Stígandi - 01.03.1949, Blaðsíða 52

Saga landnáms á íslandi er flóknari og fjölbreyttari en hún
sýnist í fljótu bragði. Helzta heimild hennar, Landnámabók, hef-
ir lítið hirt uni það, sem er saga í þrengri skilningi. Hún er aðal-
lega það, sem nafn hennar segir: bók um landnámin, en ekki um
landnámið, skýrsla um sem flest landnám hvert fyrir sig. Melabók-
argerðin var varla nokkuð annað. Úr því sem eftir er af henni, er
Iítið að vinza um samhengi landnáma á rnilli og sögu alls land-
náms. Það er síður en svo. Líkt og höíundur hennar hafa þó
ætíð flestir menn litið á sögu þessarar aldar, frumsögu íslenzku
þjóðarinnar. En Sturlubók og Hauksbók og auk þeirra margar ís-
lendingasögur gefa svo mikið af sér, Jregar vel er að gætt, að við
fáum sæmilega hugmynd um, hvað fjölbreytnin var mikil, en fá-
um Jró jafnframt greint nokkra aðaldrætti þróunarinnar.
Hér að framan var athugað eitt slíkt atriði, saga stærstu land-
námanna. í henni kemur meðal annars í ljós, livernig í þá daga
var litið á landeign. Margir landnámsmenn hafa eignað sér miklu
rneira land en Jreir Iiöfðu með að gera. En síðar meir, þegar þeir
fengu þessa reynslu, áttu {reir bágt með að farga landinu, sem þeir
gátu ekki hagnýtt, Jró að þá hafi verið komnir fjöldamargir aðrir
rnenn, sem vildu setjast hér að. En flestum, sem fluttu hingað út,
var lítið um það gefið að kaupa land eða binda sér bagga með því
að Joiggja það að gjöf af vandalausum mönnum, en þeir vildu ekki
lieldur biðja aðra um leyfi að nema það. Þeir vildu vera frjálsir
um Jrað að velja og nema sér land. Þeir sem komu út, þegar lítið
land var ónumið eftir, áttu því erfitt með að fá góða bólfestu með
Jreim kjörum, sem Jreir rnunu hafa búizt við á þessu nýnumna
landi og þótzt eiga kröfu til. Þá fór Jrað svo — mér liggur við að
kalla, að svo hafi hlotið að fara —, að Jreir tóku, í sambandi við
almenn germönsk lög eða lögvenjur, að eigna sér óbyggð og óhag-
nýtt svæði innan stórra landnáma annarra manna, eins og þau
væru ónumin og einskis manns eign. Frumeigendur þessa lands
urðu að láta undan almenningnum og afsala sér eignaréttinum,
enda munu þeir, eins og komið var, hafa lítið séð eftir því. Þeir
fengu þá ekkert fyrir það, hvorki fénémannaforráð. Alltþettaland
varð þeim og afkomendum þeirra að engu gagni og studdi ekkert
að þeim völdum, sem allir leituðust við að ná. Margt fór hér öðru-
vísi en ætlað var. Engin ætt, sem komin er í beinan karllegg frá
fimm mestu landeigendum á landnámsöld, sem talað var um að
framan, er meðal helztu höfðingjaætta á seinni öldum. Frænd-
styrkur, dugnaður, eljun og gæfa hafa ráðið langtum meira um
122 STÍGANDI