
að mynda drepsótt á Íslandi þessi misseri, mislingar, sem
yfirvöld voru ráðalaus gegn. En ætli ég sé ekki svolítill
rómantíker. Ég kann vel við mig á 19. öldinni.“
Hvað heillar þig við 19. öldina?
„Eitthvert umbúðaleysi, vissan um sanna reynslu, sú
trú að tilfinningar hefðu skýlausa merkingu og að orðin
væru fær um að tjá hana, hugboð um framtíðina sem
einhvers konar ómæli þrotlausra möguleika. Algjör fjar-
vera atómbombunnar þó að Hitler og Stalín lægju þarna
vissulega einhvers staðar í kviði aldarinnar. Og kaldhæðni
var bara fallega mótuð þverstæða hjá Oscari Wilde.“
Í þessari bók eins og reyndar öðrum bókum eftir þig
sést hversu mikinn áhuga þú hefur sem rithöfundur á
mannlegum samskiptum sem stundum bregðast eða þá að
þeim lýkur með því að einhver deyr. Þú skrifar oft um
einhvers konar missi. Af hverju?
„Ég veit það ekki. Mér finnst að skáldsögur eigi að
fjalla um mannleg tengsl í alls konar myndum. Ég hylli
mannleg tengsl og samskipti og harma það þegar menn-
irnir ná ekki að tengjast hver öðrum eins og þeir þrá að
gera.“
Tvær bækur á sínum stað
Það er ekki hægt að taka viðtal við þig án þess að
spyrja um hinn angurværa og músíkalska stíl sem þú
skrifar. Er þessi stíll þér eðlislægur eða þurftirðu að
leita að honum?
„Ég hef ekki búið mér til stíl meðvitað, heldur er
þetta minn náttúrulegi máti að skrifa. Svona skrifa ég,
svona er ég. Eitthvað syngur inni í manni og orðin skipa
sér niður í setningar, setningar skipa sér niður í máls-
greinar og málsgreinar í kafla í ákveðinni hrynjandi.
Þannig held ég að þetta hafi verið frá fyrstu tíð. Ég veit
að ég hljóma eins og mjög lélegir lagahöfundar gera
stundum en setningarnar bara koma til mín einhvers
staðar frá, áreynslulaust.“
Þú tileinkar Margréti Indriðadóttur, móður þinni, bók-
ina. Er sérstök ástæða fyrir því?
„Mig langaði bara til þess að heiðra móður mína. Hún
hefur alla tíð verið minn helsti bakhjarl í lífinu. Ég á
henni allt að þakka, og þar á meðal hvernig ég skrifa.
Ég held að minn stíll liggi nær því hvernig hún hefði
skrifað, ef hún hefði gefið sig meira að slíku, heldur en
hvernig faðir minn skrifaði.“
„En ætli ég sé ekki svolítill
rómantíker. Ég kann vel við
mig á 19. öldinni,“ segir Guð-
mundur Andri Thorsson.
Hylli mannleg
tengsl og
samskipti
NÝJASTA SKÁLDSAGA GUÐMUNDAR ANDRA THORSSONAR NEFNIST SÆMD
OG ÞAR ER BENEDIKT GRÖNDAL MEÐAL PERSÓNA, EN BÓKIN ER BYGGÐ Á
RAUNVERULEGUM ATBURÐUM, SEM HÖFUNDURINN SEGIR VERA LÍTIÐ ÍS-
LENSKT DREYFUS-MÁL. GUÐMUNDUR ANDRI SEGIST Í BÓK SINNI VERA AÐ
HYLLA ÞEKKINGUNA OG FEGURÐINA. Í VIÐTALI RÆÐIR HANN UM NÝJU BÓK-
INA OG HINN EINSTAKA BENEDIKT GRÖNDAL. NÍTJÁNDU ÖLDINA OG RÓM-
ANTÍK BER VITASKULD Á GÓMA OG SÖMULEIÐIS RITHÖFUNDARSTARFIÐ.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
* Það er sótt að húmanískumgildum. Það viðhorf að það séeftirsóknarvert í sjálfu sér að leita
þekkingar á ekki upp á pallborðið
meðal valdafólks sem skilur ekki að
menntun og menningarstarfsemi er
okkur nauðsynlegt andlegt súrefni,
ef við eigum ekki hreinlega að
kafna hér. Gröndal er í mínum
huga andstæða þessarar
andfjandsamlegu efnishyggju.
Svipmynd