Hrund - 01.06.1967, Blaðsíða 19

Morgunverðurinn
mikilvœgasta máltíd dagsins
Vigdís Jónsdóttir, skólastjóri,
skrifar fyrir HRUND
Margar húsmæður eru sannkallaðir snilling-
ar í kökubakstri. Um það vitna kökuborðin
fjölskrúðugu í viðhafnarstofum þeirra, sem
til mannfagnaðar efna. Fáar listir held ég
hafi blómgazt með jafn ofkrýndu skrauti á
þessum síðustu velmegunartímum eins og
kökugerðarlistin. Vart verður lengra komizt
en orðið er í því að setja saman í einn skraut-
legan, ljúffengan og orkuríkan rétt allar þær
hitaeiningaauðugustu fæðutegundir, sem völ
er á: smjör, rjóma, sykur, ávaxtamauk, möndl-
ur, hnetur og súkkulaði, egg og hveiti. Ekki
þarf að taka fram að fæða, sem sett er saman
af slíkri ofgnótt,á lítið skylt við brauð í þess
upprunalegu mynd. Jafnvel „fínt brauð“,
sem sumsstaðar er getið um í sögum Guð-
rúnar frá Lundi, kemst ekki í neinn sam-
jöfnuð við þessi tilkomumiklu verk, enda
gera þau kröfur til neytendanna; orkuefna-
skipti þeirra þurfa að vera ákaflega ör og
meltingarfærin í góðu lagi.
Nú vill svo vel til, að orkuþörf nútíma
manna er minni en nokkru sinni áður. Þannig
er amerískum konum nú ráðlagt af ábyrgum
aðilum, (USA‘s National Research Council)
að lifa á fæði, sem gefur 1600-2100 hitaein-
ingar daglega, en körlum eru þar ætlaðar
2200-2900 hitaeiningar á dag. Er mismun-
andi orkuþörf meðal annars háð stærð ein-
staklinganna, eðli vinnunnar sem þeir stunda,
lengd vinnutímans, og þá ekki sízt aldri.
Orkuþörfin fer jafnt og þétt minnkandi eftir
30-35 ára aldur. Allsstaðar lækka áætlaðar
tölur um orkuþörf því meir, sem þjóðir ráða
yfír fullkomnari vélum og tækjum til þess að
spara vöðvaorku manna. Við kökuborðið
góða er því fljótlegt að fullnægja orkuþörf
dagsins.
En þótt áætluð orkuþörf fari minnkandi
verður niðurstaðan önnur, þegar meta skal
hæfllega dagskammta af vítamínum, stein-
efnum og eggjahvítu. Hlut þessara efna í
daglegu fæði má ekki skerða, þótt neyzluna
verði að takmarka í samræmi við orkuþörf.
Nútímamaðurinn þarf að fá í litla skammt-
inum sínum, jafn mikið af næringarefnum,
öðrum en orkuefnunum, og erfiðismaðurinn
áður fyrr fékk í stóra matarskammtinum sín-
um. Þó fylgjast vítamínþörf og kolvetna-
neyzla að, þannig að minna þarf af vissum
B-vítamínum, ef dregið er úr kolvetnamagni
fæðisins.
3'é
Fæðuval er því vandasamara nú en nokkru
sinni áður. Varhugavert er að borða sig
saddan við kvöldverðarborðið, eða venja
komur sínar á sælgætis- og gosdrykkjabar-
inn fyrir hádegið, hættan liggur í því að matar-
lystin þrjóti áður en röðin kemur að hollum
og nauðsynlegum fæðutegundum. Góður og
vel valinn morgunverður getur bægt þeirri
hættu frá. Nú munu margir vilja skjóta inn
þeirri athugasemd, að þeir hafi ekki matar-
lyst á morgnana. Réttara væri e.t.v. að segja
að menn ætli sér ekki tíma til að neyta morgun-
verðar, eða hafi ekki vanizt góðum matar-
siðum. Sem betur fer er auðvelt að bæta úr
því. Meðal flestra menningarþjóða er mikið
lagt upp úr því að vanda til morgunverðarins.
og setja hann saman í samræmi við næringar-
fræðilegar grundvallarreglur. Ekki ber á að
íslenzkir ferðamenn forsmái morgunverð ann-
arra þjóða, meðan þeir dvelja á meðal þeirra.
Er því hentugt tækifæri að endurskoða morg-
unverðarvenjurnar eftir utanferðir og breyta
þeim, ef þær eru gallaðar. Skipulagsbundnar
athuganir sanna að góður morgunverður er
ein af forsendum þess, að góð afköst náist í
starfi eða námi fyrrihluta dags, þ.e. á aðal
vinnutíma flestra starfsstétta og skólanem-
enda. Gott dæmi um það er Oslóar-morgun-
verðurinn frægi, sem hlotið hefir almenna
viðurkenningu meðal heilsufræðinga, og lengi
hefur verið bent á til fyrirmyndar skynsam-
legu fæðuvali. Prófessor Carl Schiotz setti
saman þennan ágæta málsverð, sem innleidd-
ur var í barnaskólum Oslóborgar árið 1926.
Var það gert að ráði lækna, sem töldu nær-
ingarástandi sumra barnanna stórlega ábóta-
vant. I ljós kom að börnunum sem fengu
morgunverðinn fór ekki einungis betur fram
að því er tók til líkamlegs þroska, námsaf-
köst þeirra urðu líka meiri. Það sýndi sig, að
morgunverðurinn hafði langtum meira heilsu-
farslegt gildi fyrir börnin en miðdegisverður-
inn, sem þau höfðu áður fengið í skólanum.
Morgunverðurinn á að uppfylla 25-30% af
daglegri fæðuþörf. I honum eiga að vera
fæðutegundir úr flokkunum sex: grænmetis-
flokki, ávaxtaflokki, mjólkurvörum, kornteg-
undum, feiti og kjöt- og fiskflokki. Hægt er
að breyta til með ýmsu móti.
Ur ávaxtaflokknum er um margt að velja
t.d. ávaxtasafa, appelsínu, tómat, ribsber, blá-
ber eða saft úr þessum berjum.
Ur grænmetisflokknum er gott að gefa
hreðkur (radísur) eða gúrkur; biti af gulrófu,
gulrót eða epli í lok máltíðar reynir á tenn-
urnar og stuðlar að því að halda þeim hreinum.
Nýmjólk eða súrmjólk, skyr og ostur, ein
eða fleiri af þessum fæðutegundum þurfa að
vera þáttur í góðum morgunverði, osturinn
er einkar mikilvægur vegna þess hve mikið
er í honum af auðmeltanlegri fullgildri eggja-
hvitu og kalki.
Ur kornvöruflokknum er um að gera að
velja þær fæðutegundir, sem mest gefa af
járni og B-vítamínum, en þar eru hafrar í
fremstu röð, þá heilhveiti og rúgur. Því er
gott að gefa súrmjólk með blásnu hveiti,
(maisflögur eru minna virði) eða hafragraut
með slátri. Rúgbrauð, heilhveitibrauð, hrökk-
brauð og hafrakex er hentugt morgunverðar-
brauð, en forðast skal kökur og sætt brauð.
Ekki er hægt að endurbyggja hvítar korn
matarafurðir, sem við vinnslu hafa verið
sviptar hýði og kími. Þótt bætt sé í þær víta-
mínum og steinefnum geta þær ekki orðið
jafn góðar heilu korni. í staðin fyrir mörg
efni sem tapast, er bætt fáum þekktum. Gera
má ráð fyrir að slíkar fæðutegundir hafi misst
nokkuð af kostum sínum. A það hefir líka
verið bent, einkum nú í seinni tíð, að með
því að blanda einstökum efnum í fæðuteg-
undir, sé innbyrðis hlutföllum efnanna í þeim
raskað, og geti það haft óheppilegar afleið-
ingar.
Ur feitmetisflokknum notum við smjör eða
smjörlíki í hófi, og svo auðvitað lýsi. Það má
ekki bregðast að börnin fái lýsi. A- og D-
vítamín eru svo bráð nauðsynleg fyrir þroska
þeirra, að öruggast er að gefa lýsi allan ársins
hring. Þess þarf vandlega að gæta að lýsi sé
gott, þrátt lýsi er óhollt auk þess sem það
vekur viðbjóð. Lýsispillur geta ekki komið í
staðinn fyrir lýsi.
I sjötta flokknum eru hvíturíku fæðuteg-
undirnar kjöt, fiskur og egg. Mikil áherzla er
nú lögð á að morgunmáltíðin gefi nóg af full-
gildri eggjahvítu. Bygging og endurnýjun
allra líkamsfruma er háð því að nóg fáist af
hvítu og að hún sé af því tagi, sem líkamanum
hentar. Auk þess eru menn lengi mettir og
vel á sig komnir eftir hvíturíka máltíð. Ur
þessum flokki er margt gott að velja svo sem
síld, hrogn, egg, lifrarkæfu og kjötálegg, af-
ganga af miðdegisverðarréttum úr kjöti eða
fiski eftir því sem á stendur.
Te eða kaffi með morgunverði þykir sjálf-
sagt og mjólk fyrir börnin. En þessir drykkir
einir sér, með kexi eða kökubita, eru ekki
morgunverður, þeir veita aðeins stundar fró
fyrir tóman maga, en byggja ekki upp starfs-
kraftana til átaka við verkefni dagsins.
Frh. á bls. 42.
19