Morgunblaðið - 04.09.2014, Qupperneq 20

20 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. SEPTEMBER 2014
www.danco.is
Heildsöludreifing
Hótel - Veitingahús - Kaffihús - Gistiheimili
Fallegar lausnir í broste borðbúnaði
Kynningarafsláttur 20% til 5. september
Endilega hafið samband við söludeild með ráðgjöf og þjónustu
Melabraut 19, 220 Hafnarfjörður, sími 575-0200
SVIÐSLJÓS
Sigurður Ægisson
sae@sae.is
Nú um stundir berast reglulega af
því fregnir að stórhveli hafi flækst í
veiðarfærum á grunnslóð við Ísland.
Er þetta í réttu hlutfalli við þá mikla
fjölgun sem orðið hefur á þeim við
strendur landsins á undanförnum
árum.
Einkum á þetta við um hnúfubak-
inn, en þó fara líka sögur af öðrum
tegundum, s.s. andarnefju, og er
þess skemmst að minnast að ein
fannst dauð við Nes í Höfðahverfi í
Grýtubakkahreppi við Eyjafjörð 20.
september 2008 eftir að hafa flækst í
bóli, líklega á Pollinum við Akureyri.
Hnúfubakur liggur oft í yfirborð-
inu, gjarnan með annað bægslið upp
í loft eða þau jafnvel bæði, er þá á
hvolfi, og getur að auki verið forvit-
inn og nálgast skip og báta og fylgt
þeim eftir. Stundum er hann á út-
kíkki, kagar, þ.e.a.s. rekur höfuðið
upp úr og litast um.
Í október 2003 flækti hnúfubakur
sig í netatrossu í Eyjafirði og varð
frelsinu feginn þegar frændurnir
Árni Halldórsson og Garðar Níels-
son á Gunnari Níelssyni EA 555
höfðu skorið hann þaðan lausan. Og í
september 2012 sást einn úr landi
með dræsu á eftir sér norðaustur af
Hauganesi, hafði rifið teininn úr, og
fóru áðurnefndir frændur sam-
stundis út á Níelsi Jónssyni EA 106
ásamt einum til, Halldóri Halldórs-
syni, bróður Árna, og lánaðist eftir
nokkrar tilraunir að velta kaðlinum
af sporði hnúfubaksins með því að
kasta út dreka og taka í.
Í desember 2012 flæktist hnúfu-
bakur aukinheldur í skötuselsnet
Arnars SH 157 en reif sig að end-
ingu lausan. Að eitthvað sé nefnt.
Tveir hnúfubakar í vanda
Og í nýliðnum ágústmánuði
spurðist af tveimur hnúfubökum í
vandræðum. Annar krusaði Ísa-
fjarðardjúpið þvert og endilangt
með bauju og belg í eftirdragi og
hinn flækti sig í netatrossu á Skaga-
firði. Ekki hefur ratað í fjölmiðla
hvernig málum lyktaði vestra en
áhöfn varðskipsins Ægis tókst að
losa þann sem barðist um nyrðra og
mátti sjá á vef Landhelgisgæslunnar
hvernig að því var staðið. Þar kom
fram að skipstjórinn á Gammi SK 12
hefði sjálfur reynt að losa hnúfubak-
inn en við það tapað hakanum sínum
þegar hvalurinn sló hann frá sér
með sporðinum. „Taldi hann sig því
ekki eiga annara kosta völ en að
óska eftir aðstoð. Áhöfn varðskips-
ins Ægis var við vinnu um borð við
höfnina á Sauðárkróki og hélt létta-
bátur skipsins áleiðis út fjörðinn og
var kominn að hvalnum rúmum hálf-
tíma eftir að óskin barst.“
Þakkaði með sporðakasti
Og ennfremur segir þar: „Brösug-
lega gekk að nálgast skepnuna en
hann reyndi að synda sig lausan með
tilheyrandi buslugangi og látum.
Það var ljóst að blýteinn netatross-
unnar var fastur um sporðinn á
hvalnum og lítið gekk hjá honum að
slíta sig frá. Annar hnúfubakur var
þá kominn á staðinn og virtist vera
að meta aðstæður. Það fór svo að
lokum að varðskipsmenn náðu að
skera á teininn svo hnúfubakurinn
losnaði og spratt af stað. Hann þakk-
aði fyrir sig með einu sporðakasti og
sást svo ekki meir.“
Þótti leyst úr vandanum af mikilli
fagmennsku og rataði téð myndband
víða, m.a. inn á Facebook.
Vekur þetta spurningar um hvort
þjálfa mætti upp eitthvert teymi hér
á landi, eins og víða gerist erlendis,
sem tæki að sér að ráðast í slík verk.
Þeim mun nefnilega að líkindum
ekki fækka á komandi árum. Og
þetta er hægt.
Hnúfubakar í hremmingum
 Stórhveli flækjast æ oftar í veiðarfærum á grunnslóð  Oftast lenda hnúfubakar í þessum
vanda en einnig fleiri hvalategundir  Hnúfubaki bjargað úr prísund á Skagafirði í sumar
Hnúfubaksveiðar eiga sér vafalaust
rætur langt aftur í mannkynssög-
una enda tiltölulega auðvelt að
járna þennan hægsyndasta reyðar-
hvala. En það var ekki fyrr en með
tilkomu hraðskreiðra gufuskipa og
sprengiskutulsins undir lok 19. ald-
ar að undan tók að halla. Á næstu
áratugum eyddu hvalveiðiflotar að
kalla nær tegundinni í Norður-
Atlantshafi. Var hún loks friðuð
þar árið 1955. Eins fór annars stað-
ar. Er talið að 90–95% alheims-
stofnsins hafi verið drepin uns alls-
herjarbann var loks sett á árið
1966. Einu þekktu veiðarnar nú á
tímum eru við St. Vincent og
Grenadines í Karíbahafi, 1–2 hvalir
á ári, leyfðar með frumbyggja-
ákvæði Alþjóðahvalveiðiráðsins.
Alheimsstofninn nú er talinn
vera a.m.k. 60.000 dýr og þar af í
kringum Ísland um 14.000. Hnúfu-
bakinn er að finna í öllum heims-
höfum. Að mestu er hann bundinn
við landgrunnssvæði nema á far-
tíma. Eins og önnur reyðarhveli
flest rokkar hann eftir árstíðum á
milli kaldsjávar og hlýrri svæða,
nema dýrin í Arabíuhafi. Á sumrin
er hann við fæðunám allt upp að ísj-
aðri heimskautasvæðanna beggja
vegna en á veturna er hugað að
öðrum málum.
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
Skörðóttur Tveir hnúfubakar á siglingu. Þarna sést að hnúfubakurinn nær
á myndinni hefur lent í einhverju tjóni því bakhyrnuna vantar.
Um 14.000 hnúfu-
bakar við Ísland
 Alheimsstofninn um 60 þúsund dýr
Fullvaxinn hnúfubakur er oftast
11–17 metrar að lengd og um
20–35 tonn að þyngd og eru kýr
ívið stærri en tarfar. Höfuðið er
stórt, nemur um þriðjungi af
heildarlengdinni. Sporðblaðkan
er einnig geysimikil vexti, allt
að 5,5 metra breið, rofin í miðju
og oft mjög skörðótt. Elsti
hnúfubakur sem vitað er um er
álitinn hafa verið 95 ára gamall.
Hnúfubakurinn fer sér ósköp
hægt alla jafna eða 5–10 km á
klst. Þó getur hann, ef kemur að
honum styggð, náð allt að 27
km hraða í stuttan tíma. Hnúfu-
bakur er rómaður fyrir „loftfim-
leika“ sína og á það til að
„þurrka sig“ næstum alveg.
Staðfest met er víst 60 stökk í
röð.
11–17 metrar
og 20-35 tonn
STÓRHVELI
Laus úr prísund Hnúfubakurinn sem skipverjar á Níelsi Jónssyni EA 106
losuðu úr prísundinni 28. september 2012, flæktist í netadræsu.
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
Loftfimleikar Hnúfubakurinn er rómaður fyrir loftfimleika sína. Staðfest met mun vera 60 stökk í röð.