Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.11.2013, Blaðsíða 48

48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.11. 2013
L
ilja Guðrún Þorvalds-
dóttir leikkona hefur
fengið prýðisdóma fyrir
leik sinn í verkinu
Stóru börnin sem sýnt
er í Tjarnarbíói. Stykkið sjálft hef-
ur þá hlotið einróma lof leikhús-
gagnrýnenda, á annars stormasöm-
um leikdómavetri hingað til. Lilja
Guðrún er leikkona sem hefur fylgt
leikhús- og kvikmyndagestum í nær
35 ár. Hún á forvitnilegan feril að
baki en ekki síður líf – sérstaklega
æsku. Í þann sarp sækir hún
reynslu og visku fyrir túlkun sína.
Byrjum þar.
„Þegar ég er átta ára gömul
veikist móðir mín og síðar kom í
ljós að hún var með krabbamein.
Við bjuggum á Akranesi, fjögurra
barna hópur og faðir minn, sem var
menntaður búfræðingur, en á Akra-
nesi hafði hann starfað við sjó-
mennsku. Hann hafði þá stuttu áð-
ur lent í slysi við löndun svo það
var skammt stórra högga á milli.
Við flytjum þess vegna á æsku-
heimili pabba í Melasveit, þar sem
bróðir hans bjó einn. Elsti bróðir
minn er þó þarna kominn á sjó og
systir mín í skóla annars staðar en
þau voru auðvitað hjá okkur þegar
það var ekki vinna eða skóli. Ég
ólst upp við lítil efni þótt ég hafi
áttað mig á því í seinni tíð að æska
mín var ákveðið ríkidæmi. Ég gat
rætt allt við foreldra mína og ætíð
leitað til þeirra,“ segir Lilja Guð-
rún.
Móðir flúði ömurlega vist
Móðir hennar hét Ingunn V. Hjart-
ardóttir og faðir Þorvaldur Steina-
son. Ingunn var send sem ungbarn
í fóstur til vandalausra í Staðarsveit
vegna fjölskylduaðstæðna. Eftir góð
ár þar deyr fóstra hennar og hún
er send á nýtt heimili. Lilja Guðrún
segir það hafa verið ömurlega vist.
„Það fólk var helsjúkt. Bóndinn
barnaði meðal annars jafnöldru
mömmu sem einnig var í vist á
bænum. Konan á bænum lagði fæð
á mömmu. Þegar hún var fjórtán
ára og var með barn jafnöldru sinn-
ar á handleggnum í eldhúsinu kem-
ur konan að henni og tryllist yfir
því að hún skuli vera að hjálpa
stúlkunni og sinna „króganum“,
eins og hún kallaði barnið. Hún
skvettir á mömmu sjóðheitu vatni
úr potti og mamma var með bruna-
sár á hálsi alla ævi. Mamma kvaddi
heimilið þarna á stundinni.“
Mörgum árum síðar hitti Ingunn,
þá orðin stórglæsileg kona, þennan
gamla kvalara sinn sem boðaði
hana heim til sín – hafði frétt af
henni í heimsókn í sveitinni.
„Mamma hafði alltaf samúð með lít-
ilmagnanum,“ segir Lilja Guðrún.
Þá var Lilja Guðrún sjálf barn að
aldri og var með í för. Henni til
mikillar undrunar sá hún móður
sína bogna þegar konan skyrpti út
úr sér hrakyrðum.
„Ég sá mömmu fara mörg ár aft-
ur í tímann, hún fraus hreinlega,
gat engu svarað og ég man hvað ég
varð reið og hissa, þetta var svo
ólíkt þessari sterku, flottu, mömmu
sem ég átti. Ég endaði á því að
svara kerlingunni, sagði henni að
hún væri vond kona og hreinlega
norn. Það birti yfir mömmu og ég
man hvernig hún rétti úr sér og
kvaddi kerlinguna eftir ræðu mína:
„Vertu sæl.“ Saga mömmu hefur
verið mér mikilvæg uppspretta í
túlkun í leiklistinni.“
Lilja Guðrún segir að þarna hafi
komið sér vel að að geta ekki þag-
að. Hún hafi aldrei þolað þöggun.
„Ég held að stundum hafi réttlæt-
iskennd mín þvælst fyrir mér og ég
hef oft orðið óvinsæl fyrir að taka
ekki þátt í að þegja einhvers konar
óréttlæti í hel en þegar upp er
staðið skiptir það mig ekki máli.
Það er miklu verra að sitja uppi
með að hafa ekki staðið upp þegar
maður hefði átt að gera það.“
Veikindin voru ekki rædd
Allt frá því að Lilja Guðrún fór að
leika hefur hún verið spurð að því
hvar hún hafi lært líkamsbeitingu
og dans. Það lærði hún hjá móður
sinni, sem kom tveimur systkinum
Lilju Guðrúnar á fætur eftir löm-
unarveiki. Hún nuddaði þau, kenndi
þeim að dansa og færði hreyfingu í
leik. Það sér enginn í dag hversu
veik systkinin urðu.
„Þegar ég var að byrja í leikhús-
inu vissi ég ekki hvað ég átti að
segja þegar blaðamenn spurðu hvar
ég hefði lært dans. Sveinn Ein-
arsson gekk á mig og spurði sömu
spurningar. „Mamma …“ svaraði ég
og fannst eitthvað asnalegt að segja
það. „Nú, segðu það þá!“ sagði
hann.
Árin í sveitinni voru oft erfið.
„Það er fallegt á Narfastöðum í
Melasveit en þetta voru bara aðrir
tímar. Ég var þarna átta til tólf
ára. Á veturna varð ég oftsinnis að
ganga næstum níutíu mínútna leið í
skólann í kolniðamyrkri, kannski
tunglsljós. Fyrst, áður en bróðir
minn fór í skóla á Akranesi, var
hann með mér og það var allt ann-
að líf. Á þessum tíma voru veikindi
ekki rædd og við máttum ekki
heimsækja mömmu. Gömul ráðs-
kona sem fengin var á bæinn notaði
sínar aðferðir við uppeldið og sagði
að það væri ekki að furða að
mamma okkar lægi fyrir dauðanum
– „eigandi svona óþæg börn!“ Við
vöknuðum upp með martraðir
þangað til faðir okkar komst að því
hvað hvíldi á okkur.“
Lilja Guðrún átti fyrst ekki að fá
að ganga í skóla í sveitinni þar sem
börn voru ekki send í hann fyrr en
þau voru tíu ára. Hún var átta ára
en hafði orðið læs fjögurra ára
gömul og fannst tilhugsunin um að
fá ekki að fara í skóla skelfileg.
Hún fékk það í gegn og sat uppi
með Stærðfræðihefti Elíasar
Bjarnasonar númer fjögur – sama
hefti og elstu krakkarnir, fjórtán
ára gamlir, voru að leysa. Lilja
Guðrún var smávaxin og hún segir
að það og þessi reynsla hafi gert
það að verkum að hún áttaði sig á
að það dugði ekkert annað en að
steyta hnefann á móti óréttlæti.
„Ég var svo lítil að mér var strítt
á því að ég yrði dvergur. Og þegar
ég sá loks dverg í kvikmyndahúsi
varð ég svo hrædd að ég hljóp út!
Sveitin mótaði mig mikið. Kuldinn,
myrkrið og þetta harða líf, ég held
að ég njóti góðs af því í þeim geira
sem ég starfa í.“
Annað atriði sem mótaði líf leik-
konunnar var þátttaka föður henn-
ar í stjórnmálum og verkalýðsbar-
áttu. Hann var mjög virkur í þeim
málum á Akranesi.
„Eftir slysið var hann í raun ör-
yrki en þá voru þau mál með öðr-
um hætti en nú og engar bætur að
fá. Ég vissi að hann persónulega
myndi ekkert hafa upp úr þeirri
miklu vinnu sem hann lagði í hug-
sjónir sínar og ég spurði hann af
hverju hann væri að gera þetta.
„Fyrir ykkur, börnin mín og barna-
börnin,“ var hans svar.“
Mölinni fegin
Leikkonan var guðslifandi fegin
þegar hún flutti á mölina tólf ára.
„Bara það að fá að gera vinnu-
bækur í skólanum var svo stór-
fenglegt í mínum augum að ég
kláraði allar vinnubækurnar sem ég
átti að gera yfir veturinn á fyrstu
vikunum. Eftir grunnskóla fór ég í
Leiklistarskóla Ævars Kvaran,
lærði tækniteiknun og starfaði einn-
ig hjá Fálkanum.“
Lilja Guðrún var með í stofnun
Leiklistarskóla SÁL árið 1972 en
meðlimir skólans börðust fyrir því
að fullgildur leiklistarskóli yrði
stofnaður hérlendis. Árið 1974, þeg-
ar Leiklistarskóli Íslands var stofn-
aður úr SÁL, fór hún yfir í nýja
skólann ásamt velflestum nem-
endum þaðan. Vigdís Finnboga-
dóttir og Sveinn Einarsson börðust
fyrir því að Leiklistarskólinn yrði
settur á laggirnar.
Parti af föðurfjölskyldunni hugn-
aðist ekki að hún ætlaði að verða
leikkona, fannst það ekki nógu fínt.
Sá sami hluti talaði ekki við hana
fyrr en hún var orðin þekkt fyrir
leik í sjónvarpi og leikhúsi mörgum
árum síðar. Og ekki hugnaðist þeim
heldur að hún varð ólétt þegar hún
var enn í námi.
„Ég á tvær dætur; Karen Maríu
Jónsdóttur, sem ég eignaðist á öðru
ári í leiklistarskólanum, og Ingunni
Valgerði Henriksen, sem fæddist
tíu árum síðar. Ég átti ekki að fá
að halda áfram í skólanum af því að
Æskuárin mótuðu
LILJA GUÐRÚN ÞORVALDSDÓTTIR LEIKUR Í NÝJU STYKKI UM FULLORÐIÐ FÓLK SEM VILL VERA BÖRN.
SJÁLF ÁTTI HÚN ÓVENJULEGA ÆSKU OG LÆRÐI SNEMMA AÐ ÞAÐ ER GOTT AÐ GETA SVARAÐ FYRIR SIG.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
„Á veturna varð ég oftsinnis að
ganga næstum níutíu mínútna
leið í skólann í kolniðamyrkri,
kannski tunglsljós,“ segir Lilja
Guðrún Þorvaldsdóttir um
æsku sína í sveitinni.
Viðtal
PI
PA
R\
TB
W
A
•
SÍ
A
•
1
3
3
4
5
6
20%
AFSLÁTTUR
AF ÖLLUM
ÚLPUM
HLÝJAR Í
KULDANUM
Full búð af vönduðum vetrarúlpum
DIDRIKSONS RONJA ÚLPA
Þrír litir.
Stærðir: 36–46
23.192 KR.
Verð áður 28.990 kr.