Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.11.2013, Blaðsíða 45

tryggt úrslitin. Lyndon Johnson á að hafa staðið fyrir
því í suðurríkjunum, að tugir þúsunda látinna manna
náðu að greiða atkvæði og gerðu það rétt, En mest
hafi munað um aðfarir Daleys, borgarstjóra í Chi-
cago. Það segir þó kannski mesta sögu um hve litlu
munaði á hinum glæsilega, fjáða Kennedy og sjálfs-
prottnum Nixon varaforseta, sem var algjör andstaða
Kennedys hvað alla útgeislun snerti, að fréttaskýr-
endur töldu flestir og telja enn, að úrslitum hafi ráðið
að Kennedy hafi mætt vel sminkaður í sjónvarps-
kappræður þeirra en Nixon ekki.
Hin hliðin
Alla hans forsetatíð var kvenfólki, og ekki var það allt
af fínustu sort, laumað inn í Hvíta húsið eða á aðra þá
staði sem forsetinn notaði það og það skiptið. Þar
sem slíkur valdamaður átti í hlut vissi auðvitað stór
hópur manna hvað gekk á. Samt bárust engar fréttir
út. Einn fylgdist þó betur með en allir aðrir, J. Edgar
Hoover, og sá var ekki lamb að leika sér við. Hoover
hélt doðranta um þessa ótrúlegu framgöngu forset-
ans og raunar einnig um Róbert bróður hans, sjálfan
dómsmálaráðherra landsins. Þeim bræðrum var
meinilla við leynilögreglustjórann en þorðu ekki að
hrófla við honum. Sjálfir gáfu þeir bræður á hinn
bóginn fyrirmæli um að njósnað væri um Martin Lut-
her King, blökkumannaleiðtogann fræga og einhvern
mesta ræðusnilling þessa tíma.
Mikill eða miðlungs?
Starfsferill Johns Kennedy var ekki langur, 1000
dagar í embætti, og í rauninni ekki mjög margt sem
gerir hann sögulegan. Svínaflóainnrásin, sem und-
irbúin var í tíð Eisenhowers, en Kennedy tók end-
anlega ákvörðun um, var ömurleg aðgerð og Banda-
ríkjunum til lítils sóma. Kennedy hóf
hernaðaraðgerðir í Víetnam sem komust í algleyming
í tíð Johnsons forseta, varaforseta Kennedys. Kúbu-
deilan árið 1962 var háskaleg og meira undir en í
nokkurri alþjóðlegri deilu fyrr og síðar. Ótrúlegt er
hve seint Bandaríkin gerðu sér grein fyrir því hvað
Sovétmenn voru að gera í landi Kastrós undan suður-
strönd Bandaríkjanna.
Allt fór betur en horfði til um skeið og flestir skýr-
endur færa þá niðurstöðu John Kennedy til tekna.
En síðari tíma upplýsingar benda til að Nikita Krút-
sjov, aðalritari Sovétríkjanna hafi talið sér óhætt að
stofna til svo ótrúlegra ögrana við hitt risaveldið. Eft-
ir leiðtogafundi þeirra Kennedys í Vín taldi hann sig
sjá að hinn ungi forseti Bandaríkjanna væri ekki að-
eins reynslulaus heldur veikgeðja. Ekki er víst að
kommúnistaleiðtoginn gamli hafi lesið yngri manninn
rétt.
Það fór þó svo að raunsæismenn í Moskvu knúðu
Krútsjov til undanhalds í málinu og kjarnorkustyrj-
öld var forðað og gamli aðalritarinn, böðull Stalíns í
Úkraínu, var settur af ári síðar. En þá var hinn kóng-
urinn á þessu taflborði fallinn fyrir morðingja hendi.
Hvað ef?
Þessa dagana eru miklar bollaleggingar um hvað
hefði gerst í framhaldinu ef atbeini Lee Harveys Os-
walds hefði ekki komið til. Ekkert er fast í hendi og
vandi er um slíkt að spá, eins og þar segir. Nú er vit-
að að sá læknir sem fylgdi forsetanum dældi í hann
lyfjum, sem ekki voru endilega ólögleg á þeim tíma,
hvað sem síðar varð. En hitt þykir hafið yfir vafa, að
forsetinn hefði ekki þolað slíka meðferð og í þeim
mæli lengi, án þess að bíða skaða af.
Þrátt fyrir yfirgengilega velviljaða fjölmiðla þá
hefði framhjáhald forseta „fyrirmyndarfjölskyld-
unnar“ í Hvíta húsinu fyrr eða síðar sprungið í andlit
hennar. Þar var ekki um nokkrar stúlkur að ræða,
heldur tugi og mjög ríflega það, þótt ótrúlegt sé. Í
samtali við MacMillan forsætisráðherra segir banda-
ríski forsetinn allt í einu að fái hann ekki a.m.k. eina
konu til sín á dag þá fái hann höfuðverk. – Af hverju
er hann að segja mér frá því – spyr gamli, breski for-
sætisráðherrann sjálfan sig í dagbók sinni! En spurn-
ingin um hvað hefði orðið ef kúlur morðingjans hefðu
misst marks eru aldrei annað en eðlilegar en æði loft-
kenndar vangaveltur. Gore Vidal hefur þó vænt-
anlega verið nærri því þegar hann sagði (efnislega):
Ef leyniskytta hefði skotið Krútsjov en ekki Kennedy
tel ég öruggt að Onassis hefði ekki gifst Ninu (Krút-
sjov).
Líklega er óhætt að fullyrða að það gerði réttindum
blökkufólks og fátæklinga gott að Johnson varð for-
seti í stað Kennedys. Ekki vegna þess að sá síð-
arnefndi hafi ekki verið jákvæður í þeirra garð. En
Johnson var forseti sem var flinkari við að eiga við
Bandaríkjaþing en nokkur annar og gera frumvörp
að lögum. Flestir telja að enginn annar hefði náð því
að „böðla“ tillögum, sem jafnmikil undirliggjandi og
dulin andstaða var við, í gegnum báðar deildir þings-
ins. En Víetnam? er spurt. Aðdáendur Kennedys
telja að hann hefði fyrr séð að sér en Johnson. Ken-
nedy hóf hina ógæfusömu vegferð og ekki margt sem
styður þessa kenningu.
Enginn vafi er á því að mikið var í Kennedy forseta
spunnið. Áratugum saman hafa vinir hans og sam-
starfsmenn komið fram opinberlega og fjallað um
hann og allt til þessa dags lýsir óblandin aðdáun af
þeim frásögnum og frá þeim sem nánastir voru hrein
og ósvikin væntumþykja. Einn af helstu samstarfs-
mönnum Kennedys og vinur var Pierre Salinger,
blaðafulltrúi hans. Salinger sá vin sinn og yfirboðara
í síðasta sinn 19. nóvember 1963. Þann dag fékk hann
bréf frá konu í Dallas í Texas: Don’t let the President
come down here. I’m worried about him. I think
something terrible will happen to him. (Forsetinn má
alls ekki koma suður hingað. Ég óttast um hann. Ég
er viss um að eitthvað hræðilegt muni henda hann.)
Salinger svaraði konunni samdægurs og sagðist meta
umhyggju hennar gagnvart forsetanum, en það væri
dapurlegt fyrir landið sem heild ef til væri sú borg í
Bandaríkjunum sem forsetinn yrði að forðast vegna
ótta við óeirðir. Ég er sannfærður um að Dallasbúar
munu taka honum fagnandi, sagði Salinger konunni.
Var hann einn?
Og það gerðu þeir langflestir. Þó ekki einn. Og enn
ganga sögurnar um að hann hafi ekki verið einn á
ferð, þessi misheppnaði ólánsmaður. Þannig sagði
Kerry, utanríkisráðherra, fyrir fáeinum dögum, að
hann tryði því ekki að Oswald hefði staðið einn að
verki. Ráðherrann sagðist þó ekki vilja hafa uppi
neinar kenningar að öðru leyti. Sú staðreynd að
búllueigandanum Jack Ruby tókst að myrða Oswald
fyrir framan nefið á fjölda lögreglumanna áður en
náðst hafði að yfirheyra hann að neinu gagni, hefur
ýtt undir samsæriskenningarnar og haldið lífi í þeim.
Og eins hitt að bandaríska leyniþjónustan hefur enn
sem komið er neitað að birta 1100 síður af skjölum,
sem hún flokkar enn, hálfri öld síðar, sem fullkomin
trúnaðargögn. Þessi skjöl verður hún þó að lögum að
birta árið 2017, en svo vill til að það ár hefði John F.
Kennedy orðið hundrað ára.
Mikil viðhöfn var að vonum þegar Kennedy forseti
var borinn til grafar 25. nóvember 1963. Sorg ríkti
um gjörvöll Bandaríkin, og henni var deilt víða um
heimsbyggðina. Leiðtogar hvaðanæva komu til að
vera viðstaddir og votta samúð sína og virðingu. Jac-
queline Kennedy og börn þeirra tvö hittu viðkvæm-
ustu strengi í hjarta þeirra mörgu sem fylgdust með í
sjónvarpi eða á fréttamyndum blaða eins og hér á
landi.
Lee Harvey Oswald var raunar einnig jarðaður
þennan sama dag, svo sérkennilegt sem það er. Hon-
um fylgdu aðeins tvær konur til grafar, Marguerite
móðir hans og Marina Nikolajevna kona hans með
barnungar dætur hins látna í fanginu. Marina hafði
verið „snotur afgreiðslustúlka í lyfjabúð“ í Minsk í
Sovétríkjunum þegar hinn 23 ára Lee Oswald kom
auga á hana. Í nýlegri heimildarmynd, sem sýnd var
á sögurás í sjónvarpi og byggð var á bókinni „Killing
Kennedy“ kemur persóna þessarar sovétstúlku vel
fyrir og kallar á samúð, jafnvel meiri en flestar aðrar
og mikilvægari persónur. Marina hefur fram til þessa
harðneitað að selja sögu sína fyrir fé.
Bréfritari átti ógleymanlegan, persónulegan há-
degisfund með Pierre Salinger blaðafulltrúa Johns F.
Kennedy. Hann lýsti vini sínum sérlega hlýlega svo
honum vöknaði um augu. Hann hafði verið um borð í
hinni forsetaflugvélinni, með Dean Rusk utanrík-
isráðherra, á leið til Asíu þegar skeyti barst, tor-
kennilegt mjög, sem virtist gefa til kynna að skotið
hefði verið á forsetann. Þegar málið skýrðist var vél-
inni snúið við áleiðis til Bandaríkjanna. Salinger
færði bréfritara bók sína „With Kennedy“ að gjöf
með fallegri áletrun þar sem hann segir m.a. að þar
sé fjallað um sögulegt augnablik í tilveru Bandaríkj-
anna og hann var í miðju þeirra atburða. Sagðist
hann sjálfur safna bókum um Kennedy og spurði
hvort slík væri til frumsamin á íslensku. Ég sagði svo
vera og sú bók hefði komið út strax árið 1964. Það var
bók Thorolfs Smith fréttamanns sem margir lásu upp
til agna fyrir næstum því hálfri öld.
Morgunblaðið/Ómar
24.11. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45