Morgunblaðið - 07.12.2013, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2013
Áokkar eilífu niðurskurðartímum, þegar engir peningar fást tilað kaupa tæki fyrir Landspítalann, fær Sjónvarpið snillings-hugmyndasmiðina Braga Valdimar Skúlason og Brynju Þor-geirsdóttur til að setja saman þáttaröð í félagi við Konráð
Pálmason um íslenskt orðbragð til útsendingar á sunnudagskvöldum
þegar þjóðin er að horfa, södd og sæl af lambasteikinni. Þetta sýnir hug-
rekki því ekki hefur heyrst að þrenningin Vigdís, Elliði og Brynjar hafi
gefið leyfi fyrir slíkri málmenningarstarfsemi – en þau eru, eins og
kunnugt er, háværustu álits- og ráðgjafar stjórnvalda og fjölmiðla í
menningarmálum. Mitt í sæluvímu yfir framtakinu, fullur aðdáunar á
sjálfstæði og frumkvæði helstu menningarstofnunar landsins, mundi ég
þó eftir rökfræðilegu yfirtrompi allrar umræðu um fjármál vorra daga:
Hvað um heilbrigðiskerfið? Er hægt að vera með sjónvarpsþátt á besta
útsendingartíma ef grunnstoðir og innviði kerfisins skortir? Það hrekk-
ur skammt að halda úti heila- og hjartaskurðstofum en sleppa almennri
heilbrigðisþjónustu.
Málrækt er með þeim ósköpum
gerð, sem einkenna menntun og
menningarlíf, að það næst enginn ár-
angur með átaksverkefnum. Málrækt
þarf að iðka alla daga og öllum
stundum líkt og barnauppeldi og
aðra ræktun lífs og sálar. Enginn kaupir sig frí frá daglegri umönnun
tungunnar með því að taka pabbahelgina á þetta með Húsdýragarð-
inum, dótabúðinni, sundi, bíóferð og orðlögðum matsölustað. Málræktin
byrjar með því að masa yfir vöggunni, segja sögur, fara með kvæði,
syngja og tralla með hjálp innviða stoðkerfisins, stórfjölskyldu, vina og
skólakennara. Útvarpið, einkum Rás eitt sem nú er kölluð Rás eytt til
marks um nýsköpunar- og tjáningarmátt tungutaksins, hefur löngum
verið stofnfjárfestir daglegrar málræktar í landinu með þáttum á borð
við Íslenskt mál, Daglegt mál, Málfarsmínútuna og margvísleg innslög í
þáttum Hönnu Gje, Péturs Halldórssonar og margra fleiri – svo dæmi
séu tekin af þeirri menningarlífsnauðsynlegu dagskrá sem Rás 1 út-
varpsins hefur getað framleitt hingað til fyrir aðeins 7% af rekstrarfé
Ríkisútvarpsins. Upplýstur almenningur og kennarar um allt skólakerf-
ið hafa sótt sér hugmyndir og andlega næringu í útvarpið og miðlað inni-
haldinu áfram út um æðakerfi samfélagsins. Þannig virkar gæðaefni í
fjölmiðlum – þó að það fái stundum minni hlustun/áhorf en peningatengt
efni sem er eðlilega eftirlæti auglýsenda (og því hentugt einkareknum
fjölmiðlum). Máttarstólpar mannlífsins á hverjum stað fylgjast með og
tileinka sér hið nýjasta og frambærilegasta í dagskránni og nýta það til
að halda umhverfi sínu áfram á því menningarstigi sem eitt tryggir
byggð í landinu. Það er ófær leið til farsældar að hafa bara nóga vinnu og
yfirvinnu, detta í það um helgar og enda dansandi uppi á borðum undir
morgun – en leyfa skúmunum að kjamsa á fjöreggjunum.
Málið
El
ín
Es
th
er
Iss, það er ekkert mál að
spara í menntakerfinu.Við gætum til
dæmis sleppt því að kenna íslensku
nema þriðja hvert ár.
Alla daga og
öllum stundum
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Franz páfi í Róm hefur vakið athygli á heims-byggðinni fyrir nýjan tón, breyttar áherzlur,annars konar vinnubrögð og hófsaman lífsstíl.Hann hafnar íburðarmiklum húsakynnum
páfa, leggur áherzlu á málstað fátæks fólks, gagnrýnir
peningahyggjuna, sem gegnsýrir samfélög, tekur upp
síma, og hringir í fólk, sem skrifar honum bréf og nú ber-
ast fréttir af því að hann fari út á götur Rómar að kvöld-
lagi, dulbúinn sem almennur prestur, gangi á fund heim-
ilislausra, kaupi fyrir þá mat, tali við þá og borði með
þeim úti við. Fyrir skömmu lýsti hann undrun sinni á því
að það þætti meiri frétt að hlutabréfamarkaðir hækkuðu
um tvo punkta en að heimilislaus einstaklingur mætti
dauða sínum á götum úti.
Hvort sem fólk aðhyllist kaþólsku, önnur trúarbrögð
eða engin trúarbrögð er það fordæmi, sem Franz páfi
gefur mikilvægt. Hann vísar veginn, slær tón, sem hefur
áhrif á það hvernig fólk hugsar um umhverfi sitt.
Að þessu er vikið hér og nú vegna þess að fyrir viku
kynnti ríkisstjórnin tillögur um lausn á skuldavanda
heimila, sem lengi hefur verið beðið eftir. Tillögunum
hefur verið vel tekið langt út fyrir
raðir stuðningsmanna stjórn-
arflokkanna og skoðanakannanir
benda til að Framsóknarflokk-
urinn, sem mest hefur barizt fyrir
þeim hugmyndum, sem byggt er á
sé að ná sér á strik, þegar horft er
til fylgis flokkanna. En um leið og
stjórnarflokkarnir hljóta að fagna
góðum undirtektum mega þeir ekki
gleyma því að þar með er ekki allur
vandi fólks í þessu landi leystur.
Stöku sinnum tala ég við Vilhjálm Bjarnason, formann
Hagsmunasamtaka heimilanna. Hans skoðun er sú, að
fimm árum eftir hrun sé framfærsluvandi fólks ekki síður
alvarlegt vandamál en skuldavandinn. Það séu einfald-
lega of stórir hópar fólks, sem komist tæplega af, eigi
hreinlega ekki fyrir lágmarksútgjöldum í hverjum mán-
uði.
Á slíkar raddir ber að hlusta. Seinni áratugi hefur ekki
verið til vinsælda fallið að tala um fátækt á Íslandi.
Kannski hefur þessi þjóð, sem fór að rísa úr fátækt fyrir
hundrað árum, átt erfitt með að horfast í augu við, að enn
væri til fátækt á Íslandi. Kannski ekki fátækt í þeim
skilningi sem lagður var í það orð fyrir heilli öld en fátækt
í ljósi almennra lífskjara nú á tímum.
Með fordæmi sínu er Franz páfi að minna okkur á hlut-
skipti fátæks fólks um allan heim. Áminning hans á að
verða okkur hvatning til þess að huga að þessum málum í
okkar næsta umhverfi en láta ekki nægja að friða sam-
vizku okkar með því að gefa einhverja peninga í safnanir
fyrir fátækt fólk í öðrum heimshlutum.
Fátæka fólkið á Íslandi á sér ekki lengur málsvara.
Fyrsta kynslóð verkalýðsforingja í þessu landi var með
hugann við að berjast fyrir hagsmunum fátæks fólks. Það
er löngu liðin tíð. Hafnarverkamenn samtímans verða
ekki lengur verkalýðsforingjar. Fátæka fólkið er eins og
óhreinu börnin, sem enginn vill vita af – nema kannski
prestur í Laugarneskirkju. Fátæka fólkið lendir fyrir ut-
an kastljós fjölmiðlanna og hefur reyndar ekki áhuga á að
koma fram í fjölmiðlum og lýsa hlutskipti sínu.
Mér er það minnisstætt að fyrir svo sem þremur ára-
tugum vorum við sem þá störfuðum á Morgunblaðinu
upptekin af því að grafast fyrir um fátækt í samfélaginu.
Við töldum þá að hana væri helzt að finna á meðal aldr-
aðra og einstæðra mæðra. Og þannig er það sjálfsagt
enn. Hvernig á einstæð móðir með börn að geta borgað
þá húsaleigu sem tíðkast í dag? Lífeyriskjör aldraðra
hafa batnað mikið en fyrir aldarfjórðungi gat enginn lifað
af þeim lífeyri, sem lífeyrissjóðir borguðu þá til fé-
lagsmanna sinna. Eitt það athyglisverðasta við samtöl
okkar við aldraða á þeim tíma var að
nánast enginn aldraður einstaklingur
vildi viðurkenna að hann byggi við
bágan hag, þótt það blasti við.
Fastur kostnaður við framfærslu er
orðinn svo hár á Íslandi í dag, á sama
tíma og hert hefur að öllum lands-
mönnum með einum eða öðrum hætti
að öryggisnetið dugar ekki til. Verst
hafa þeir orðið úti, sem hafa misst
vinnuna, lifað á atvinnuleysisbótum en
eru búnir að vera atvinnulausir svo
lengi að þeir eiga ekki annan kost en að leita til sveitarfé-
laga um framfærslustyrk. Og þá er ekki bara um að ræða
erfiðleika við að komast af frá degi til dags heldur líka
sálrænar afleiðingar slíkra áfalla, sem eru miklar. En því
til viðbótar er ljóst að aldraðir, öryrkjar og einstæðar
mæður hljóta að eiga mjög erfitt með að sjá fyrir sér og
sínum.
Það er tímabært að alþingismenn beini athygli sinni og
samfélagsins að þessum þjóðfélagshópum. Þetta er nú
hinn þögli minnihluti, sem lætur ekki til sín heyra og fáir
ef nokkrir taka upp hanzkann fyrir.
Það gæti verið góð byrjun fyrir ráðamenn þjóðarinnar
að taka upp símann og hringja í Vilhjálm Bjarnason, for-
mann Hagsmunasamtaka heimilanna, og fá að heyra
hans lýsingar á þessari stöðu. Úr því að Franz páfi hefur
tíma til að taka upp símann hafa þeir það.
Svo getur verið gagnlegt að kynna sér boðskap páfans
og íhuga, hvort hugsanlegt sé að boðskapur hans um hóf-
semi og fábreytni og tilgangsleysi hækkunar og lækk-
unar á verði hlutabréfa sé kannski til eftirbreytni.
Fámenni fylgja bæði kostir og gallar. Að hluta til átti
hrunið sér rætur í þessu fámenni. En kostir þess eru m.a.
þeir að við eigum að geta séð betur hvað er að gerast í
kringum okkur.
Stundum blasir það við – en við viljum ekki sjá.
Framfærsluvandi fólks er
ekki síður alvarlegur en
skuldavandinn – að sögn
formanns Hagsmuna-
samtaka heimilanna
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Franz páfi minnir okkur
á fátæka fólkið
Oft er misfarið með fleyg orð. Eittíslenskt dæmi er af Jóni Þor-
lákssyni, forsætisráðherra og borg-
arstjóra. Hann á að hafa kallað nas-
ista, sem létu að sér kveða á fjórða
áratug, „unga menn með hreinar
hugsanir“. Hið sanna er, að margir
þeir, sem stofnuðu Þjóðernishreyf-
ingu Íslendinga vorið 1933, voru alls
ekki nasistar, og gerðu þeir kosn-
ingabandalag við Sjálfstæðisflokkinn
í bæjarstjórnarkosningunum 1934.
Hinir eiginlegu nasistar tóku ekki
þátt í því bandalagi. En Jón Þorláks-
son sagði á Alþingi 22. maí 1933 í and-
mælum við eina ræðu Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu: „Þá gat hann ekki
stillt sig um, sem ekki er von, að
senda hnútur til þess æskulýðs, sem í
ýmsum flokkum og í ýmsum myndum
rís upp til að skipa sér með hreinum
hugsunum undir fána þjóðarinnar.“
Átti Jón bersýnilega annars vegar við
fánalið sjálfstæðismanna, sem starf-
aði um hríð, og hins vegar við félaga í
Þjóðernishreyfingunni, sem þá var
nýstofnuð, en skiptist síðan í þá, sem
gengu í Sjálfstæðisflokkinn, og hina,
sem héldu áfram að vera nasistar.
Einnig má nefna hin kunnu vísuorð
Hallgríms Péturssonar í XXII. pass-
íusálmi:
Góð minning öngva gerir stoð,
gilda skal meira Drottins boð.
Oft er vitnað í þetta svo: „Góð
meining enga gerir stoð.“ En það er
rangt. Hallgrímur er hér að tala um
venjur eða minningar, sem víkja skuli
fyrir Drottins orði.
Þriðja dæmið er í Sturlu sögu, sem
gerist á 12. öld. Brandur Sæmund-
arson, biskup á Hólum, segir við
Sturlu Þórðarson í Hvammi, ætt-
föður Sturlunga: „Engi maður frýr
þér vits, en meir ertu grunaður um
gæsku.“ Oft er þetta haft svo, að
Brandur hafi grunað Sturlu um
græsku. En hér er sögnin að gruna
höfð í fornri merkingu: að hafa efa-
semdir um eitthvað. Brandur er að
segja, að hann efist um gæsku Sturlu
eða manngæsku, þótt hann telji hann
vissulega slunginn.
Má hér raunar bæta við óskyldri
athugasemd. Orðin „manngæska“ og
„mannvonska“ eru íslenskulegri en
„góðmennska“ og „illmennska“. Ráð-
stjórnarríkin voru til dæmis „veldi
mannvonskunnar“ í munni Reagans
(evil empire), og Eichmann í Jórsöl-
um var hin „hversdagslega mann-
vonska“ holdi klædd (banality of evil),
eins og Hannah Arendt komst að
orði.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Nasistar, minning-
ar og manngæska
Svartur 49.000,-
Silfur 74.000,-
Glær 49.000,-
BOURGIE
Hönnun: Ferruccio Laviani
Mikið úrval af vinsælu
Kartell borðlömpunum
stórir og smáir í mörgum litum
Frábærir í jólapakkann
Take
Hönnun: Ferruccio Laviani
Verð 17.500.- stk
Skeifunni 8 | Kringlunni | sími 588 0640 | casa.is
Opið í Skeifunni alla
sunnudaga fram að
jólum frá kl.13-16