Selfoss - 11.09.2014, Síða 9

911. SEPTEMBER 2014
Haustið og fuglarnir
Nú hallar sumri og farfugl-arnir halda á vit ævintýr-anna handan hafsins. Þeir
sem fara lengst eru oftast þeir sem
fara fyrst. Spóinn heldur alla leið
til V-Afríku. Hann fer snemma og
eru flestir spóar horfnir af landinu
um þessar mundir. Margir aðrir vað-
fuglar eru líka farnir, þó þeir fari
ekki allir jafnlangt. Lóan er farin að
hópa sig í túnum og fjörum. Hún
fer síðust allra vaðfugla, hún er oft
að dóla sér hér fram í nóvember og
ruglar fólk stundum í ríminu, því
hún er nú komin í vetrarbúning,
búin að afklæðast svarta og hvíta
skrautbúningnum og er öll gulflikr-
ótt á að líta. Krían er að mestu farin
í sitt óralanga farflug, en enginn fugl
í heiminum fer jafnlangt og hún, alla
leið til Suður-Íshafsins.
Gæsir, endur og álftir eru seinna
á ferðinni en vaðfuglarnir. Umferð-
arfuglarnir, þeir sem hafa hér við-
komu á leið sinni milli varpstöðva á
Grænlandi og N-Kanada og vetrar-
stöðva á Bretlandseyjum, skjóta fyrst
upp kollinum um mánaðamótin
ágúst-september og dvelja oft út
október. Þetta eru blesgæs, margæs
og helsingi. Hjá kollegum þeirra af
ætt vaðfugla, rauðbrystingi, tildru
og sanderlu, er umferðin að mestu
búin. Þeir verpa einnig á Grænlandi
og N-Kanada, en fara oft lengra en
gæsirnar, t.d. til V-Afríku.
Spörfuglarnir eru líka að tínast
á braut, en enn eru fjörur fullar af
þúfutittlingi, maríuerlu og stein-
depli. Þanghrannirnar í fjörunni
vestan við höfnina á Eyrarbakka
eru gósenland spörfugla, vaðfugla og
fleiri fugla og þar er nú mikil veisla
eftir að leifar fellibylsins Cristobal
gengu hér yfir laugardaginn 30.
ágúst. Þá fylltist fjaran bókstaflega
af þangi og aðalfæða fuglanna, þang-
flugur, fara strax á stjá í hlýindum.
Bráðum fara skógarþrestirnir að
sækja í reyniberin í görðum. Þeir
fita sig á berjum, bæði í görðum og
á víðavangi, áður en flestir halda af
landi brott í október.
Ráðgátan mikla
Næsta sumar leysist vonandi ein
af stærstu ráðgátunum í íslenskri
fuglafræði: Hvert fara óðinshanarn-
ir á veturna? Það hefur aldrei verið
staðfest hvar vetrarstöðvar íslenskra
óðinshana eru, en þeir hafa vetur-
setu á rúmsjó. Það sást á slóð endur-
heimtra merktra norskra óðinshana,
að þeir hafa vetursetu á Persaflóa.
Ólíklegt er talið að íslenskir fugl-
ar fari þangað. Til þess að reyna að
svara þessari spurningu voru festir
svonefndir gagnaritar eða ljósritar
(geolocator) á 30 óðinshana í sum-
ar; 10 í Flatey á Breiðafirði, 10 við
Skjálfandaflóa og 10 í Friðlandinu
í Flóa. Þetta er agnarsmátt tæki, um
0,6 g að þyngd, enda vegur óðins-
hani eingöngu 40 grömm. Það þarf
að ná tækinu aftur af fuglinum til að
skoða gögnin, það sendir þau ekki
frá sér. Gagnaritar hafa verið not-
aðir til að staðfesta ferðir kríunnar
og fjölmargra annarra farfugla og
hafa þeir reynst eitt hið þarfasta tæki
sem notað hefur verið í sögu fugla-
fræðinnar.
Reyndar stálu bretar glæpnum af
okkur með því að setja gagnarita á
óðinshana fyrir tveimur árum, þó að
óðinshani sé miklu sjaldgæfari á Bret-
landseyjum en hér. Þeir settu tæki á
10 fugla á einni Hjaltlandseynni og
náðu einum þeirra aftur. Sá hafði
farið yfir Atlantshafið um Ísland og
Grænland suður með austurströnd
Bandaríkjanna, yfir Karíbahafið og
Mexíkó og endað á vetrarstöðv-
um á sjó útaf ströndum Ekvador
og Perú. Ferðalag fram og til baka
uppá 25.000 kílómetra. Sennilega
fara íslenskir óðinshanar á svipaðar
slóðir á veturna.
Loks má nefna að vetursetufuglar
eru farnir að sýna sig á Suðurlandi.
Dílaskörfum fjölgaði mikið á Eyr-
um í ágúst, en þeir hverfa að mestu
yfir hásumarið. Gráhegri brá sér á
flug við Skerflóð á Stokkseyri fyrir
nokkrum dögum. Hröfnum hefur
fjölgað og mikið af máfum er nú á
Ölfusá, flestir í útfallinu frá Slátur-
húsinu á Selfossi.
Texti og myndir:
Jóhann Óli Hilmarsson
Kríuungi þarf að læra að veiða sér fisk, áður en hann heldur í langferðina miklu milli póla.
Lóuhópur í Flóanum að haustlagi
Óðinshaninn er í raun sjófugl, sem kemur aðeins á land í 2-3 mánuði á ári til
að verpa. Hér eru nýkomnir óðinshanar í Eyrarbakkafjöru.
Óðinshani í Friðlandinu í Flóa, með
gagnrita festan við annan fótinn.
Tækið er 0,6 g.
Heiðlóa í vetrarbúningi