Morgunblaðið - 07.12.2013, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Aðeins einnkrók var aðfinna í íbúð
Winstons Smiths
þar sem Stóri
bróðir gat ekki
fylgst með honum. Annars var
söguhetjan í bókinni 1984,
framtíðarsýn George Orwells,
ávallt undir eftirliti.
Nútímamaðurinn er líka allt-
af undir eftirliti, þótt ekki séu
kringumstæður jafnömurlegar
og í bók Orwells. Í vikunni kom
í ljós, enn úr sarpi Moskvubú-
ans Edwards Snowdens, að
bandaríska þjóðarörygg-
isstofnunin, NSA, fylgist með
ferðum manna um allan heim
með því að rekja merkin, sem
farsímar þeirra senda frá
þeim. Um er að ræða yf-
irgengilegt magn gagna, sem
hlaðið er inn í gagnagrunna.
Greiningartæki, sem nefnist
því huggulega nafni „sam-
ferðamaðurinn“, fer síðan í
gegnum gögnin. Ekki hefur
komið fram hvort Ísland er
inni á ratsjá stofnunarinnar, en
miðað við atburði liðinnar viku
ættu gögnin að vera nokkuð
aðgengileg stofnun á borð við
NSA.
Megnið af upplýsingunum
skiptir engu máli. Stofnunin
býr hins vegar yfir tækni til að
komast að því hverja þeir ein-
staklingar, sem talin er ástæða
til að fylgjast með af ein-
hverjum sökum, umgangast.
Þannig gæti blásaklaus maður
setið á næsta borði við grun-
aðan hryðjuverkamann á kaffi-
húsi. Þeir borga og fara út á
sama tíma, taka sama strætó
upp í Breiðholt, fara út á sama
stað og eiga erindi í sömu
blokkina. Þetta
gæti vakið athygli
„samferðamanns-
ins“ og allt í einu
nær eftirlitið til
eins einstaklings í
viðbót. Síðan er spurning
hverja hann umgengst og
þannig má telja.
Í Bandaríkjunum virðist
skipta mestu máli að þetta eft-
irlit fari ekki fram í Bandaríkj-
unum og helsta áhyggjuefnið
að bandarískir farsímanot-
endur slæðist inn í kerfið á
ferðum sínum í útlöndum.
Bandaríkjamenn hafa ekki
áhyggjur af réttindum annarra
borgara þessa heims.
Einu sinni þurfti leyfi dóm-
ara til að hlera síma og koma
senditækjum fyrir á grunuðum
mönnum til að rekja ferðir
þeirra. Nú ganga allir með
slíkt senditæki á sér þannig að
rekja má ferðir þeirra hvert
sem er, á leynifundi í Öskju-
hlíð, á bari og öldurhús og
heim í svefnherbergi. Ætla
mætti að eina leiðin til að forð-
ast eftirlitið sé að slökkva á
farsímanum, en það vekur bara
enn meiri grunsemdir „sam-
ferðamannsins“ þegar sími
hverfur og birtist svo aftur.
Stundum er þeim rökum
beitt að aðeins þeir, sem séu að
gera eitthvað af sér, þurfi að
hafa áhyggjur af slíku eftirliti.
Ef fallast ætti á þau rök yrði
friðhelgi einkalífsins mark-
laust fyrirbæri. Hún byggist
ekki á því að fólk eigi að fá að
brjóta af sér í friði, heldur að
fólk eigi einfaldlega að fá að
vera í friði, jafnvel þótt það sé
bara að stunda útsaum eða
nostra við frímerkjasafnið.
Friðhelgi einka-
lífsins á undir
högg að sækja}
Undir eftirliti
Síðustu ár, efekki áratugi,
hefur endalokum
prentunar verið
spáð. Eftir svo og
svo mörg ár myndi
öll prentun og
blaðaútgáfa vera komin á staf-
rænt form og heilu dagblöðin
einfaldlega hverfa. Og vissulega
má segja að straumurinn hafi að
einhverju leyti verið í þá áttina,
en engin af dómsdagsspánum
hefur ræst nema að hluta til.
Uppfinning Gutenbergs ætlar
að reynast með þeim lífseigari.
Það vakti athygli þegar
bandaríska tímaritið Newsweek
tilkynnti að það myndi hætta að
koma út á pappír. Voru það við-
brögð eigenda blaðsins við
versnandi samkeppnisstöðu á
markaði, en tilraun með sam-
þættingu við vefmiðil hafði ekki
gengið sem skyldi. Sparnaður-
inn átti að vera mikill en kostur
hins sýnilega prentaða blaðs
gleymdist.
Ritstjórn tíma-
ritsins virðist einn-
ig hafa talið framtíð
í pappírnum, því að
margir af reyndari
blaðamönnum
Newsweek gengu
hreinlega út í kjölfar breyting-
arinnar. Nýir eigendur hafa nú
tekið við eftir erfiðleika og þeir
sjá þann kost vænstan að hefja
aftur prentun blaðsins.
Elfur tímans áfram rennur,
og ljóst að straumurinn er sá að
í auknum mæli færist útgáfa
dagblaða og tímarita yfir á staf-
rænt form. Það felur þó ekki
endilega í sér að þau geti yfir-
gefið pappírinn, í það minnsta
ekki í náinni framtíð. Dagblöð
og tímarit eru enn að leita að
réttu formúlunni með hliðsjón
af nýrri tækni, en dæmi News-
week sýnir þó svart á hvítu að
menn geta fljótlega lent í
ógöngum ofmeti þeir tæknina
og vanmeti kosti hins gamal-
reynda forms.
Newsweek snýr
aftur á pappírinn
eftir mislukkaða
tilraunastarfsemi}
Sigur fyrir Gutenberg
V
odafone á ríkisstjórninni mikið að
þakka fyrir að hafa haldið blaða-
mönnum og álitsgjöfum upp-
teknum liðna viku við að greina
boðaðar aðgerðir í skuldamálum
verðtryggðra heimila. Þótt hún hafi vissulega
komið illa við þá sem áttu hagsmuna að gæta
hefur þessi ömurlega uppákoma; þegar per-
sónuupplýsingum og einkamálum þúsunda Ís-
lendinga var lekið á netið, ekki vakið þannig
ugg með fólki að netheimar hafi logað síðan,
eins og stundum er komist að orði, né orðið til
þess að menn hafi heimtað afdráttarlaus við-
brögð stjórnvalda og hlutaðeigandi fyrir-
tækja.
Kannski er ein ástæðan sú að eigendur
þeirra leyndarmála sem gerð voru opinber
kæra sig ekki um að vekja á því athygli. Það
var í lagi að hlæja og hneykslast á því þegar upptökur af
símtölum Karls Bretaprins og Camillu Parker Bowles
var lekið í fjölmiðla og fantasíur hans um að umbreytast í
túrtappa gerðar opinberar en það er ekki jafnfyndið þeg-
ar einhver nákominn á í hlut. Þegar orðum, hvísluðum á
lyklaborðið í greddu eða reiði, er rænt og þau birt öllum
til aflestrar. Þá eru hagsmunir og hamingja raunveru-
legra fjölskyldna; fullorðinna og barna, undir.
Megi þeir sem stofnuðu og like-uðu vefsíður, þar sem
prívatmálum fólks var slengt fram öðrum til skemmt-
unar í kjölfar Vodafone-lekans, aldrei lenda í því að
þeirra leyndarmál séu dregin fram í dagsljósið og gerð
að afþreyingarefni.
Í upplýsingum felst gífurlegt vald. Það er
óhugnanlegt að hugsa til þess ómælanlega
tjóns sem fyrirtæki, sem safna kerfisbundið
upplýsingum um fólk á netinu, gætu valdið
með því að birta téðar upplýsingar. Ef það
kæmi í ljós að Facebook og Google til dæmis
geymdu öll samtöl, alla tölvupósta, og
ákvæðu einn daginn að demba öllu á netið. Sá
leki markaði armageddon fyrir tæknivædd
samfélög; að leka leyndarmálum ríkisstjórna
getur orskað stríð en að leka leyndarmálum
fólks gerir út um traust. Samfélög virka af
því að við ljúgum; ritskoðum hugsanir okkar
áður en við opnum munninn. Hvað gerist
þegar allir geta lesið hugsanir náungans hef-
ur hingað til verið viðfangsefni vísindaskáld-
sagnahöfunda en ekki lengur.
Þegar orð hafa borist öðrum til eyrna verða þau ekki
aftur tekin. Ef við höfum lært eitthvað af Vodafone-
málinu þá er það að leyndarmál okkar eru hvergi óhult í
tækniheimum. Tölvupóstur er eins og póstkort, sagði
einhver. Það er spurning hvort við séum að forgangsraða
rétt þegar við eyðum hundruðum milljóna í lofthelgiseft-
irlit á friðartímum en klinki í forvarnir, eftirlit og öryggi
netkerfa- og þjónustu. Árásir á þau eru stöðugar, er okk-
ur sagt, og stundum árangursríkar, eins og dæmin sýna.
Það er vonandi að sem fæstir hafi borið skaða af lek-
anum síðustu helgi og að hann verði fólki, fyrirtækjum
og stjórnvöldum víti til varnaðar. holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Leyndarmál í útrýmingarhættu
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
SVIÐSLJÓS
Þórunn Kristjánsdóttir
thorunn@mbl.is
F
yrirhugaður fjöldi bíla-
stæða við nýjan Land-
spítala við Hringbraut
dugar ekki miðað við
óbreyttar ferðavenjur.
Mæta þarf aukinni eftirspurn eftir
bílastæðum með breyttum ferða-
venjum þannig að dregið verði úr
notkun einkabílsins í og úr vinnu um
allt að helming frá því sem nú er.
Þetta kemur fram í meistara-
prófsritgerð Kristins Jóns Ey-
steinssonar í skipulagsfræði og
samgöngum við Háskólann í
Reykjavík.
Leitað var svara við þeim meg-
inspurningum: Hvaða áhrif hefur
tilkoma nýja Landspítalans á ferða-
myndun svæðisins og á bílastæða-
mál svæðisins?
Til stendur að reisa nýtt
sjúkrahús á höfuðborgarsvæðinu til
að sameina stærstan hluta núver-
andi starfsemi Landspítala á einum
stað. Nýtt sjúkrahús verður byggt
við Hringbraut og sameinast starf-
seminni sem þar er fyrir. Samein-
ingin mun ekki endilega kalla á
fjölgun starfa vegna samlegð-
aráhrifa. Ekki liggur fyrir hvenær
nýr Landspítali rís.
Öll bílastæði gjaldskyld
Í nýju skipulagi fyrir lóð Land-
spítalans á að takmarka aðgengi að
bílastæðum enn frekar með að-
gangsstýringu og gjaldskyldu og
stýra því hvaða stæði eru nýtt fyrir
gesti, starfsmenn og sjúklinga.
„Það munu þurfa að verða
breytingar á ferðavenjum hjá Land-
spítalanum svo núverandi skipulag
m.t.t. fjölda bílastæða fyrir nýjan
Landspítala gangi upp,“ segir Krist-
inn Jón. Samkvæmt ferðavenju-
könnunum nota að meðaltali 62-67%
starfsfólks Landspítalans og Há-
skóla Íslands einkabíl til og frá
vinnu eða námi.
Í þessu samhengi vildi hann
leita svara við spurningunni „hversu
langt þarf spítalinn að ganga til að
setja sér markmið í breyttum ferða-
háttum?“
Aðeins munu allt að 40% þeirra
sem starfa á svæðinu við nýjan spít-
ala eiga þess kost að fá bílastæði en
aðrir verða að nota annan ferðamáta
sé tekið mið af fjölda bílastæða sem
í boði verða á vegum Landspítalans.
Hins vegar bendir hann á að
samkvæmt aðalskipulagi Reykja-
víkur sé stefnt að því að dregið hafi
verulega úr umferð ökutækja í
Reykjavík til ársins 2030, úr 75% í
58%. „Ef það gengur eftir þá styður
það við þörfina á breyttum ferða-
venjum við nýjan Landspítala,“ seg-
ir Kristinn Jón.
Ekki ættu að vera neinar
hindranir í vegi fyrir því að nýr
Landspítali setji sér metnaðarfulla
samgöngustefnu sem stuðli að því
að draga úr notkun einkabílsins og
auka hlut annarra samgöngumáta.
Vegna þess að framtíðarstefna í
samgöngumálum Landspítala og
Háskóla Íslands er ákveðinn sam-
hljómur með samgöngustefnum
þeirra og stjórnvalda í því að stuðla
að aukinni sjálfbærni í umferð-
armálum.
„Þegar litið er til fjölda bíla-
stæða í nýju skipulagi Landspítala
tel ég að ekki hafi verið tekið nægi-
legt mið af fjölgun nemenda og
starfsfólks Háskóla Íslands á
svæðinu. Samkvæmt könnun
um ferðavenjur nemenda Há-
skóla Íslands nota nemendur
einkabílinn talsvert en þó
minna en starfsfólk Land-
spítalans. Einnig bendir
hann á að erfitt hefur
reynst að henda reiður á
þeim fjölda sem leggur
ólöglega í hverfinu í
kringum spítalann.
Skortur á bílastæðum
við nýja Landspítalann?
Nýr spítali Tölvugerð mynd af 1. áfanga nýs Landspítala.
„Erfitt er að reikna út þann
fjölda nemenda sem stunda nám
við háskólann á hverjum tíma.
Það er stór óvissuþáttur í út-
reikningum á þörf á bílastæð-
um,“ segir Bergþóra Krist-
insdóttir verkfræðingur, spurð
hvort stefni í skort á bílastæðum
við nýja Landspítalann.
Bergþóra segir að samkvæmt
markmiðum deiliskipulags verði
í fyrsta áfanga fullnægt eftir-
spurn eftir bílastæðum miðað
við núverandi þörf á bíla-
stæðum.
Óvissan felist t.d. í
því að þeir nemendur
sem eru skráðir á heil-
brigðisvísindasvið
við Háskóla Íslands
séu oft á launaskrá
eins og hjúkr-
unarfræðingar og
læknar og séu því
taldir tvisvar fyrir
vikið.
Oft taldir
tvisvar
FJÖLDI HÁSKÓLANEMENDA
STÓR ÓVISSUÞÁTTUR
Bergþóra
Kristinsdóttir