Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.06.2014, Blaðsíða 51

22.6. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
urra. Sumir hafa gengið svo langt
að tala um að Ísland sé sérstaklega
vel sett hvað jafnrétti varðar og
undirtónn umræðunnar er þess eðlis
að nú sé kominn tími til að slaka á í
baráttunni. En er það rétt nálgun?
„Í okkar hluta heimsins, hinum
norræna hluta, hafa gríðarlega
sterkar konur komið við sögu í
gegnum tíðina. Hér voru við völd
konur með bein í nefinu, drottn-
ingar réðu ríkjum og margar konur
voru sterkir leiðtogar. Við höfum
sögulega séð flottar fyrirmyndir fyr-
ir konur sem sýna fram á að konur
geti einnig farið með völdin. Við eig-
um að vera stolt af því. Hins vegar
þýðir það að sitja í efstu sætum
þessa lista ekki endilega að allt sé
fullkomið, hér er verið að tala um
það sem kemst næst því að vera
jafnrétti. Við eigum enn gríðarlega
langt í land og megum aldrei hætta
að berjast fyrir mannréttindum og
jafnrétti.“
Kvenkyns leiðtogar á
undanhaldi
Umræður færast til þriðja heims
ríkja og tekur Hetle fram að þjóðir
sem standi vel að vígi gagnvart
jafnrétti megi ekki gleyma því að
óréttlæti ríki enn víða og umvefji í
raun öll samfélög. Það er athyglis-
verð staðreynd að þrátt fyrir að
norrænar þjóðir hafi skilað þeim ár-
angri í jafnrétti sem raun ber vitni
eru þau nú að færast neðar á lista
yfir þau lönd sem hafa jafnast hlut-
fall kvenna á þingi.
Innan Sameinuðu þjóðanna eru
leiðtogar ríkja í heiminum lang-
flestir karlkyns og þróunin er hæg.
Spurð um stöðu mála segist Hetle
telja að nú fari þróunin að taka
kipp. „Þróunin er hæg en er þó far-
in að auka hraðann, finnst mér.
Auðvitað er mikilvægt að konur séu
í leiðtogastöðum en ég tel ekki síður
mikilvægt að horfa á heildarmynd-
ina. Það væri ekki nóg að hafa
kvenkyns leiðtoga ríkis en alla aðra
í ríkisstjórn og á þingi karlkyns.
Rannsóknir hafa sýnt fram á það að
ef konur eru færri en 30% af lög-
gjafa ríkis munu engar breytingar
eiga sér stað. Það er í raun hægt að
líta á það þannig að ef ein kona sit-
ur á þingi mun þingið móta hana.
En ef konur eru fleiri en 30% munu
þær sem heild geta haft áhrif á
lagasetningu, sérstaklega í þessum
svokölluðu mjúku málum, sem verða
oft undir.“
Hetle tekur dæmi um lönd þar
sem konur hafa verið virkar í
stjórnmálum, eins og á Norður-
Minna er um að konur sækist í
þingstörf í þriðja heims ríkjum og
konur eru sjaldan virkar í stjórn-
málum þar. Það á þó ekki við um
ríki eins og Rúanda. Í borgara-
styrjöldinni þar létu gríðarlega
margir karlmenn lífið, sem leiddi til
þess að konur fóru að sækja meira
á þing. Nú þegar konur eru orðnar
virkar í stjórnmálum þar í landi
hafa gríðarlegar breytingar átt sér
stað hvað varðar lög um hjónaband,
ofbeldi gegn konum, eignarrétt og
fleira. „Rúanda þurfti einfaldlega að
byrja á byrjuninni eftir átökin og
gerði nýja stjórnarskrá. Þar kvað á
um að konur þyrftu að vera að
minnsta kosti 30% af þingi eða
meira. Þetta varð til þess að konur
fóru að láta til sín taka og í dag eru
þær orðnar um 60% af þinginu í
Rúanda.“
Stöðluð kynjahlutverk
Enn þann dag í dag, árið 2014, eru
gerðar misjafnar kröfur til
kynjanna. Foreldrar klæða flestir
börnin sín í stelpu- og strákaliti og
þannig höldum við á lofti stöðluðum
kynjaímyndum. Ekkert mun breyt-
ast nema við sjálf sem foreldrar
brjótum upp mynstrið. Hetle segir
að jafnrétti sé ekki aðeins í þágu
kvenna heldur sé algjört jafnrétti
ávinningur fyrir bæði kyn.
„Við klæðum stelpurnar okkar
ennþá í bleikt og strákana í blátt.
Þannig miðlum við þessum stöðluðu
ímyndum áfram til barnanna okkar,
án þess endilega að vera meðvituð
um það. Jafnrétti hefur áhrif á bæði
kyn og bæði kyn hagnast. Þetta
snýst ekki aðeins um baráttu
kvenna, þó að með sanni sé hægt að
segja að barátta kvenna hafi leitt til
mikilla breytinga til hins betra,“
segir Hetle.
„Afi minn var til að mynda fyrsti
maðurinn í sínu samfélagi til að
keyra kerru barna sinna. Fólk
starði á hann og vissi ekki hvaðan á
það stóð veðrið. Þetta var í kringum
1920. Í dag þykir þetta eðlilegt og
allir feður vilja gera þetta. Þeir vilja
taka þátt í uppeldi barna sinna en
ekki aðeins vera fyrirvinnan. Hluti
af þeim fordómum sem afi minn
þurfti að sæta á sínum tíma má
rekja til hugmynda um karlmennsk-
una, sem er þó enn ríkjandi í dag.
Ég tel að þær hugmyndir geti verið
körlum og strákum skaðlegar.
Þannig tel ég að jafnréttisbaráttan
komi öllum að gagni, í ljósi þess að
ekki er aðeins verið að hamra á
réttindum kvenna, heldur einnig
karla.“
löndunum. Þar hafi lög og stefnur
sem þyki sérstaklega mikilvæg kon-
um náð fótfestu á meðan önnur lönd
séu mun styttra á veg komin. „Það
er ekki tilviljun að málin ganga vel
fyrir sig hér á Norðurlöndunum.
Það er ekki tilviljun að okkur þykir
ýmis réttindi á borð við fæðing-
arorlof, velferðarkerfi barna, gott
menntakerfi og heilbrigðiskerfi
sjálfsagður hlutur. Það er vegna
þess að konur komust til valda og
rifu með sér málefni sem voru þeim
mikilvæg.“
Rúanda gott dæmi
Í dag eru konur um 20% af þing-
mönnum í heiminum en það þarf að
leiðrétta að mati Hetle. „Af hverju
eru þær ekki bara 50% af þing-
mönnum? Auðvitað ætti þar að vera
helmingur karlar og helmingur kon-
ur. Konur eru jú rúmur helmingur
mannkyns.“ Hetle segist trúa á
kynjakvóta og að þeir séu tíma-
bundið hjálpartæki til þess að leið-
rétta kynjahallann.
„Tilgangur kynjakvóta er að fá
eitt stórt stökk fram á við þar sem
þróunin er svo hæg eins og við
ræddum um. Það væri hægt að líkja
stöðu karla og kvenna í stjórn-
málum við kapphlaup. Karlmað-
urinn fer af stað á byrjunarreit en
konan fær að hefja sitt hlaup miklu
aftar á brautinni. Samt er búist við
því að þau komi í mark á sama
tíma. Það er ekki hægt. Svo lengi
hefur verið haldið aftur af konum
og þannig er það enn á svo mörgum
sviðum. En þegar kynjakvótar eru
notaðir heyrast víða raddir um að
konur eigi ekki að vera valdar í
störf eða embætti aðeins vegna þess
að þær séu konur, heldur þurfi að
velja einstaklinga eftir hæfni.
Það væri alveg hægt að snúa
þessu við, því að karlar hafa verið
valdir í störf í gegnum tíðina eink-
um vegna þess að þeir eru karlar.
Það skaðar ekki að nota hjálp-
artækið í smá tíma til að leiðrétta
ójafnvægið sem ríkir.“ Morgunblaðið/Eggert
* Afi minn var tilað mynda fyrstimaðurinn í sínu
samfélagi til að keyra
kerru barna sinna.
Fólk starði á hann og
vissi ekki hvaðan á
það stóð veðrið.
Kristin Hetle, framkvæmdastýra
UN Women í New York, segir að
jafnrétti sé ekki aðeins í þágu
kvenna heldur sé algjört jafnrétti
ávinningur fyrir bæði kyn.
Á ob.is geturðu valið uppáhaldsliðið þitt á HM í fótbolta
sem fram fer í Brasilíu í júní og júlí. Daginn eftir alla leiki
hjá liðinu færðu afslátt af bensíni og dísel með lyklinum,
sem nemur 5 krónum á hvert mark sem liðið þitt
skoraði. Ef þú átt ekki lykil, sendum við þér hann.
Afslátturinn gildir hjá ÓB og Olís.
KR.
FYRIR HVERT
5
MARK