Stígandi - 01.01.1949, Blaðsíða 35

framar öllu skylda menntamannanna að reyna að leysa þetta
uppeldisstarf af Iiendi. En þetta er sorglega vanrækt skylda, ekki
sízt hér á landi.
Eitt höfuðatriði þeirrar áróðursmyndar, sem hér liefir verið
gerð að umtalsefni, er það, að hin svokölluðu vesturveldi og
einkum Bandaríki Norður-Ameríku séu fulltrúar og verndarar
lýðræðisins. Eg mun hér leitast við að gera þessari skoðun nokkur
skil. Bandaríki Norður-Ameríku urðu til í byltingu, amerísku
byltingunni, sem um margt var hliðstæð frönsku stjórnarbylting-
unni, borin uppi af sömu hugsjónum, mótuð af sömu kenning-
um. í sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkj^nna segir, að það séu auð-
sæ sannindi, að allir menn séu fæddir jafnir, og skapari þeirra
hafi veitt þeim réttindi, er ekki verði frá þeim tekin, að meðal
þeirra réttinda séu líf, frelsi og leit að hamingju. Til þess að
vernda þessi réttindi, hefir ríkisstjórnum verið komið á fót, og
þær stjórnir fá réttmæt völd sín aðeins með samþykki þeirra, sem
stjórnað er. Þessi einföldu orð sjálfstæðisyfirlýsingarinnar mega
teljast guðspjall lýðræðisins enn þann dag í dag. Óvíða hafa þjóð-
félagsleg skilyrði lýðræðisins verið betri en í Bandaríkjunum
fyrstu öldina eftir byltinguna. Yfirgnæfandi hluti þjóðarinnar
var sjálfstæðir smábændur, hið víðáttuinikla ónumda land veitti
milljónum kúgaðra og lnjáðra Evrópumanna möguleika til lífs,
frelsis og leitar að Iiamingju, allt fram undir aldamótin seinustu.
Frá upphafi átti þó lýðræðið í Bandaríkjununr í höggi við þjóð-
félagsskilyrði, sem voru því andstæð. Stjórnarskrá Bandaríkjanna
frá 1789 er mótuð af áhrifum þeirra manna og stétta, er óttuðust
hið róttæka lýðræði, er sjálfstæðisyfirlýsingin og mannréttinda-
skráin fólu í sér, óttuðust, að völd fólksins yrðu notuð til að af-
nema sérréttindi og jafna lífskjör. Svo vel tókst þeim að ná til-
gangi sínuin við samningu stjórnarskrárinnar, að 150 árum síðar
voru ákvæði þessarar stjórnarskrár einn helzti þrándur í götu
í hinu róttæka umbótastarfi Roosevelts forseta, er átti yfirgnæf-
andi fylgi þjóðarinnar að fagna. Þau átök, er þannig áttu sér stað
í upphafi sögu Bandaríkjanna, hafa síðan endurtekizt í mismun-
andi myndum allt fram á þennan dag. Þeir tveir menn, er þá voru
frarnar öðrum fulltrúar og foringjar andstæðra sjónarmiða, hafa
æ síðan verið íntynd tveggja höfuðstefna í bandarískum stjórn-
málum: annars vegar fulltrúi ltins róttæka, alþýðlega lýðræðis,
höfundur sjálfstæðisyfirlýsingarinnar, bændaforinginn Thomas
Jefferson, hins vegar fulltrúi auðs og sérréttinda, fjármálamaður-
3
STÍGANDI 33