Stígandi - 01.01.1949, Blaðsíða 66

llið lyrsla, scm á er litið, nafn sögunnar,
fælir í stað þess að freista. Það liefir ó-
liragð auglýsingaskrumsins, en ekkert
sem lokkar. Það er tilfundið og svo langt
sótt, að lesa þarf söguna með mestu ná-
kvæmni til að finna því nokkurn stað.
Það er sótt í draum aðalsöguhetjunnar,
Agnars, en sá draumur er líka tilfund-
inn til þess að réttlæta tilfundið nafn
sögunnar, hefir engin áhrif á rás við-
hurðanna, kemur engum og engu við, á
að vísu að lýsa því, hvernig hrikalegt og
grimmúðugt umhverfi seytlar inn í vit-
und fólksins jafnt í svefni sem vöku, en
því er raunar miklu beinna lýst annars
staðar. Það, hve nafnið er fælandi, skilst
ef til vill hezt með því að taka vel valin
nöfn til samanburðar. í fyrra kom út
saga eftir Jón Björnsson, sem hét Jón
Gerreksson. Þar var umbúðalaust talað
til hins taugaæsandi hryllings, sent fylgir
einhverju draugslegasta nafni í sögu
þjóðarinnar. Áður hafði þessi bók komið
út á dönsku. Þar hét hún Kongens ven.
Þar er djarfmannlega talað til konung-
hollustunnar, sem var svo almenn í Dan-
mörku i ófriðarlokin. En hvorugt nafnið
er tilfundið, hvort þeirra virðist eins og
sjáifsagt á sínum stað, og eftir auglýs-
ingabragðinu er ekki tekið, nema farið
sé að hugsa um það sérstaklega. En séu
nöfn tilfundin, þurfa þau að hafa eitt-
hvað það við sig, að menn fari að spyrja,
eins og t. d. íslandsklukkan, Hið ljósa
man, Hjá vondu fólki. Hér er hins vegar
lögð fram þvílík spurning, að enginn
lætur sig svárið varða.
En hvað um stílinn, þegar lesturinn er
hafinn? Vissulega lýsir hann bæði leikni
og kunnáttu meiri en í meðallagi. Hann
er víða blæmjúkur, stunduin jafnvcl
seiðandi. En upp í minn huga kom hvað
eftir annað við lesturinn, fyrst alveg að
óvörum, vísuorð eftir Einar Benedikts-
son:
En ósamt sem ölið og þrúgan
er undirspilið við Kormáks róm.
Sá Ijóðræni og dulræði stíll, sem höf-
undur sögunnar seilist eftir, er ekki síður
„ósamur" þrá hans að skilja sem gleggst
og skýra senr Ijósast vald hins sérstæða
umhverfis og einkenni fólksins, en ásta-
tregi Kormáks rígnegldu forrni drótt-
kvæðs háttar og rammauknum kenning-
tnn. Menn eru þakklátir Halldóri Kiljan
Laxness, þegar hann dregur ljóðræna
og dulræða blæju yfir sinn hlakkandi
bölmóð, og njóta þá með höfundinum
bæði líknarinnar og þrautarinnar, blæj-
unnar og bölmóðsins, en Þorleifi Bjarna-
syni fer þetta h'kast sem glýju dragi yfir
sjáandi auga.
Svo mun mörgum þykja þjóðlífslýs-
ingin bera söguna ofurliði. Þjóðlífslýs-
ingin er að vísu þakkarverð, og mun
frekar en hitt aukast að gildi við geymd-
ina, cr fram líða stundir. En lesendurnir
eru því vanir um skáldsögur, að sagan
sé þó aðalefnið en þjóðlífslýsingin aðein.
til smekkbætis, en hér virðist þetta öfugt,
einkum við fyrstu athugun. Sumum
finnst líka ef til vill svo, sem höfundur-
inn liafi gert þjóðlífslýsingunni nagileg
skil áður og að ýmsu leyti á betri og
beinni hátt með sinni Hornstrendinga-
bók, og kæra sig þess vegna ekkert um
hana útþynnta með skáldskap. Aðrir
láta sig þjóðlífslýsingar engu varða,
hvernig svo sem þær eru gerðar, og þeim
mundi finnast hér stolið frá sér sögunni.
Söguefnið er heldtir ekki hugðar- eða
áhugaefni almennings. Það er þroska-
saga geðríks og gáfaðs unglings, Agnars
Alexíusar Þórðarsonar, við sérstæð, mjög
óvenjuleg, skilyrði, mótun hans af um-
hverfinu, sérstæðri náttúru og fólki, sem
sem er af henni mótað, frá því að hann
kemur úr hungrinu og kyrkingnum í
Hólmasveit, þar til hann hefir tekið
„höfðingdóminn á Hóli“ og „fórnað
helft gleði sinnar" fyrir. Þcssi þroska-
saga virðist jafnvel fara frant hjá flest-
ttm þeim, sem þó lesa söguna, þeir
kvarta undan því, að Agnar sé óskýrasta
persóna sögunnar, þeir eigi erfitt með
að skilja hana og fá samúð með henni.
STÍGANDI