Morgunblaðið - 03.12.2013, Page 23

23
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 2013
Hjólað í fölinu Það var föl á jörðu í höfuðborginni í gær en þessi vaski hjólreiðamaður í miðborginni lét sér fátt um það finnast og brunaði á fáki sínum í ljósadýrðinni við Hljómskálann.
Kristinn
Heilbrigðismál og
rekstur heilbrigð-
isstofnana hafa verið í
brennidepli síðustu
misseri, ekki síst síð-
ustu vikur, vegna fjár-
skorts og nið-
urskurðar. Í þá
umræðu hefur vantað
tilfinnanlega umfjöllun
um varanlegustu og
farsælustu leiðina til
úrbóta sem getur hvort tveggja í
senn dregið úr umfangi og fjárþörf
heilbrigðisstofnana og aukið lífs-
gæði fólksins í landinu í formi betri
heilsu. Umræða stjórnmálamanna
þarf ekki síður að snúast um leiðir
til eflingar heilsu landsmanna en
hvernig hægt sé að bregðast við
vanheilsu.
Vanheilsa og lífsstíll
Stærstan hluta vanheilsu fólks
má rekja til lífsstíls (að mati Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar),
þ.e. byggist á vali og ákvörðunum
fólks um hvernig það hagar lífi
sínu. Þar vegur neysla áfengis, tób-
aks og annarra ávanaefna þungt.
Að mati stofnunarinnar má rekja
40% af vanheilsu og ótímabærum
dauðsföllum í Evrópu til reykinga,
áfengisneyslu og umferðarslysa (en
þar eiga áfengi og
önnur vímuefni líka
stóran þátt). Þá er
ótalið það félagslega
og sálræna tjón sem
neysla ávana- og
vímuefna veldur
mörgum neytendum
og fjölskyldum þeirra,
ýmis neikvæð áhrif á
borgarana og kostn-
aður samfélagsins, s.s.
vegna löggæslu, af-
brota og félagslegra
úrræða og tjón at-
vinnulífsins. Það er flókið mál að
breyta lífsvenjum, enda áhrifaþætt-
ir margs í daglegu lífi okkar grafnir
djúpt í þjóðarsálina og bundnir
hefðum. Breytingar á lífsvenjum
geta ekki eingöngu komið ofan frá.
Þær verða líka að koma innan frá,
frá borgurunum og njóta skilnings
og stuðnings fólks. Til þess verður
að virkja fólk í nánasta umhverfi
sínu, virkja grasrótina umtöluðu.
Lífsstílsbreytingar eru því ekki
bara spurning um stefnumörkun í
orði, stjórnvaldsákvarðanir og
starfsemi ráðuneyta og ríkisstofn-
ana.
Félagasamtök, grasrót
og félagsauður
Félagasamtök eru vettvangur
borgaranna til þess að hafa áhrif á
samfélagsþróunina og sinna verð-
ugu og mikilvægu hlutverki í sam-
félaginu. Þau berjast fyrir sam-
félagslegum úrbótum og hafa mörg
hver veitt fjölþætta samfélagslega
þjónustu í langan tíma. Fé-
lagasamtök eru í náinni snertingu
við daglegt líf fólks og geta m.a.
nýtt tengslanet sín til þess að
virkja sjálfboðaliða í nærsamfélag-
inu á skömmum tíma og þátttaka
þeirra getur haft margfeldniáhrif í
samfélaginu. Íslensk félagasamtök
búa yfir vel menntuðu og hæfu fólki
til þess að sinna fjölbreyttum verk-
efnum sínum, rétt eins og stjórn-
völd. Ábyrgð og faglegur metnaður
er ekkert síðri. Sú fjölþætta nálgun
sem félagasamtök geta boðið er
kostur en ekki ókostur. Það er ekki
síst á vettvangi félagasamtaka og
fyrir tilstilli þeirra að hinn eft-
irsóknarverði félagsauður (social
capital) verður til vegna áhrifa
þeirra félagstengsla sem ein-
staklingar mynda í samskiptum sín-
um. Þessi tengsl eru mikilvægur
auður vegna hinna margvíslegu já-
kvæðu áhrifa sem þau geta haft á
velsæld og hagsæld einstaklinga og
samfélaga.
Félagasamtök og forvarnir
Saga ávana- og vímuvarna á Ís-
landi hefur einkennst af frumkvæði
og virkni almannasamtaka (auk ým-
issa takmarkana á framboði og að-
gengi að þessum efnum) með þeim
ágæta árangri að notkun ávana- og
vímuefna Íslendinga er með því
minnsta sem þekkist í Evrópu. Fyr-
ir vikið benda m.a. Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin og Evrópu-
sambandið á Ísland (og önnur lönd
á Norðurlöndum einnig) sem fyr-
irmyndir í forvarnamálum. Um ára-
bil hafa rúmlega tuttugu íslensk fé-
lagasamtök sem starfa á landsvísu
átt með sér samstarf í forvörnum,
Samstarfsráð um forvarnir. Þessi
samtök vinna öll að áfengis-, tób-
aks- og vímuefnaforvörnum á vett-
vangi mannræktar, velferðar, fé-
lagsmála, samfélagsþróunar,
uppeldis- og skólamála, íþróttamála
og tómstundastarfs. Samstarfið
byggist á virðingu fyrir fjölbreytni,
ólíkri aðkomu samtaka í forvörnum
og mismunandi áherslum. Með því
að kalla þessi samtök til samstarfs
og efla og greiða götu starfsemi fé-
lagasamtaka í forvörnum er með
virkum hætti stuðlað að auknum
lífsgæðum landsmanna og betra
samfélagi. Góður árangur í for-
vörnum dregur auk þess úr beinum
og óbeinum kostnaði fyrir sam-
félagið allt til framtíðar.
Nýja hugsun og nýjar lausnir
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar
Framsóknarflokks og Sjálfstæð-
isflokks er bætt lýðheilsa og for-
varnastarf meðal forgangsverkefna
og samfélagslegt mikilvægi frjálsra
félagasamtaka og sjálfboðastarf á
því sviði viðurkennt. Lýst er yfir
vilja til þess að greiða götu slíkrar
starfsemi og mikilvægi fé-
lagasamtaka sem efla og bæta ís-
lenskt samfélag viðurkennt. Þessar
yfirlýsingar eru fagnaðarefni þeim
sem vinna að forvörnum og sam-
félagsþróun á vettvangi fé-
lagasamtaka, grasrótarinnar. Það
er mikilvægt að viðhorf stjórnvalda
til félagasamtaka markist ekki af
ölmusu- og styrkjahugsun, heldur
byggist á mikilvægu og skilgreindu
samfélagslegu hlutverki þeirra.
Ekki er ástæða til þess að ætla
annað en að ríkisstjórnin og stjórn-
völd vilji fylgja eftir þessum ágætu
fyrirætlunum. Ekki einungis í orði
heldur líka í verki. Nú er tíminn
fyrir nýja hugsun, nýja nálgun og
varanlegan árangur.
Eftir Árna
Einarsson » Í stjórnarsáttmála
ríkisstjórnarinnar
er forvarnastarf meðal
forgangsverkefna og
samfélagslegt mikilvægi
frjálsra félagasamtaka
viðurkennt.
Árni Einarsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Fræðslu og forvarna (FRÆ).
Forvarnir, áhrifaríkasta leiðin í heilbrigðismálum