Fréttablaðið - 11.02.2014, Síða 13

ÞRIÐJUDAGUR 11. febrúar 2014 | SKOÐUN | 13
Það kannast sennilega flestir við
það að fá svima enda býsna algengt
vandamál. Þeir sem eru hraustir og
hafa enga undir liggjandi sjúkdóma
fá slíkt endrum og sinnum en alla
jafna gengur sviminn niður með því
að setjast niður, hvílast, drekka eða
borða eitthvað. Skýringin á því er í
raun býsna einföld og byggir á því
að undir ákveðnum kringumstæð-
um getur orðið skammvinn blóð-
flæðiröskun um heilann sem veld-
ur slíkum einkennum, það köllum
við blóðþrýstingsfall. Í sumum til-
vikum er það svo alvarlegt að við-
komandi getur sortnað fyrir augum
og liðið út af, en oftar en ekki finna
þessir einstaklingar fyrir svimatil-
finningu á undan.
Hið sama getur átt við ef fyrir
einhverjar sakir við fáum sykurfall
sem þýðir í raun að líkaminn hefur
um skamma stund ekki nægjanlega
orku til að keyra kerfið ef svo má
segja, þá kemur oft fram svimi í
byrjun. En líkt og gerist þegar við
missum blóðþrýsting getur sykur-
fall valdið því að viðkomandi miss-
ir meðvitund. Hvort tveggja getur
verið mjög dramatískt en einstak-
lingurinn jafnar sig yfirleitt mjög
fljótlega ef hann fær viðeigandi
meðferð.
Konur líklegri en karlar
Mjög mörg önnur vandamál geta
valdið svimatilfinningu, jafnvæg-
isleysi og ógleði, sem veldur því
að fólk leitar til læknis og má þar
nefna háan blóðþrýsting, vöðva-
bólgu, kvíða og andlega vanlíðan
svo dæmi séu tekin og svo má auð-
vitað ekki gleyma áfengisneyslu.
Talið er að allt að 20-30% einstak-
linga fái svima, þeir eru á öllum
aldri en konur eru líklegri en karlar
til að fá slíkt. Það eru ansi margar
heimsóknir á bráðamóttökur vegna
þessara einkenna, en sums staðar
hafa tölur allt að 3% allra ástæðna
verið á þessum grunni. Búið er að
skilgreina orsakir svimans almennt
í miðlægar eða útlægar sem er að
vissu leyti erfitt að átta sig á sem
leikmaður, en þar er átt við hvort
upptökin eigi sér stað í miðtauga-
kerfinu eða utan þess.
Dæmi um útlægan svima eru
einnig þau algengustu en þar ber
helst að geta góðkynja stöðu svima,
sýkingar í innra eyra af völdum
veiru eða bakteríusýkinga eða
bólgu í heyrnartaug auk þess sem
áverkar á höfði og notkun ákveð-
inna lyfja getur skipt máli. Einkenni
geta komið skyndilega en almennt
má segja að einstaklingurinn finni
fyrir versnun yfir einhvern tíma,
geti jafnvel útleyst einkennin sjálf-
ur eða lagað þau eftir því í hvaða
stellingu hann er. Það er klassískt
við stöðubundinn svima og byggir
það á innri eyrnagöngum sem eru
stór hluti af jafnvægiskerfinu. En
fyrir utan þau notum við nema í
hálsinum og augun til þess að halda
jafnvæginu. Meðferðin getur verið
af ýmsu tagi en byggir oftast nær á
því að laga misræmi í innri eyrna-
göngum, notast við bólgueyðandi
eða sýkladrepandi lyf auk þess að
gefa þessu tíma.
Ef vandinn er bráður
Þegar við fáum svima sem bygg-
ist á miðlægri orsök kemur hann
skyndilega og er oftar en ekki um að
ræða bráðablóðþurrð eða blæðingu í
heilastofni eða litla heila. Stundum
byggjast einkennin á æxlisvexti
eða breytingum á heilavef í hrörn-
unarsjúkdómum. Þessu fylgja iðu-
lega fleiri miðtaugakerfiseinkenni
samanber taltruflun eða sjóntrufl-
anir, jafnvel algert jafnvægisleysi
þannig að viðkomandi á erfitt með
að standa, hvað þá ganga, og yfir-
leitt lagast einkenni lítið þrátt fyrir
að breytt sé um stellingu. Oftsinnis
fylgir líka mikil ógleði og uppköst.
Það er því ekki alveg sama hvað-
an sviminn kemur né heldur hversu
brátt þarf að bregðast við. Almennt
er hægt að segja að líkurnar á að
ungir einstaklingar sem eru hraust-
ir fyrir séu ólíklegir til að eiga við
alvarlegan vanda í miðtaugakerf-
inu að etja og ættu að leita læknis á
heilsugæslustöð eða hjá öðrum sér-
fræðingum. Hættan á blæðingu,
blóðtappa eða alvarlegri sjúkdómum
eykst með aldri og er mikilvægt að
muna það þó fyrir alla aldurshópa
að ef svimi byrjar skyndilega án
nokkurs fyrirvara, sérstaklega ef
honum fylgja mikil almenn einkenni
til viðbótar eins og ógleði, jafnvæg-
isleysi eða meðvitundarskerðing
er mikilvægt að láta skoða sig sem
fyrst á sjúkrahúsi þar sem þörf er á
sérhæfðri myndgreiningu og með-
ferð ef um bráðan vanda er að ræða.
Hring eftir hring
Í dag, 11. febrúar 2014, er
degi íslenska táknmálsins
fagnað í annað sinn. Í kjöl-
far laga frá árinu 2011 um
íslenska tungu og íslenskt
táknmál kom mennta- og
menningarmálaráðherra á
fót Málnefnd um íslenskt
táknmál og lagði nefnd-
in til að íslenska táknmál-
ið fengið sinn eigin dag til
samræmis við dag íslenskr-
ar tungu. Stofndagur Félags
heyrnarlausra, 11. febrúar,
varð fyrir valinu.
Íslenskt táknmál er
fyrsta mál um 2-300 Íslendinga en
töluvert fleiri tala það sem annað
mál, annaðhvort í vinnu eða heima
fyrir. Tengsl menningar og máls eru
óumdeild og því eiga þeir sem tala
íslenskt táknmál sem fyrsta mál
sinn sérstaka menningarheim sem
mótast hefur af sögu táknmálsins og
málsamfélagsins í áranna rás. Þeir
sem búa á Íslandi og tala íslenskt
táknmál, eiga þó líka annan menn-
ingarheim, menningarheim íslensk-
unnar og er rituð íslenska þeirra
annað mál. Í dag, á degi íslenska
táknmálsins, standa Málnefnd um
íslenskt táknmál og Rannsóknar-
stofa í táknmálsfræðum fyrir mál-
þingi um mót þessara tveggja heima
og um ávinning samfélagsins af
táknmáli og menningarheimi þess.
Mismunandi milli landa
Sú ranghugmynd að táknmál sé
alþjóðlegt er sterk í hugum manna
og virðist erfitt að leiðrétta þá hug-
mynd. Staðreyndin er hins vegar
sú að táknmál eru mismunandi á
milli landa og þjóða og eru
fjölbreytt eins og radd-
málin. Fyrir rúmum 50
árum færði bandaríski
málfræðingurinn Willi-
am Stokoe sönnur á það
að ASL, bandaríska tákn-
málið, væri fullkomið mál
sem lyti í grunninn sömu
lögmálum og önnur tungu-
mál, þ.e. raddmál. Áður
en Stokoe birti sínar rann-
sóknir var almennt talið að
táknmál væru ekki tungu-
mál heldur einungis lát-
bragð. Mörg ár og jafnvel
áratugi tók að riðla þeirri hugmynd
og sífellt þurfti að færa rök fyrir
því að táknmál væru mál. Frá sjón-
arhóli málvísinda eru öll tungumál
jöfn og enginn vafi leikur á því að
táknmálsrannsóknir hafa fært mál-
vísindum ný sannindi um virkni og
þróun tungumála. Í dag efast því
enginn um að táknmál séu mál. Það
reynist hins vegar erfitt að breyta
hugmyndinni um alþjóðleika tákn-
mála sem segir okkur að hugmyndir
manna um mál töluð með röddu og
mál töluð með höndum eru ólíkar.
Táknmál heimsins skipta a.m.k.
tugum og líklega hundruðum, allt
eftir því hvernig við skilgreinum
mál. Táknmál í ólíkum löndum eru
lík að formgerð en þau eru mis-
skyld. Innan hvers táknmáls má
líka sjá breytileika, eins og mál-
lýskur, unglingamál og barnamál.
Á sama hátt og menning mótar mál
þeirra sem tala raddmál þá mótar
menningin táknmál á hverjum stað.
Íslenskt táknmál er því sérstakt,
ekkert mál er alveg eins og það.
Dagur íslenska
táknmálsinsHEILSA
Teitur
Guðmundsson
læknir
Talið er að allt að
20-30% einstaklinga
fái svima, þeir eru á öllum
aldri en konur eru líklegri
en karlar til að fá slíkt.
TUNGUMÁL
Rannveig
Sverrisdóttir
lektor við HÍ og
nefndarmaður í
Málnefnd um
íslenskt táknmál
BL Sævarhöfða 2, sími 525 8000
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
6
12
6
2
Less emissions. More driving pleasure.