Reykjavík - 08.09.2012, Blaðsíða 8

8 8. september 2012
Sorg eftir sjálfsvíg
Að missa einhvern, sem maður elskar og/eða elur önn fyrir, vegna sjálfsvígs, er eitt versta
áfall sem hugsast getur. Enginn er við-
búinn slíku og einungis þau sem reynt
hafa á eigin skinni vita hvað slíkt hefur í
för með sér og hvaða tilfinningar fylgja
í kjölfarið.
Í fyrstu, þ.e.a.s. á fyrstu vikum og
mánuðum sorgarferlisins, munuð þið
þarfnast eins eða alls af eftirfarandi: Að
gera ykkur grein fyrir að tilfinningar
ykkar eru eðlilegar; að verða ykkur úti
um stuðning; að læra meira um sjálfs-
víg; að öðlast innsýn í eigin missi og að
minnka hættuna á öfgafullum sorgar-
viðbrögðum, t.d. að kaffæra ykkur í
vinnu, læsa tilfinningar ykkar inni eða
drekka áfengi í óhófi.
Nú spyrjið þið sjálfsagt hvernig líðan
ykkar í augnablikinu geti mögulega
talist „eðlileg“. En það er hún einmitt.
Það sem gerðist og sá/sú sem þið mis-
stuð var úr takti við tilveruna. Sjálfsvíg
er óeðlilegasti dauðdagi sem hugsast
getur og missir í kjölfar slíks dauðdaga
sá óeðlilegasti. Tilfinningar ykkar eru
fullkomlega eðlilegar, en það þarf að
vinna rétt úr þeim. (úr heftinu Ást-
vinamissir vegna sjálfsvígs. bls. 3. – 5.)
-Hefur þú áhyggjur af einhverjum sem
gæti verið í sjálfsvígshættu?
Þakka þér fyrir hugrekkið til að ná
til einhvers sem þér þykir vænt um.
Það er vegna fólks eins og þín, sem
okkur tekst að draga úr sjálfsvígum og
sjálfssköðum á Íslandi.
-Hefur þú áhyggjur af einhverjum í
sjálfsvígshugleiðingum?
Hver sem er, getur dottið ofan í
sjálfsvígshugsanir einhvern tímann
á lífsleiðinni. Þessar hugsanir geta
spannað allt frá „hver er tilgangurinn
með þessu?“ til „ég vil ekki vera hér
lengur.“ Þú verður að skilja að sá eða sú
sem þú hefur áhyggjur af langar innst
inni ekki til að deyja, heldur einungis
binda enda á sálarangist sína og sárs-
auka.
-Hvað er það í daglegu fari þessa einstak-
lings sem veldur áhyggjum þínum?
Hefur viðkomandi einangrað sig?
Hefur persónuleikinn breyst? Er
hann hlédrægari? Hefur frammistaðan
breyst í skóla eða vinnu ? Er dauðinn
eða tilgangsleysi lífsins aðal umræðu-
efnið? Hefur viðkomandi gefið í skyn
að fjölskylda eða vinir væru betur sett
án hans?
Ef eitthvað af ofanskráðu á við þarftu
að finna út hvor viðkomandi íhugar að
svipta sig lífi með því að spyrja hreint
út: ,,Ertu í sjálfsvígshugleiðingum?”
Ekki hræðast þessa spurningu, því
hvað yrði það versta sem gæti gerst?
Viðkomandi myndi annað hvort svara
neitandi (og hugsanlega spyrja hvort
það væri í lagi með þig?) eða játandi.
Reynslan hefur sýnt að í raun og veru
létti viðkomandi þegar þeir heyra
spurninguna borna upp. Loksins -
þegar slíkar hugsanir eru komnar fram
í dagsljósið – getur viðkomandi farið að
deila angist sinni með öðrum.
Svari viðkomandi neitandi, máttu til
með að segja að þú hafir verið áhyggju-
full (-ur) því hann hafi hagað sér öðru-
vísi en venjulega undanfarið. Spurðu
hvort þú megir hjálpa á einhvern hátt.
Kannski er viðkomandi langt niðri,
hefur misst vinnuna, er nýkominn
úr brotnu sambandi eða hefur fallið á
prófi. Það sem viðkomandi er í mestri
þörf fyrir núna er að heyra að ein-
hverjum þykir vænt um hann og sé að
bjóða fram stuðning sinn.
Svari viðkomandi játandi, er skiljan-
legt að þú fyllist hræðslu og vitir ekki
hvað gera skuli næst. En næsta skef
er mjög einfalt: Þú segir viðkomandi
að þú ætlir að útvega hjálp og að þú
munir hjálpa honum í gegnum þessa
tilfinningakreppu. Þó svo að viðkom-
andi hafi talað við þig í hreinskilni – þá
er líf hans ekki á þína ábyrgð – mundu
það! Hins vegar er það á þína ábyrgð
að finna viðeigandi hjálp. Þetta felur
í sér þátttöku annarra vina eða fjöl-
skyldumeðlima, því á næstunni mun
þessi manneskja þurfa heilt stuðnings-
net. Það stendur engin einn undir svo
þungri byrði. Sértu beðinn um að segja
engum frá, máttu til með að fá við-
komandi til að ræða við einhverja aðra
utanaðkomandi. Fáir þú ekki samþykki
fyrir því, biddu viðkomandi um leyfi
til að þú megir tala við einhvern. Þú
verður að upplýsa þá sem er í tengslum
við viðkomandi, til að tryggja áfram-
haldandi umönnum og umhyggju.
Næsta skref er að hringja í 1717 og fá
ráðleggingar.
-Hræðist þú að einhver muni valda
sjálfum sér skaða?
Hafir þú þessar áhyggjur, er ekki víst
að þú áttir þig á því að fyrir mörgum
er sjálfsskaði leið til að takast á við lífið
eða að tjá vanlíðan sína. Líklegast er að
sjálfsskaði þeirra sé ekki sjálfsvígstil-
raun. Nú þegar þú hefur áttað þig á að
þetta eigi við í þínu tilfelli, eru komin
í smá vandræði.
Í fyrsta lagi: Er hér um barn eða full-
orðinn að ræða, vin eða starfsfélaga?
Nálgunin fer eftir þessu. Mikilvægast er
að þú vitir að þessi hegðun hefur verið
haldið leyndri þar sem viðkomandi
skammast sín svo mikið fyrir hana.
Þess vegna reynum við ekki að grafast
fyrir um ástæðurnar.
Í öðru lagi þarfnast þú skilnings á
því að sjálfsskaði snýst um tjáningu –
viðkomandi er ófær um að tjá vanlíðan
sína munnlega og er einungis fær um
að tjá þær líkamlega. Fyrir marga sem
þannig er ástatt fyrir, er það stundum
auðveldara að einbeita sér að líkam-
legum frekar en andlegum sársauka.
Talaðu við viðkomandi. Byrjaðu á að
segja: ,,Ég veit að þú skaðar sjálfan þig
og mig langar til að hjálpa þér”. Hvatn-
ing þín og fjölskyldu viðkomandi til að
þiggja hjálp skiptir miklu máli. Samúð
og hlýleg leiðsögn eru vænlegastar til
árangurs. Leitaðu upplýsinga hjá 1717.
Hjálparsími Rauða Krossins er opinn
allan sólarhringinn.
(af vefnum www.sjalfsvig.is)
10. september –
Sjálfsvíg – Minning – forvarnir
• Kyrrðarstund
• Málþing
• Gular slaufur – gulir borðar
10. september er tileinkaður forvörnum
vegna sjálfsvíga víða um heim. Hér á
landi er dagurinn einnig helgaður
minningu þeirra sem fallið hafa fyrir
eigin hendi.
Talið er að í heiminum öllum verði
sjálfsvíg á 40 sek. fresti. Tíðni sjálfs-
víga á Íslandi sveiflast frá ári til árs og
er á bilinu 33­37 sjáfsvíg á ári undan­
farin ár. Það segir okkur að tveir til þrír
einstaklingar að meðaltali svipta sig lífi
í hverjum mánuði á Íslandi
Að þessu sinni verður athygli vakin á
sjálfsvígum og forvörnum gegn þeim
með ýmsum hætti;
• Sala á gulum slaufum
• Gulir borðar verða festir á tré í
kringum Tjörnina í Reykjavík.
• Málþing um sjálfsvíg og forvarnir
í safnaðarheimili Dómkirkjunnar
við Tjörnina. Kl. 15-17
• Minningarstund í Dómkirkjunni kl.
20 og kertafleyting á Tjörninni .
Málþing
um sjálfsvíg
- forvarnir og stuðningur við aðstand-
endur
Dagskrá: (kl. 15-17:00 safnaðarheim­
ili Dómkirkjunnar v. Tjörnina) • Upp á líf og dauða - Um sjálfs-
vígsáhættu ungs fólks; Jónína Le-
ósdóttir rithöfundur
• Umfang sjálfsvíga á Islandi og við-
brögð heilbrigðiskerfisins: Óttar
Guðmundsson, geðlæknir
• “Veldu þá lífið…”Sigrún Halla
Tryggvadóttir, félagi í Hugarafli talar
um reynslu sína
• Sjálfsvíg: Forvarnir, öryggisnet og
tengslanet. Hrefna Ólafsdóttir fé-
lagsráðgjafi
• Staða aðstandenda eftir sjálfsvíg:
o Trúir þú á líf fyrir dauðann? Elín
Ebba Gunnarsdóttir
• Vandi fólks sem upplifir sjálfsvíg.
Benedikt Tónlistarflutningur: Elvar
Bragason forstöðumaður og ráðgjafi
hjá Lífsýn forvarnir og fræðsla.
o Guðmundsson
• Neyðarnúmerið 1717: Símtöl frá fólki
í sjálfsvígshugleiðingum: Haukur Árni
Hjartarson starfsmaður Rauða krossins.
• Stjórnandi Halldór Reynisson
Kyrrðarstund til að heiðra
minningu þeirra sem fallið
hafa fyrir eigin hendi
Dómkirkjan kl. 20:00
Dagskrá kyrrðarstundarinnar verður
á þessa leið:
• Árelía EydísGuðmundsdóttir að-
standandi segir frá reynslu sinni.
• Benedikt Guðmundsson aðstandandi
fjallar um stuðning við þau sem hafa
mist í sjálfsvíg
• sr. Sigurður Pálsson flytur hugvekju.
• Tónlist:
o Páll Óskar Hjálmtýsson
o Jónas Sigurðsson
o Fabúla
o Kári Þormar dómorganisti
Dagskrárröð:
Forspil
Fólk boðið velkomið
Tónlist:
Páll Óskar Hjálmtýsson (1- 2 lög?)
Árelía Eydís Guðmundsdóttir
Tónlist: Jónas Sigurðsson
Benedikt Guðmundsson; stuðningur
við aðstandendur
Sálmur í flutningi Fabúlu: Lag: Fabúla,
texti sr. Sigurður Pálsson
Hugleiðing: sr. Sigurður Pálsson
Eftirspil um leið og gengið er út.
Að lokinni athöfn í kirkjunni verður
gengið niður að Tjörn þar sem kertum
verður fleytt til að heiðra minningu
þeirra sem fallið hafa frá fyrir eigin
hendi.
Þær stofnanir og samtök sem að þessu
átaki standar eru:
Þjóðkirkan; Embætti landlæknis; geð-
svið Landspítala háskólasjúkrahúss;
Ný dögun, samtök um sorg og sorgar-
viðbrögð; Rauði krossinn; Hugarafl og
Geðhjálp, auk aðstandenda.
Alþjóðadagur sjálfs­
vígsforvarna 10. sept.
Alþjóðahei lbr igðismála-stofnunin hefur tilnefnt 10. september sem alþjóðadag
sjálfsvígsforvarna. Af því tilefni
hefur þverfaglegur hópur fagfólks
og aðstandendur sem misst hafa
ástvin vegna sjálfsvígs staðið fyrir
kyrrðarstund í Dómkirkjunni síðustu
fimm ár á þessum degi. Næstkomandi
mánudag, 10. september 2012, mun
hópurinn standa fyrir málþingi og
strax að því loknu verður kyrrðar-
stund og kertafleyting á tjörninni í
Reykjavík.
Sjálfsvíg er raunveruleiki sem
fæstir vilja vita af en alltof margir
þurfa að takast á við afleiðingar af. Á
hverju ári eru 33–40 einstaklingar á
Íslandi sem af einhverjum ástæðum
treysta sér ekki til að halda áfram
að lifa lífi sínu og ákveða að binda
sjálfir enda á það. Þá má nefna að á
hverju ári eru u.þ.b. 500–600 manns
sem gera sjálfsvígstilraun en er giftu-
samlega bjargað. Oftast hafa þeir sem
falla fyrir eigin hendi átt við erfið-
leika að stríða, s.s. þunglyndi, kvíða,
fíknisjúkdóma, óöryggi, skerta sjálfs-
mynd, áföll eða félagslega erfiðleika.
Sumir einstaklinganna eru komnir í
öngstræti með líf sitt og upplifa al-
gjört svartnætti meðan aðrir virðast
hafa í hvatvísi tekið líf sitt og eftir
sitja aðstadendur sem vita ekki sitt
rjúkandi ráð.
Enginn er eyland, það er mikil-
vægt fyrir alla að eiga góða að til að
tala við og finna að á þá sé hlustað
og á þetta enn frekar við ef einstak-
lingur þjáist af sálrænum vanda eða
glímir við aðra erfiðleika. Oftar en
ekki þurfa þó einstaklingar sem upp-
lifa sálræna vanlíðan að hafa gott
aðgengi að fagfólki. Fyrsta skrefið
ætti að vera að leita eftir aðstoð á
heilsugæslu sem síðan getur vísað
áfram þeim einstaklingum sem þurfa
sérhæfðari aðstoðar við.
Sjálfsvíg er alltaf harmleikur sem
hefur gríðarleg áhrif á umhverfi þess
sem sviptir sig lífi, fjölskyldu, vini,
vinnu- og skólafélaga og aðra í nær-
samfélagi einstaklingsins. Þeir sem
eftir lifa eru oft uppfullir af sárum
tilfinningum, undrun, dofa, afneitun,
ákafri sorg, reiði, sjálfsásökunum og/
eða ásökunum á aðra. Sjálfsmynd að-
standenda verður í kjölfarið brothætt,
þeir eiga á hættu á að verða kvíðnir,
einangra sig og þeir sitja uppi með
áleitnar spurningar sem erfitt getur
verið að finna svör við. Í kjölfar sjálfs-
vígs er því ávallt mjög mikilvægt að
sinna eftirlifendum vel. Það er dýr-
mætt að eiga góða fjölskyldu og vini,
en oft þurfa eftirlifendur að fá frekari
aðstoð hjá fagaðilum og/eða tækifæri
að lesa sér til í einrúmi til að skilja
betur líðan sína.
Fræðslusvið Biskupsstofu og
Skálholtsstofu hafa nú endurútgefið
handbók sem ætluð er aðstandendum
sem hafa misst ástvin vegna sjálfvígs.
Handbókin er vel uppbyggð og svarar
mörgum spurningum sem brenna á
aðstandendum í kjölfar sjálfsvígs.
Hana er að finna á vefnum www.sjal-
fsvig.is en þar er líka margs konar
annar fróðleikur sem gagnast getur
aðstandendum við þessar aðstæður.
Auk þess má nefna að á vefnum
www.landlaeknir.is er fjölbreytt efni
er varðar geðraskanir, sjálfsvígs-
forvarnir og sorg eftir sjáfsvíg. Þá má
og nefna að í fyrsta sinn mun verða
seld gula slaufan í minningu þeirra
sem hafa fallið fyrir eigin hendi.
Höfundur er
Salbjörg Bjarnadóttir,
verkefnastjóri hjá
Embætti Landlæknis
Höfundur er
Halldór Reynisson,
verkefnisstjóri á Biskupsstofu