Selfoss - 25.09.2014, Blaðsíða 14
14 25. SEPTEMBER 2014
Enn er hún fríðust kvenna
Hlýja og væta er veður þessara síðsumardaga, áhyggjur af
gosmekki og vindáttum tengjast veðr-
inu en mikinn mun er að finna á þessu
eldgosi eða því sem Eyjafjallajökull
spúði úr sér, lamaði samgöngur dög-
um saman og þrengdi að mönnum og
skepnum svo Kristján Fjallaskáld hefði
mátt fara að mæla: „Bóndi minn þitt
bú“ hverju sem hann hefði svo getað
þar við bætt. Jarðvísindamenn þreytast
ekki á að rifja upp Kröflueldaárin og
segja okkur að þvílíkt tímabil kunni
að vera í vændum.
Við Hólsfjöll kenndi Kristján
Jónsson 1842-1869 sig og á þess-
um sömu fjöllum eru nú gististaðir
vísinda- og fréttamanna, þeirra sem
aðgang hafa að eldsumbrotasvæðinu.
Ég er hraustur, ég er veikur
ég er hryggur, glaður þó;
ég er óhræddur, ég er smeykur,
ég er snauður, ríkur nóg.
Kristján var „sérstök uppáhalds-
eign hvers heimilis á Fjöllum, hvers
einstaks manns og vísur hans og
ljóð voru daglega sungin og
kveðin.“ Þetta segir sveitungi hans,
sem flutti ungur af Hólsfjöllum.
Kristján fæddist í Kelduhverfi,
missti föður sinn 5 ára, eignaðist
stjúpa 7 ára sem reyndist illa móður
hans og sonum hennar báðum. En
12 ára fór hann í vist til frænda
sinna og 17 ára var hann kominn
í vinnumennsku eða kennslu upp á
Fjöll. Kristján fór í Latínuskólann,
kynntist smábænum Reykjavík þar
sem bjuggu innan við 2000 íbúar
og menntalífið þótti á stundum
harla lágfleygt. Matthías Viðar
gaf út ljóð Kristjáns og vandaða
ævisögu 1986 sem þessi Harðhaus
byggir á.
Kristján hvarf frá ádeilukveð-
skap þegar hann varð skólaþegn
og Reykvíkingur og orti þar m.a.
lotningarfull hátíðarminni til stifts-
yfirvalda og konungs. En á þeim
árum hneigðist hann til drykkju
og hvarf svo frá námi.
Kristján orti á reið ofan af Fjöll-
um:
Háum byggðum hélt ég frá
hló í brjósti von og fró.
Fráum Stormi fluttur á
fló ég yfir hæð og mó.
Ekki má ljúka svo Harðhaus, að
ekki sé greint frá glæsiljóðum Krist-
jáns eins og Dettifosskvæðinu, Þar
sem aldrei á grjóti gráu eða Norður
við heimskaut í svalköldum sævi
en kuldi, vetur eða haust voru oft
yrkisefni Kristjáns og eins horfið
ástaryndi. Margir kunna og syngja
Nú er frost á fróni sem hann orti á
þorraþræl 1866.
Fallegar manvísur gerði Kristján:
Ungur var ek, er ungri
unna-k fyrir Kjöl sunnan
fold eyvita öldu.
Aldri fyrnist það skaldi.
Enn man-k atlot hennar
enn þótt ei hana spenni;
enn vil ek henni unna
enn er hún fríðust kvenna.
Nútíminn hampar Kristjáni lítt
vegna fornlegs orðavals hans: orðin
negg, hauður, hringaskorða finnast
t.d. í ljóðum hans og þá vaknar með
okkur spurningin hvort við eigum
að bæta þessum orðum í safnið eða
skellum aftur bókinni ólesinni. En
rétt væri að lesa m. k. Veiðimanninn
áður bókinni er lokað.
Kvæði um annálahöfundinn
Björn á Skarðsá orti Kristján og það
var birt aftan við útgáfuna á Tyrkja-
ránssögu Björns, þar segir:
Hann sá, hve allt var glatað og gleymt
frá gullöld sinnar þjóðar;
en hans var margt í huga geymt
um hagi jökulslóðar.
Þar skráði allt hans iðna mund
í aftankyrrð um vetrarstund.
Einkabróður átti Kristján, sem
heimsótti hann í fásinnið á Vopna-
firði þar sem skáldið átti sínar síðustu
stundir, sannfærður um þýðingar-
leysi þess að berjast gegn dauðanum.
Kristján fylgdi Birni bróður sínum
fram sveitina þegar hann sneri aftur
heimleiðis og skoraði Björn á hann
láta af ofdrykkju og bera mótlætið
með karlmennsku. Kristján svaraði
með vísu:
Vaka lífsins verði þér
svo vær og ljúf og full af ró
eins og banablundur mér
blíðri niðri í grafarþró.
Ljóðabréf hans til eins skáldbræðr-
unum í Latínuskólanum, Kristjáns
Eldjárns Þórarinssonar prestssonar
frá Stað/Prestsbakka í Hrútafirði
sýnir öðru betur flug andans hjá
Kristjáni. Í kvæðinu rifjar skáldið
upp nöfn skáldbræðra sinna, leik-
starf þeirra og „dvergmál af göml-
um rímnalögum“ en lýkur þannig
ljóðinu:
Þá var gaman að leika og lifa! –
En lengur um það ég má ei skrifa.
Vertu nú sæll og síblessaður
en sendu mér aftur línu, maður!
því blessun ég ella í bölvun sný.
Berðu þig, Eldjárn, að sjá við því.
Æ, lifðu sæll við lukku´ og yndi
leiktu þér eins og fugl í vindi.
Ef dey ég, um mig grafskrift gjörðu
með grallaralagi´ og háum klið
því þá skilur mikill maður við
er
Kristján Jónsson
krýpur að jörðu.
Úr Harð Haus (18)
Ingi Heiðmar Jónsson
þekkirðu samkomuHÚsið?
Að þessu sinni sendum við mynd
af samkomuhúsi. Myndasmiður er
Eyjólfur Eyjólfsson, skósmiður frá
Bakkárholti í Ölfusi. Gaman væri
að fá sögur af vist þarna, byggingar-
söguna og fleira forvitnilegu. Allar
upplýsingar eru vel þegnar, á rit-
stjórn, torlakur@fotspor.is eða í síma
8942098. Þá má hafa samband beint
við Héraðsskjalasafn Árnesinga.
Fullt
af nýju
efni!
Skólavefurinn.is
LUNDINN &
HVA
LURINN
Skólavefurinn.is
Bættu námsáran
gurinn! Myndin sem við birtum í síðasta blaði
var af Barnaskólanum að Flúðum.
„Eitthvað sýnist mér þetta kunn-
uglegt varðandi Þekkirðu bæinn.
Þar var numið, þar var dansað,
Þar var margt af börnum prúðum.
Spurningunni er svo ansað:
Í árdaga svo var á Flúðum.
Ég vísa til þess að barnaskólahúsið
var byggt 1929 og því gefið nafnið
Flúðir og nafnið sótt í flúðir í Hell-
isholtalæknum sem rann þar í nánd.
Svo var samkomuhúsið byggt við
það. Nafnið færðist svo yfir á þétt-
býlið sem síðar myndaðist.“
Árni Erlingsson
Kjartan Helgason hafði einnig
samband. Hann hafði verið í skóla
þarna á sjötta áratug síðustu ald-
ar. Tveimur árgöngum var kennt
saman.
Í stríðinu hýsti skólinn skjöl og
gögn af Þjóðskjalasafni Íslands.
Það þótti nokkrum tíðindum
sæta. Þess er getið að undirstöð-
ur hafi ekki verið allt of góðar.
Jafnvel hiti í jörðu sem gerði vart
við sig upp í gegnum gólf. Svo fór
að lokum að upprunanlegt hús var
rifið vegna lélegrar steypu. Guðjón
Samúelsson húsameistari ríkisins
teiknaði.