Stígandi - 01.03.1949, Blaðsíða 88

hvcr og einn með sfnum einkennum
glöggum, en þó eru allar mannlýsing-
arnar gerðar með líkum liætti: Brugðið
er upp mörgum augabragðsmyndum,
sem í fyrstu virðast ekki sýna nema lítið
og er svo snögglega upp brugðið, að les-
andanum finnst þær horfnar honum
um leið og athygli hans hefir verið vak-
in. En óður en hann varir, hefir mótazt
heildarmynd af þeim, sem sagt er frá og
hún ljóslifandi. Þannig er m. a. lýst sr.
Jónasi Guðmundssyni á Staðarhrauni,
J-árusi (H. Bjarnasyni, sýslunianni), frú
Þuríði Kúld og Guðmundi lækni Guð-
ntundssyni, og mætti þó fleiri nefna. í
þessum mannlýsingum skortir hvergi
skilning samúðarinnar.
Allra þeirra, sem þarna er frá sagt,
verður frú Þuríður Kúld lesendunum
minnisstæðust. En hennar lýsing er dá-
lítið með sérstöku bragði. Sá, sem þctta
ritar, hefir tvisvar orðið þess aðnjótandi
að heyra sr. Árna scgja frá Snæfelling-
um, og var frásagnarháttur hans hinn
sami og í flestum frásögnum Hjá vondu
fólki og A Snæfellsnesi: lauslopalegur að
yfirbragði en með rauðum þr.rði, sem
var svo undarlegrar náttúru, að enginn
gat efazt um tilvist hans, og varð þó
hvergi á hontim þreifað eða hann séður
berum augum. í þættinum af frú Þur-
íði bregður að þessu leyti nokkuð út af
venjul. frásagnarleiðum sr. Árna. Frá-
sögnin er sniðfastari, tærari, enn gagn-
særri en venjtilega. Svoua þættir hafa
reyndar komið fyrir áður í þessu mikla
ritsafni, t. d. þáttur af Guðmundi mor-
móna og Signýju í I. bindi (Fagurt
mannlíf). Þeir eru eins og til þess að
halda vakandi þessari killandi spurn-
ingu: Hefir nú skrásetjarinn ekki gert
sér dálítið dælt við sögumanninn?
Það er mörgum spurn, hvort þessar
frásagnir sr. Árna séu sannar og réttar.
Því mun óhætt að svara: þær eru sannar
frá hans sjónarmiði skoðað. Um það
hefir skrásetjarinn ekki neinu breytt.
Því var að vísu fleygt manna milli, er
fyrst fréttist að þetta mikla rit væri í
uppsiglingu, að gaman væri að sjá,
hvernig tækist, þegar lygnasti maður
landsins segði frá, en hinn trúgjarnasti
færði í letur. F.n þetta er hin mesta
rangsleitni, þó að þaö sé að visu rang-
sleitni, sem hvorugan sakar, sr. Árna eða
Þórberg. Sr. Árni var löngu kunnur fyrir
frásagnir sínar, áður en samning og út-
gáfa þessa rits hófst. Frásagnir hans hafa
alltaf þótt sérstakar og ævintýralegar.
Ekki verða margir „lærðir menn" til að
segja frá því, sem óvéfengjanlegum stað-
reyndum, að þeir hafi séð 500 „eilífðar-
verur" í einum hópi á förnum vegi eða
stórar sveitir lnildufólks fara um héruð.
Ymsir verða til að skilja þessar frásagnir
á þann veg einan, að þær séu uppdikt-
aðar til þess að láta þá hrökkva upp af
svefni og fara að spyrja. En þessu er
ekki þann veg farið. Ef til vill er þetta
skáldskapur, — og sá, scm þetta ritar,
hefir það fyrir satt, að svo sé, — en
það er þá skáldskapur, sem skáldið hefir
lifað sig svo inn í, að fyrir því er þetta
raunveruleikinn sjálfur, og allar efa-
semdir um það eru annaðhvort fávizka
tóm eða fals og lygi. Þess er enn að gæta,
að hér er hið raunverulega skáld ekki
séra Árni prófastur Þórarinsson sjálfur,
heldur „hjátrúarfull" alþýða í íslcnzkum
sveitum liðins tírna. Af henni er sr.
Árni fæddur, mitt á meðal hennar ólsi
hann upp og lifði og vann langan starfs
dag sem fulltíða maður. Hann er þvi
sannur fulltrúi hennar, en „lærdómi"
hans eigum við það að þakka, að mcð
honum hefur hún öðlazt mál til þess að
tala við okkur, svo við getum auðvekl-
lega skilið og höfum unun af að hlýða
á. Að þessu leyti er „skrásetjari" sr.
Arna honum skyldur og samboðinn.
Hvað sem sr. Árni hefir að segja, þá
skilur hanu allt, allt, jafnt frásagnir
hans um „eilffðarverur" scm lýsingar á
mönnum.
Einhverjum finust cf til vill hlutur
Þórbergs Þórðarsonar gerður of lítill
158 STÍGANDI