Akureyri - 20.02.2014, Page 13

20. febrúar 2014 7. tölublað 4. árgangur 13
Niður í eyrar
– út í hólma -
Minningabrot
Ég er fæddur og uppalinn frammi
í firði – eins og við Eyfirðingar
segjum, um það bil í miðri byggð-
inni, þar sem kallað er Grundar-
pláss. Austan árinnar, þar sem ég
átti heima er ekki mikið flatlendi,
það er allt Grundarmegin,
Grundarnesið sjálft. Að austan-
verðu var þó hólminn, u.þ.b. 6-7
hektara spilda þegar best lét, en
Eyjafjarðaráin braut jafnt og þétt
af honum.
Dálítil kvísl úr Eyjafjarðaránni
myndaði þennan hólma og eyrar
talsvert miklar sunnan við hann.
Kvíslin var stundum nokkur
farartálmi, oftast mátti þó kom-
ast yfir hana með því að vaða og
nógu smávaxinn kúas-
mali stalst stundum til
að klifra á bak síðustu
kúnni þegar kýrnar
voru sóttar niður í
eyrar. Í kvíslinni voru
dálitlir hyljir á tveim
stöðum. Á allra heit-
ustu sumardögum
var hægt að baða sig
í hyljunum, einkum
þeim norðari þar sem
vatnið hafði hlýnað
heldur meir á leið sinni
eftir kvíslinni. Samt var betra
að busla í Sílapollinum sem var
sunnar á nesinu, þar var líka hægt
að veiða hornsíli, kvótalaust. Rétt
hjá var Síkið, oft hlýtt og hálffullt
af fergini – en bæði við systkin-
in og kýrnar vissum að það var
botnlaust og því fékk ferginið að
vaxa í friði fyrir baðgestum og
gráðugum nautgripum. Á þess-
um slóðum var mikið af fuglum
og daglegt brauð að finna hreiður.
Þarna verptu lóa og spói, stelkur
og hrossagaukur, grænhöfði og
rauðhöfðiog grátittlingur uppi í
brekkunum. Á eyrunum var sand-
lóan sem kveinkaði sér svo mikið
ef komið var nærri hreiðrinu. Í
hólmanum og þó meir í Kríu-
hólmanum, sem var norðurendi
stóra hólmans, var gæsavarp og
þar var líka krían. Það var í senn
spennandi og hættulegt að fara
um kríuvarpið en gaman að sjá
stóru gæsareggin. Hólminn var
oftast nær sleginn eftir túnaslátt,
þótt hann væri svo sem eitt af
túnunum. Það var lengi gert að slá
alla þessa hektara með gamla W4,
Ferguson eða álíka vél og ekki var
til að flýta fyrir að margar spóa-
fjölskyldur voru gjarna að þvælast
með unga sína í óslægjunni. Tals-
vert var á sig leggjandi til að forða
þeim öllum frá ljánum en spóar
eru erfiðir í smölun og rekstri, það
veit ég af reynslu. Að sama skapi
var tímafrekt að þurrka og taka
saman, þarna var mikil spretta og
völlurinn stór. En það var samt
ævinlega gaman. Þegar komið var
fram á síðsumarið voru oftast góð-
ir þurrkar – eins og reyndar oftast
í Grundarplássinu – og hvað er
skemmtilegra en heyskapur á flötu
túni í góðu veðri? Þótt ekki væri
engjavegurinn langur, líklega inn-
an við 2 km, var lengi siður að færa
engjakaffi í hólmann, því fylgdi
sérstakur hátíðarbragur. Það gat
líka verið ljómandi tilbreyting að
spenna hest frá rakstrarvél og fara
á honum yfir kvíslina, suður allt
nesið og upp gamla bæjarhólinn
til að sækja kaffið og allt sem því
fylgdi. Aðeins þurfti að varast eitt
á þessu slóðum, það var áin sem
oft var holbekkt því hún sló sér
frá Grundarnesinu norðaustur
og gróf sífellt úr hólmabakkan-
um. Reyndar minnist ég þess að
hafa séð hálfslegnar torfur sem
höfðu fallið í ána milli sláttar og
hirðingar, þetta minnti á að engu
var að treysta. Þessi á sýnist vera
heldur meinleysisleg en oft varð
hún býsna hrikaleg í vorleysing-
um. Í Grundarplás-
sinu fellur hún frá
austurlandinu vestur
að Grundarnesinu og
síðan frá því austur
að Bringuhólma og
Stórhamarshólma og
loks norðan við hinn
síðarnefnda alveg upp
undir bæina á Stóra-
Hamri áður en hún
tekur aftur strikið
til vesturs langa leið
undir brekkurnar
vestan ár. Þessir sífelldu krókar
töfðu mikið fyrir jakaburði þegar
áin var að hreinsa sig á vorin og
stundum mynduðust gríðarmiklar
jakastíflur í henni. Þá gat svo farið
að hún flæddi upp á eyrarnar og
hólmana með öllum þeim leir-
burði sem vorleysingum fylgja. Þá
var stundum talsvert ryk í heyinu
og jafnvel stóð mökkurinn upp af
snúningsvélinni. En oftast var áin
kyrrlát, átti að vísu nokkrar radd-
ir, einkum á kvöldin, Suður af eyr-
unum var dálítið brot og þar mátti
heyra niðinn – misjafnan eftir
veðri og vindum. Þarna á brotinu
var einatt silungur á ferðinni, allt
upp í 6 punda sjóbirting. Slíkan
fisk er ótrúlega gaman að draga á
land og fátt smakkast betur. Ofan
við brotið var hylur í ánni, afskap-
lega veiðilegur, en þar held ég hafi
verið hvíldarheimili fiskanna – ef
þeir voru þá nokkurn tíma þar.
Áin er meiri en svo að menn geri
sér að leik að vaða hana enda var
sjaldan farið milli bæja austan og
vestan ár. Þó átti Bringa kirkju-
sókn að Grund fyrr á árum en
þangað var aldrei farið – nema
þegar fermt var í eitt skipti.
Þegar ég var lítill var ég frekar
hræddur við ána, einkum bakk-
ana, enda þótti mér nógu hræði-
legt að detta í kvíslina þótt ekki
væri meira vatnsfall. Samt var
þetta svæði að mörgu leyti lokk-
andi, kílarnir og pollarnir í Nes-
inu, hólminn með öllum sínum
fuglum. Eftir vöxt í ánni var líka
hægt að fara í rannsóknarleið-
angra og finna ýmislegt dót sem
áin hafði borið upp á eyrarnar.
Stundum hafði landslagið líka
breyst í vatnavöxtunum, þannig
var hver ferð ný á sinn hátt og
landið ókunnugt að einhverju
leyti en alltaf uppspretta ævin-
týra og gleði. a
ÚR MYNDASAFNI
GRENNDARGRALSINS
Mynd af liðinu Stílistaníó.
Texti með mynd: Liðin
sem taka þátt í Leitinni að
Grenndargralinu útbúa kynn-
ingarspjöld þar sem liðsmenn
eru kynntir. Stílistaníó tók þátt
haustið 2009 en liðið var skip-
að þeim Dagnýju og Jónönnu
úr Síðuskóla.
GETRAUNIN EITT AF ÞVÍ sem þátttakendur í Leitinni að Grenndargralinu þurfa að kljást við
er að ráða í myndir úr heimabyggð sem
búið er að brengla. Nú geta lesendur
Akureyrar vikublaðs spreytt sig á einni
slíkri. Spurt er: Hvaða kennileiti úr
heimabyggð er á myndinni? Svör sendist
til: grenndargral.@gmail.com. Einn
heppinn þátttakandi hlýtur örlítinn
glaðning frá Grenndargralinu.
VALDIMAR GUNNARS-
SON SKRIFAR.
– Geymt en ekki gleymt –
Saga Akureyringanna á
Kong Trygve
Þann 19. mars árið 1907 lagði flutn-
ingaskipið Kong Trygve af stað frá
Akureyri austur fyrir land og áleiðis
til Reykjavíkur þaðan sem ætlunin
var að sigla til Kaupmannahafnar.
Mikill hafís var fyrir öllu Norður-
landi og slæmt veður svo skipið
lá í vari við Hrísey fyrstu nóttina.
Daginn eftir hélt skipið för sinni
áfram en á leið sinni sigldi það ít-
rekað á ísjaka. Það kom þó ekki að
sök vegna þess hve skipið fór hægt
yfir. Næstu tvo sólarhringa eða svo
rifust skipstjóri og stýrimaður Kong
Trygve um hvort halda ætti förinni
áfram eða snúa við. Að lokum var
tekin ákvörðun um að halda áfram
og átti það eftir að reynast örlagarík
ákvörðun. Um þrjúleytið aðfaranótt
23. mars rakst skipið á stóran ísjaka
með þeim afleiðingum að það byrj-
aði að leka. Þá var skipið statt u.þ.b.
100 mílur út af Langanesi. Fjórum
klukkustundum síðar var skipið
sokkið en skipverjar og farþegar, 32
að tölu, komust í þrjá björgunar-
báta. Á meðal farþega voru nokkrir
Akureyringar. Einn þeirra var kona
að nafni Sveinbjörg Jóhannsdóttir.
Hún kom sér fyrir í stærsta björg-
unarbátnum ásamt átta íslenskum
farþegum og sex úr áhöfn. Í þeim
hópi var m.a. sjálfur skipstjórinn
sem var fyrstur allra til að koma
sér í björgunarbát. Af einhverjum
ástæðum greip Sveinbjörg með sér
vatnsfötu úr hinu sökkvandi skipi.
Fatan átti eftir að koma að góðum
notum því rétt eins og Kong Trygve
rakst björgunarbáturinn á ísjaka
og varð fyrir skemmdum. Bátinn
tók að leka og varð þannig þessi
undarlega ákvörðun Sveinbjargar,
að grípa með sér fötuna, bátsverjum
til lífs. Báturinn kom að landi við
Borgarfjörð eystri fyrri part dags 24.
mars. Þá hafði hann rekið stjórn-
laust í sjónum í 30 klukkustundir.
Einn lést um borð í bátnum en það
var danskur háseti. Sveinbjörg og
hinir þrettán bátsverjarnir komust
lifandi frá þessum hildarleik. Það
var ekki síst Sveinbjörgu og fötunni
hennar að þakka. Af hinum bát-
unum tveimur er það að segja að
annar komst í land tveimur sólar-
hringum eftir að bátur Sveinbjargar
rak að landi. Einhverjir létu lífið á
leiðinni og var líkunum varpað fyrir
borð. Á meðal þeirra sem komust af
voru mæðgur frá Akureyri en það
voru þær María Guðmundsdóttir og
Jónína Magnúsdóttir dóttir hennar.
Þær sýndu mikið hugrekki. Móðirin
söng til að stytta öðrum stundina
og dóttirin lét aldrei bugast þrátt
fyrir ömurlegar aðstæður. Í þriðja
bátnum, sem jafnframt var lítill
og ótraustur, var einn Íslendingur.
Hann hét Jósep Jósepsson og var
kaupmaður á Akureyri. Hann hafði
til að byrja með verið í sama bát
og mæðgurnar en gaf eftir plássið
sitt til handa ungri stúlku sem var
í litla bátnum. Þar með bjargaði
hann lífi stúlkunnar á eigin kostn-
að. Jósep fórst með bátnum sem og
sjö aðrir. a