Fréttablaðið - 19.04.2014, Blaðsíða 46

19. apríl 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 30
Helgiathöfnin var að hefjast. Hátíðlegir tónar orgelsins hljóðnuðu. Söfnuðurinn var til-búinn og klerkurinn stóð and-spænis fólkinu og lyfti höndum. Aldrei þessu vant var klerkur-
inn karlkyns að þessu sinni.
„Förum með trúarjátningu vora, gott
fólk,“ tónaði hann hljómmikilli röddu og þó
svo mildri.
Söfnuðurinn reis á fætur og hver mann-
eskja lagði hönd á hjarta. Svo upphófst
einum rómi:
„Ég trúi á Guð föður, almáttugan skapara
himins og jarðar. Ég trúi á hans einkason
sem getinn er af heilögum anda, fæddur af
hinni helgu móður, píndur á dögum Sigríðar
Friðjónsdóttur, líflátinn, látinn og grafinn,
steig niður til heljar en reis –“
Bíðum nú andartak. Hvað er Sigríður
Friðjónsdóttir að gera í þessari trúarjátn-
ingu? Er hún ekki ríkissaksóknari? Vamm-
laus embættismaður með öllu og ekki við
nein trúmál kennd? Hvaða rugl er þetta?
Jú, þetta upphaf greinarinnar var auðvit-
að bara leikur, eða öllu heldur tilraun til að
sjá hvernig það liti út ef á legg kæmust í ver-
öldinni einhver ný trúarbrögð sem bæru þó
allan keim af kristindómnum. Og þar hefði
til dæmis líka verið um að ræða einhvers
konar frelsara sem hefði lent upp á kant við
yfirvöldin, verið fangelsaður og dæmdur,
og látið lífið við einhverjar þær aðstæður
sem fylgismönnum hans þættu jafngilda líf-
láti, en svo hefði spurst út skömmu seinna að
hann hefði alls ekki dáið – og svo framvegis.
Og ef þeir sem tryðu á þennan nýja ónefnda
frelsara vildu svo líka apa trúarjátningu
sína eftir trúarjátningu kristinna manna,
þá kynni það undarlega að gerast að inn í
hana dytti nafn embættismanns eins og til
dæmis Sigríðar Friðjónsdóttur, einfaldlega
af því hún vann sína vinnu samviskusam-
lega og sótti til saka fyrir einhver augljós
lögbrot þann mann sem tiltekinn söfnuður
taldi seinna að hefði í rauninni verið guð.
Embættismaður í trúarjátningunni
Það sem ég á í rauninni við er þetta: Er það
ekki öldungis stórskrýtið að í trúarjátningu
íslensku þjóðkirkjunnar, þeirri játningu sem
allir kristnir menn fara með væntanlega
reglulega, og ekki síst fermingarbörn um
páskaleytið – er það semsé ekki stórskrýtið
að í henni skuli vera að finna nafnið á ann-
ars nær óþekktum rómverskum embættis-
manni, manni sem hafði áreiðanlega ekki
minnsta áhuga á trúmálum, heldur lagði sig
bara fram um að sinna sínu lögbundna starfi
af samviskusemi og alúð?
Ég á við Pontíus Pílatus. Hann var land-
stjóri Rómverja í Júdeu um það bil sem
Jesúa frá Nasaret var handtekinn og ákærð-
ur, dæmdur og krossfestur, og gegndi ekki
ósvipuðu hlutverki í þeim prósess og sak-
sóknari ríkisins gerir á Íslandi nútildags,
þótt reyndar væri Pílatus dómari um leið;
aðgreining hinna ýmsu valdþátta var heldur
skammt á veg komin í Rómaveldi. Sá ágæti
maður Pílatus reyndi að sinna sínu starfi
eins og best hann gat og hann hefði ugglaust
látið segja sér það tvisvar og jafnvel þrisv-
ar og jafnvel töluvert oftar að frekar hvers-
dagsleg embættisverk sem hann vann án
þess að leiða mjög að því hugann rétt fyrir
páska árið 33, þau hefðu á endanum leitt til
þess að fermingarbörn á Íslandi (landi sem
Pílatus vissi að vísu ekki að væri til) þylji
nú nafn hans í sjálfri trúarjátningu sinni
heilagri:
„Ég trúi á Guð, föður almáttugan, skap-
ara himins og jarðar. Ég trúi á Jesú Krist,
hans einkason, Drottin vorn, sem getinn er
af heilögum anda, fæddur af Maríu mey,
píndur á dögum Pontíusar Pílatusar, kross-
festur, dáinn og grafinn,“ og svo framvegis.
Örlög Pontíusar Pílatusar
Þetta eru undarleg örlög fyrir okkar mann
Pílatus.
Hver hann var? Það er nefnilega ekki gott
að segja. Ekkert, nákvæmlega ekkert, er um
hann vitað áður en hann var skipaður land-
stjóri Rómverja í Júdeu árið 26 eftir Krist.
Hann var ekki af neinni hefðbundinni valda-
ætt í Róm, ættarnafnið hans kemur einfald-
lega hvergi fyrir nema hjá honum sjálfum,
og eftir hans dag, þá gufar nafnið upp jafn
snögglega og það birtist í spegli sögunnar.
Mér þykir lang sennilegast að Pílatus hafi
verið sérlegur skjólstæðingur Luciusar
Sejanusar, en hann var lífvarðaforingi Tíb-
eríusar keisara frá árinu 14 og safnaði að
lokum svo miklum völdum í sínar hendur að
hann var eiginlega orðinn valdamesti maður
ríkisins, ekki síst eftir að Tíberíus settist að
á eynni Kaprí árið 26 en lét Sejanus um hina
daglegu stjórn ríkisins í Róm.
Gömlu öldungaráðsættirnar og sömuleið-
is ættingjar Tíberíusar sáu ofsjónum yfir
sívaxandi völdum Sejanusar og hann hefur
því lagt sig allan fram um að efla sína stuðn-
ingsmenn til æ meiri valda – svo hann hefði
bandamenn gegn öfundarmönnum sínum.
Þar á meðal hefur Pontíus Pílatus verið.
Hann hefur líklega verið af lágaðli hinna
svokölluðu riddara og næstum áreiðan-
lega utan af landi, upprunninn í einhverj-
um miðlungsbæ eða þorpi ekki allfjarri
Róm og hefur svo verið sendur til heims-
borgarinnar af mömmu sinni og pabba í
von um að hann hlyti þar frægð og frama.
Það er næsta víst að Pílatus hefur slegist
í hóp ungu mannanna sem löngum héldu
til á Rómartorgi, eða Forum Romanum, og
reyndu að vekja á sér athygli með einhverj-
um ráðum – þetta voru hópar mismikilla
töffara sem áttu ekkert voða mikinn pen-
ing og þurftu helst að verða skjólstæðingar
einhverra auðkýfinga eða embættismanna
svo þeir kæmust almennilega áfram – til
þessara manna hefur Sejanus leitað þegar
hann þurfti að koma sér upp sveit tryggra
fylgismanna, og einhvern tíma hefur hann
vikið sér að ungum slánalegum sveitastrák
sem var eitthvað að gaspra á torginu og gera
sig breiðan og spurt hann: „Hvað heitir þú,
væni?“ – og sláninn svaraði: „Pílatus, herra,
Pontíus Pílatus.“
Það má ennfremur ímynda sér að Pílat-
us hafi fyrsta kastið verið settur í eitthvert
miðlungsembætti hjá lífvarðasveitunum,
kannski var hann birgðastjóri, kannski
gjaldkeri, en svo sama ár og Sejanusi tókst
að ýta Tíberíusi til Kaprí að sinna sínum
pedófílsku hvötum, þá var lífvarðaforinginn
orðinn nógu traustur í sessi til að geta gert
lágaðalsguttann af birgðaskrifstofunni að
hvorki meira né minna en landstjóra heims-
veldisins í Júdeu. Það sem mamma heima í
sveitinni hefur áreiðanlega verið stolt!
Því þótt Júdea væri afskekkt skattland
og fjarri Róm, þá var það nú virðingarstarf
samt að vera þar landstjóri. Starfið fólst
aðallega í tvennu, að safna sköttum og halda
friðinn og Pílatus hefur gengið til verks af
algjörri samviskusemi og miklum metnaði.
Í þeim heimildum sem til eru um Pílatus,
aðrar en guðspjöllin, þar kemur fram að
hann var heilmikið hörkutól og að minnsta
kosti þrisvar vakti hann gríðarlega andúð
þegna sinna Gyðinganna, sem fannst hann
lítilsvirða trú þeirra og sjálfsvitund með
yfirgangi og frekju.
Hefnigjarn skapofsamaður
Einn þeirra Gyðinga sem skrifuðu um Píl-
atus, Fíló frá Alexandríu, segir að hann hafi
verið „hefnigjarn skapofsamaður“ og enn-
fremur „ósveigjanlegur, viljasterkur og
óaflátanlegur“. Og þegar Gyðingar skrif-
uðu einu sinni til Tíberíusar til að kvarta
undan landstjóra sínum, þá segir Fíló að Píl-
atus hafi óttast að í bréfinu yrði komið upp
um múturnar, móðganirnar, ránsmennsk-
una, svívirðingarnar, illvirkin, aftökurn-
ar án dóms og laga og þrotlausa og alltum-
lykjandi grimmdina, sem einkennt hafi alla
hans stjórnartíð. Tíberíus mun reyndar einu
sinni hafa sett ofan í við Pílatus en hann hélt
þó embætti sínu í heil tíu ár, sem var fáheyrt
í skattlandinu Júdeu.
Og merkilegast af öllu var að Pílatus lifði
af þótt Sejanus félli í ónáð og væri líflátinn
árið 31, þá upphóf Tíberíus miklar hreinsan-
ir á mönnum Sejanusar sem ekki þurftu að
kemba hærurnar. En Pílatus hélt velli fimm
ár enn. Það sýnir að hvað sem líður lýsing-
um Fílós og fleiri á grimmd og hörku Pílat-
usar (lýsingum sem áreiðanlega hafa verið
ýktar töluvert) þá hefur hann verið flinkur
og þrautseigur embættismaður. Og þegar
hann dæmdi Jesúa frá Nasaret til dauða, þá
var hann ósköp einfaldlega að gegna skyldu
sinni – að bæla niður hugsanlegan óeirða-
segg. Aftökur slíkra manna voru mjög
algengar í Júdeu og töldust hvorki tíðindum
sæta né þóttu þær sérstök grimmdarverk á
sínum tíma.
En þessi dugmikli embættismaður, land-
stjóri, skattastjóri, saksóknari, dómari,
hann endaði svo í trúarjátningu útbreidd-
ustu trúarbragða heimsins. Skyldi mamma
hans hafa hætt við að senda strákinn sinn
í frægðarleit til heimsborgarinnar ef hana
hefði grunað þau örlög hans?
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson furðar
sig á því að venjulegur
embættismaður í
Rómaveldi hinu
forna skuli lentur
í trúarjátningu
okkar. Og
reynir að
sjá fyrir sér
íslenskan
embættis-
mann í
sömu
stöðu.
Er það
ekki öldungis
stórskrýtið að í
trúarjátningu
íslensku
þjóðkirkjunn-
ar, þeirri
játningu sem
allir kristnir
menn fara með
væntanlega
reglulega, og
ekki síst
fermingarbörn
um páskaleytið
– er það semsé
ekki stórskrýt-
ið að í henni
skuli vera að
finna nafnið á
annars nær
óþekktum
rómverskum
embættis-
manni.
PÍNDUR Á DÖGUM
PONTÍUSAR PÍLATUSAR
10
Á
RA
ÁR
10 ÁRA
ÁR
ECCE HOMO– SJÁIÐ MANNINN PÍLATUS SÝNIR LÝÐNUM JESÚA FRÁ NASARET.