Hrund - 01.06.1967, Blaðsíða 31

Afbrýðisamur Othello,
í samnefndu leikriti
Shakespeares, á sviði
í London 1951.
Orson í hlutverki
útlæga einvaldsins í
„Lear konungi,“ 1956.
Hefnigirnin og spill-
ingin uppmáluð. Orson
sem lögregluforinginn
í „Touch ofevil,“ 1958.
Heimilisfaðirinn og
harðstjórinn í kvik-
myndinni ,,The long
hot summer," 1958.
Orson í hlutverki lög
fræðingsins í „Rétt-
arhöldunum" („The
trial,“) 1962-‘63.
Hann var þá orðinn vel launaður
og svo eftirsóttur, að oft varð hann
að fá sjúkrabifreið til þess að aka
með sig gegnum umferðina í mið-
borginni, svo að hann kæmist á
réttum tíma í upptökur. Oft fékk
hann engar gffingar, kom jafnvel
stundum í upptöku, án þess að hafa
lesið leikritið og hafði kannski ekki
hugmynd um, hvað hann ætti að
leika, — hvort hann ætti að vera
hetja eða þorpari, unglingur eða
gamalmenni.
Haustið 1938 var svo umsamið,
að Mercury leikhúsið tæki að sér
vikulegan útvarpsþátt fyrir CBS —
undir stjórn Orson Welles. Þar átti
að færa ýmsar sígildar skáldsögur í
leikbúning og skyldi þátturinn
nefnast „First Person Singular“ eða
„Fyrsta persóna eintölu". Fyrstu
sögurnar, sem Welles flutti þannig,
voru Jane Eyre, Treasure Island,
Oliver Twist og „The 39 Steps,“
og 30. október 1938 var að því
komið að flytja söguna „The War
of the Worlds“ eftir H. G. Wells. í
dagskránni var skýrt tekið fram, að
þetta væri leikþáttur Mercury-leik-
hússins, en engu að síður tókst
Welles óvart að gera bandarísku
þjóðina hálf sturlaða af hræðslu á
fáeinum mínútum.
Astæðan var einfalt leikbragð,
sem hann beitti. Hann færði upphaf
sögunnar í fréttabúning, tímasetti
atburði hennar 30. október 1938
og staðsetti í Grovers Hill í New
Jersey, — borg, sem þá var fremur
afskekkt en ekki langt frá New
York.
Utvarpsþátturinn hófst með
venjulegri kynningu og stuttum
formála, þar sem Orson Welles tók
skýrt fram, að það, sem eftir væri,
væri tilbúningur. En fjöldi manna
missti af þessu og opnaði ekki við-
tæki sín fyrr en tilbúna fréttasend-
ingin hófst.
Fyrst voru veðurfregnir, síðan
dansmúsik frá „Hotel Park Plaza“
í New York (sem alls ekki var til í
borginni). Allt í einu hætti músikin
og rödd tilkynnti eftirandartakshlé,
aðINTERCONTINENTAL
RADIO NEWS — slík fréttastofa
var auðvitað ekki til — hefði skýrt
frá nokkrum meiri háttar spreng-
ingum á Marz og hefðu þær heyrzt
til jarðar hálfri klukkustundu síðar.
Síðan meiri tónlist en smám saman
fóru að heyrast sprengidunur og
útvarpað var viðtali við prófessor,
að nafni Pierson. Þá varð aftur hlé
og þulurinn tilkynnti: Stór logandi
hlutur hafði fallið ofan á akur, rétt
hjá Grovers Hill.
Allt var þetta svo fjarstæðukennt
og fullt af mótsögnum og vit-
leysum, að furðulegt mátti telja
hver áhrifin urðu. En öðru eins
öngþveiti hefur enginn útvarps-
þáttur valdið. I New Jersey varð
allt vitlaust. Þúsundum saman
þyrptust menn í bíla sína og óku
burt með þeim afleiðingum að
umferð tepptist og fólk varð viti
sínu fjær. Símakerfið ,,sprakk“ og
lögreglustöðvar fylltust af ofsa-
hræddu fólki. Menn voru ekki í
nokkrum vafa um, að innrás frá
Marz væri yfirvofandi.
Eftir þetta beindust allra augu að
Þessi mynd sýnir glöggt, hvernig Orson
getur gerbreytt útliti sínu, ef honum sýnist
svo. Hann er hér í hlutverki Falstaffs í
„Chimes at midnight.“
Orson Welles, og var ýmist, að þau
lýstu aðdáun eða hatri. Og næsta
skrefið var Hollywood. Þaðan barst
honum girnilegasta tilboð, sem
nokkrum nýliða hafði verið gert.
Fyrstu myndina, sem samið var um,
gerði hann aldrei og bakaði sér þar
með óvild margra í Hollvwood. En
nokkru seinna gerði hann þá mynd,
sem að margra áliti er sú bezta,
er hann hefur nokkru sinni gert og
jafnframt ein bezta mynd, sem gerð
hefur verið í Hollywood. Það var
kvikmyndin „Citizen Kane“, sem
byggð var á lífi og „fyrirsjáanlegu“
láti blaðakóngsins Williams Ran-
dolphs Hearsts. Myndin olli geysi-
legum styrr og Hearst, sem að
kunnugra sögn var óskaplega
hræddur við að deyja, lét blaðaveldi
sitt skjóta á Welles öllu því púðri,
sem það hafði til ráðstöfunar. Allt
til þessa dags hefur þessi mvnd ekki
náð mikilli útbreiðslu í Bandaríkj-
unum.
Kvikmyndir Orson Welles hafa
yfirleitt verið umdeildar. Þær eru
flestar sérkennilegar og hann á sér
marga trygga aðdáendur. Hins-
vegar eru margir kunnáttumenn í
kvikmyndalist þeirrar skoðunar, að
myndir hans frá seinni árum stand-
ist engan samanburð við „Citizen
Kane,“ þrátt fyrir ágæti þeirra í
mörgum atriðum.
A hinn bóginn eru allir á einu
máli um, að Orson Welles eigi fáa
sína líka bæði sem leikstjóri og
leikari, og fáir hafi sýnt slíka fjöl-
hæfni, sem þessi stóri státni maður,
sem rúmlega fimmtugur hefur lifað
meira og við fleira fengizt en flestir
við ævilok.
31