Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.06.2014, Blaðsíða 48

Konur til valda
48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22.6. 2014
K
onur eru þjóðhöfð-
ingjar og leiðtogar
ríkisstjórna tvöfalt
fleiri landa nú en um
aldamót – árið 2000.
Samt leiða konur innan við tíu pró-
sent ríkja heims.
Alþjóðaþingmannasambandið,
IPU, gaf í mars út tölur um fjölda
kvenna og karla í stjórnmálum í
heiminum. Samkvæmt þeirri
samantekt hafa aldrei verið fleiri
konur á þingi og við völd í ríkjum
heims en nú. Engu að síður er enn
aðeins einn af hverjum fimm þing-
mönnum í heiminum kona. Í níu af
þeim tíu löndum þar sem konum
hefur fjölgað hraðast í stjórn-
málum hafa verið teknir upp ein-
hvers konar kynjakvótar, sam-
kvæmt Alþjóðaþingmannasam-
bandinu.
Kynjakvótar lykilþáttur í
aukinni þátttöku kvenna
Aukin stjórnmálaþátttaka kvenna
sýnir sig um heim allan þótt víða
gangi hægt að snúa við aldalangri
einokun karla á stjórnmálum.
Norðurlandaríkin hafa jafnan
verið talin fara fremst í flokki hvað
varðar kynjahlutföll og um alda-
mótin, árið 2000, röðuðu þau sér í
fimm af sex efstu sætum yfir þau
ríki þar sem hlutfall þingmanna er
jafnast. Nú komast aðeins tvö nor-
ræn ríki á topp tíu lista yfir jafnast
kynjahlutfall á þjóðþingi; önnur
færast neðar.
Kynjahlutfall þingmanna er einn
af þeim mælikvörðum sem hægt er
að nota til að skoða stjórnmála-
þátttöku kvenna, þó að vissulega
segi engin ein tala alla söguna.
Aðalritari Alþjóðaþingmanna-
sambandsins, Anders Johnsson, lét
hafa eftir sér þegar tölfræði um
stöðu kvenna í stjórnmálum var
birt á ráðstefnu UN Women í
mars síðastliðnum að tölurnar ætti
að nota til að skoða stöðuna og sjá
hve mikið verk væri enn eftir í því
að tryggja jafnrétti í heiminum og
auka stjórnmálaþátttöku kvenna.
„Hverjar kosningar eru mikilvægt
tækifæri til framfara í átt að auk-
inni þátttöku kvenna sem kjósenda
og frambjóðenda. Einn af lykil-
þáttum (e. key strategies) til að
auka hlut kvenna á þingi er notkun
á sértækum aðgerðum á borð við
kynjakvóta,“ sagði Johnsson.
Kynjakvótar hafa verið umdeilt
fyrirbæri á Vesturlöndum en eru
þó í einhverjum mæli við lýði í
mörgum löndum, meðal annars hér
á landi en þá í formi svokallaðra
fléttulista.
Kynjakvótar eru í grófum drátt-
um þrenns konar:
1. Lögbundið kynjahlutfall
þingsæta. Þar sem lengst er geng-
ið í því að jafna kynjahlutfall er
farin sú leið að hafa frátekin sæti
fyrir hvort kyn. Þá er kynjahlutfall
á þingi beinlínis bundið í lög. Þessi
leið er til dæmis farin í Rúanda,
þar sem hlutfall kvenna á þingi er
hæst í heiminum. Þar er lögbundið
að hlutfall hvors kyns á þingi megi
ekki fara undir 30%. Þessi tegund
kynjakvóta, þ.e. að binda hlutfall
hvors kyns eða fjölda sæta í lög,
hefur einmitt verið farin í löndum
þar sem mismunun er mikil, eins
og í Afríkulöndum sunnan Sahara,
Arabaríkjum og hluta af Asíu og
Eyjaálfu. Þeir hafa nýst til að
hraða því að konur komist að í
stjórnmálum.
2. Lögbundnir kvótar á fram-
boðslistum. Á Balkanskaga og í
Suður-Ameríku er víða farin sú
leið að binda í lög kynjahlutfall á
framboðslistum. Stjórnmálaflokkar
eru því skyldugir samkvæmt lög-
um til að halda tilteknu hlutfalli
kynjanna á framboðslistum áður
en gengið er til kosninga.
3. Valkvæðir kynjakvótar
stjórnmálaflokka. Alls notast 24
lönd af þeim 50 sem hafa hæst
hlutfall kvenna á þingi í heiminum
við kerfi sem byggir á því að þeir
flokkar sem bjóða fram sjái um að
hlutfall kynja haldist sem jafnast á
sínum listum. Þessi leið kynjakvóta
er til dæmis farin hér á landi. Ekki
er því um eiginlegan lögbundinn
kynjakvóta að ræða heldur eru
flokkarnir eins konar hliðverðir
jafnréttis og setja sjálfir sínar
reglur um skiptingu á lista.
Segja má að þessi leið sé sú
„mýksta“ af þeim þremur, en hún
hefur helst verið farin í þróuðum
löndum.
Kynjakvótar njóta nú almennt
stuðnings alþjóðasamtaka eins og
Sameinuðu þjóðanna og Alþjóða-
þingmannasambandsins. Það hefur
sýnt sig að þeir gera sitt til að
hraða þeirri þróun að jafna hlutfall
karla og kvenna á þingi og í æðstu
stöðum. Þeir hafa þó löngum verið
umdeilt fyrirbæri, einkum í þróaðri
hluta heimsins.
Nokkur atriði eru talin hafa áhrif
á það hversu vel kynjakvótar virka.
Í fyrsta lagi þarf stefnan að vera
skýr, þ.e. helstu stofnanir sam-
félagsins verða að hafa það að sam-
eiginlegu markmiði sínu að vilja
auka hlut kvenna í stjórnmálum. Í
öðru lagi leika stjórnmálaflokkar
lykilhlutverk í innleiðingu kynja-
kvóta, hvort sem þeir eru lögbundn-
ir eða valkvæðir. Að lokum hefur
verið bent á að kynjakvótar einir og
sér dugi ekki nema þeim fylgi áætl-
un til langs tíma um hvernig snúa
megi aldalangri stjórnmálahefð þar
sem karlar hafa verið nær einráðir
til farsælli vegar.
Ljóst er að seint verður algjör
eining um það hvort og hvernig eigi
að beita kynjakvótum til að auka
þátt kvenna í stjórnmálum. Ef töl-
urnar eru skoðaðar má hins vegar
sjá að þótt árangur hafi náðst í
aukinni þátttöku kvenna í stjórn-
málum er staðan engu að síður sú
að í 98,9% ríkja heims (191 af 193)
sitja fleiri karlar á þingi en konur.
21. öldin er
komin... en
hvar eru
konurnar?
Á ÞJÓÐÞINGUM UM VÍÐA VERÖLD SITJA 34.922
KARLAR EN 9.811 KONUR. NORÐURLÖNDIN
HAFA HÆST HLUTFALL KVENNA Á ÞINGI
EN LÖND Í AFRÍKU HAFA TEKIÐ STÓR STÖKK Í ÁTT
AÐ JAFNRÉTTI MEÐAL KARLA OG KVENNA
Í STJÓRNMÁLUM Á 21. ÖLDINNI MEÐ KYNJAKVÓTUM.
Eyrún Magnúsdóttir eyrun@mbl.is
Hvar stjórna konur?
Árið 2000:
Árið 2014:
Þjóðhöfðingi
er kona
Leiðtogi
ríkisstjórnar
er kona
Þjóðh. og
leiðt. ríkisstj.
kona/konur
Þjóðhöfðingi
er kona
[ 9 af 1522)
eða 5,9% ]
Leiðtogi ríkis-
stj. er kona
[ 15 af 1933)
eða 7,8% ]
Þjóðh. og
leiðt. ríkisstj.
kona/konur
[ Alls 9 af 1901) eða 4,7% ]
Írland
Panama
Sri Lanka
Lettland
San Marínó
Finnland
Bangladess
Nýja Sjáland
2000
1) Sjálfstæð lönd voru 190 árið 2000, skv. viðmiði Sameinuðu þjóðanna. 2) Af kjörnum þjóðhöfðingjum 3) Sjálfstæð lönd eru 193 árið 2014, skv. viðmiði Sameinuðu þjóðanna.
Hlutfall kvenna á þingi (efri og neðri deild þar sem við á)
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Heims-
meðaltal
Norður-
löndin
Afríka
sunnan Sahara
Evrópa
(m. Norðurl.)
ArabalöndN- og S-
Ameríka
AsíaEvrópa
(án Norðurl.)
Eyjaálfa
2000 2014
13,4%
21,8%
38,3%
42,1%
15,2%
25,2%
15,2%
24,6%
13,4%
23,3%
11,7%
22,5%
14,2%
18,4%
3,5%
16,0%
13,5%
16,2%