Skessuhorn - 05.03.2014, Blaðsíða 27

27MIÐVIKUDAGUR 5. MARS 2014
eitt fór ég á námskeið á Varma-
landi í Borgarfirði. Þar heillaðist
ég af staðnum þar sem meðal ann-
ars var rekinn heimavistarskóli fyr-
ir börnin úr sveitunum. Ég var lærð
fóstra, slík staða var laus þar. Ég var
ráðin, þá orðin ein með tvö börn.
Fóstrustaðan var ekki hefðbundin,
heldur fól hún í sér kennslu yngstu
barnanna að hluta til og gæslu á
kvöldin og nóttunni. Ég var ein-
konar „mamma“ fyrir þau yngstu á
heimavistinni. Þar kenndi ég í sex
ár. Tveimur árum eftir að ég kom
að Varmalandi kynntumst við Hálf-
dán. Það var afskaplega gott að búa
á Varmalandi. Þar var heimavistar-
skóli og mikið líf. Ég hefði viljað
búa þar áfram ef við hefðum ekki
komið okkur fyrir hér á Háhóli.
Sjálf hafði ég alltaf átt mér draum
frá barnæsku að búa í sveit. Mér
finnst mjög gaman að vera inn-
an um dýr, ekki síst sauðfé, hesta,
hunda og ketti. Seinna og eftir að
við fluttum hingað að Háhóli, fór
ég í kennaranám og hef um ára-
bil verið kennari í Grunnskólan-
um í Borgarnesi. Áður kenndi ég
mest yngri börnum og síðar á mið-
stigi. Nú kenni ég tónlist, leiklist og
dans,“ segir Margrét sem nú hefur
kennt börnum í Borgarfirði í um
þrjá áratugi.
Mikið átak að koma
búskapnum á fót
Hálfdán hlustar þögull á konu sína
en fær nú ekki á sér setið að skjóta
inn nokkrum orðum.
„Mér hefur alltaf fundist stór-
kostlegt að Margrét skuli hafa ver-
ið tilbúin að leggja í það með mér
að stofna bú hér á Háhóli. Í byrj-
un höfðum við fátt nema kannski
áhugann og viljann. Hugmynd-
in var að ég sæi um sauðfjárbúið
en hún sinnti hálfri kennslustöðu
með. Þarna fyrstu árin bjuggum
við á Varmalandi þar sem Margrét
kenndi. Ég keyrði hjá Sæmundi
á veturna en sinnti ræktunarmál-
um hér á jörðinni á sumrin. Mér er
mjög hlýtt til Varmalands. Þar fékk
ég mína einu formlegu menntun,
var í heimavist og þar kynntist ég
Margréti. Síðan byggðum við íbúð-
arhúsið hér á Háhóli 1987 og við
fluttum hingað. Fyrstu árin sem við
bjuggum hér vorum við líka með
nautakjötsframleiðslu með sauð-
fjárbúskapnum. Margrét kenndi í
Borgarnesi og síðar í skólaseli fyr-
ir sveitina sem var í félagsheimilinu
Lyngbrekku og svo aftur í Borgar-
nesi.“
Margrét bætir við: „Þetta hefur
allt komið smám saman og í litlum
skrefum hjá okkur en Hálfdán er
búinn að vinna ofboðslega mikið.“
Bóndi hennar hlær glettnislega við
þegar hann heyrir þetta. „Það má
ýmislegt um mig segja en ég er ekki
latur. En auðvitað hefur líka margt
unnið með manni. Við höfum auð-
vitað notið nálægðarinnar við Vals-
hamar þar sem foreldrar mínir
bjuggu og Valur bróðir býr í dag.
Við höfum samnýtt heyvinnutæki
og annað. Börnin okkar gátu allt-
af farið yfir að Valshamri ef Mar-
grét var í burtu að kenna og ég við
vinnu,“ segir hann.
Að hjálpast að
skiptir miklu
Margrét tekur undir þau orð að
samhjálpin hafi skipt miklu máli.
„Foreldrar mínir komu hér líka
mjög oft frá Reykjavík. Næstum
hálfsmánaðarlega voru þau hjá okk-
ur um helgar og í 20 ár héldu þau
jól hjá okkur á meðan börnin voru
að vaxa upp. Faðir minn naut þess
mjög að koma hingað vestur úr
störfunum í Seðlabankanum og
taka til hendinni við allskyns verk,
en hann var sérlega handlaginn.
Börnin okkar hafa einnig reynst
okkur afar hjálpsöm, bæði börnin
mín af fyrra hjónabandi og börnin
tvö, dóttir og sonur, sem við Hálf-
dán eignuðumst saman. Dóttir hans
úr fyrra sambandi var líka stund-
um hjá okkur. Til samans eigum við
fimm börn sem öll eru uppkomin í
dag. Við eigum líka þrjú barnabörn.
Við hefðum ekki getað gert stór-
an hluta af þessu nema fyrir þessa
miklu hjálp frá okkar fólki og börn-
um okkar. Þau hafa verið dugleg
að hjálpa okkur allt fram á þennan
dag.“
Hálfdán segir að þau hafi ver-
ið komin með rúmlega 200 kind-
ur fljótlega eftir að þau fluttu að
Háhóli. Til að ná endum sam-
an varð hann þó að vinna við ým-
islegt annað samhliða sauðfjárbú-
skapnum. Hann stundaði verktöku
með vinnuvélum í alls kyns jarð-
vegsvinnu. „Þegar mest var að gera
í verktökunni þá fækkaði fénu að-
eins og fór minnst í 170 kindur.
Fyrir bankahrun var endalaus vinna
í verktakabransanum. Féð galt hins
svokallaða góðæris. Enn er það svo
að mér finnst fjárbúskapurinn líða
fyrir það að við getum ekki lifað af
honum eingöngu. Við þurfum alltaf
að hafa aðra vinnu með.“
Túnþökusala og
jarðvegsvinna
Eitt af því sem skapaði tekjur var að
skera túnþökur. „Í upphafi var mað-
ur alveg peningalaus. Þá gat ég far-
ið út á tún og skorið þökur og selt.
Það hef ég nú gert í um 25 ár. Tún-
þökurnar hjálpuðu okkur mikið á
tímabili. Við höfum líka selt gróð-
urmold. En þar hafa verið mikl-
ar sveiflur. Bæði góð og mögur ár.
Það má ekki flytja túnþökur út fyrir
sauðfjárvarnaveikigirðingar án leyf-
is þannig að markaðssvæðið er tak-
markað. Árin 1993 og 1994 man ég
að margir fóru í þetta úti á Akranesi.
Markaðurinn varð ofsetinn þar sem
menn undirbuðu hvor aðra. Sumar-
ið þar á eftir skar ég ekki eina ein-
ustu þöku hér í landi Háhóls. Hins
vegar fór ég vestur á Snæfellsnes og
skar þökur á íþróttasvæði í Ólafsvík,
á Hellissandi og í Dölum. Þarna var
ég alveg í friði. Auðvitað var önugt
að vera svona langt í burtu að heim-
an en það var ekkert annað í stöð-
unni. Þetta er svona dæmi um það
hvernig maður þarf alltaf að vera
fyrstur í að byrja á einhverju til að
bjarga sér. Ég held til dæmis að ég
hafi verið sá fyrsti hér á þessu svæði
sem hafði einhverjar tekjur af því að
eiga sturtuvagn. Nú eiga hins veg-
ar allir sturtuvagn og lítið upp úr
því að hafa. Þegar maður er í svona
vélaharki og jarðvegsvinnu þá geta
sveiflurnar verið miklar. Þetta krefst
útsjónarsemi. Áhuginn er hins veg-
ar fyrst og fremst sá að vera sauð-
fjárbóndi. Mér finnst óskaplega
skemmtilegt að vera með kindur, “
segir Hálfdán.
Góður árangur í
sauðfjárræktinni
Nú berst talið aftur að sjálfum
sauðfjárbúskapnum. Þau Hálfdán
og Margrét hafa ekki nefnt það sjálf
en blaðamanni eru kunnugt um að
sauðfjárbúið á Háhóli á Mýrum hafi
hlotið framfaraverðlaunin í sauð-
fjárrækt. Þetta er mikil viðurkenn-
ing sem byggir á niðurstöðum sauð-
fjárskýrsluhaldsins síðustu 7 til 8 ár.
Á því árabili hefur vetrarfóðruðu fé
fjölgað um 240 fjár á Háhóli. Það er
um 60% fjölgun. Á sama tíma hafa
afurðir eftir hverja kind aukist veru-
lega. Kjötmatið hefur sömuleiðis
batnað mikið. Hver ær skilar nú um
fjórum kílóum meira af kjöti en fyr-
ir sjö árum. Frjósemi ánna er góð.
Hálfdán og Margrét segja að
þegar verkefni drógust saman í vél-
areksti og verktöku eftir banka-
hrunið 2008 hafi meiri tími gefist
til að sinna búskapnum. Það hef-
ur vissulega fjölgað í hjörðinni.
Nú eru um 400 fjár á Háhóli. „Við
lögðum meiri áherslu á sauðféð eft-
ir hrun. Samt nota ég þau tækifæri
sem bjóðast til vinnu með búskapn-
um,“ segir Hálfdán. Hann segir
framfaraverðlaunin ákveðna hvatn-
ingu og vísbendingu um að þau séu
á réttri leið. „Það er samt margt
sem á eftir að laga og bæta.“
„Við vorum tvisvar kominn á
fremsta hlunn með að byggja ný
fjárhús. Við hættum við í bæði
skiptin. Sem betur fer í það síðara
því það var rétt fyrir bankahrun,“
segir Margrét.
Þakkar helst þrennu
góðan árangur
Hálfdán bóndi vill einkum nefna
þrennt sem hefur skilað þeim svo
góðum árangri í sauðfárræktinni.
„Í fyrsta lagi eru það sæðingarn-
ar. Þær eru að gera stóra hluti. Ég
hugsa oft hlýtt til Lárusar Birgis-
sonar sem var með sæðingastöð-
ina í Borgarnesi til fjölda ára. Hann
sagði við mig: „Láttu sæða fleiri ær
en færri.“ Hann gaf góð ráð. Síð-
an vil ég nefna lambamælingarn-
ar á haustin. Það kemur fólk frá
Ráðgjafamiðstöð landbúnaðarins
til að mæla hryggvöðvana í lömb-
unum og fituna og gefa þeim stig.
Það kemur í veg fyrir að maður láti
bara eigin tilfinningu ráða í rækt-
uninni. Þessar mælingar hjálpa afar
mikið. Í þriðja og síðasta, en ekki
sísta lagi, vil ég nefna Helga Elí
son okkar sem er nú við búvísinda-
nám í Kanada. Hann hefur verið al-
veg óþreytandi að leggja gott til,“
segir Hálfdán. „Helgi Elí hefur al-
veg brennandi áhuga og veltir öllu
mjög mikið fyrir sér hvort heldur
er fóðrun, aðstöðu eða öðru,“ bæt-
ir Margrét við. „Hann er mjög út-
sjónarsamur.“
Túnþökuskurðurinn hefur líka
skilað þeim ávinningi. Túnin á
jörðinni eru alltaf í skipulagðri
endurræktun samfara þökusölunni.
Þau gefa því góða vor- og haustbeit
sem skilar sér ótvírætt í árangrinum
í sauðfjárræktinni.
Hefðu kosið að lifa af
sauðfénu
Fengi Hálfdán að velja þá myndi
hann vilja helga sig alfarið sauð-
fjárbúskapnum.
„Ég trúi því sjálfur að það eigi eft-
ir að verða lífvænlegt að vera sauð-
fjárbóndi. Ég er búinn að bíða mjög
lengi eftir því og enn er ég að bíða.
Von mín er að ég lifi þann tíma því
ég er sannfærður um að hann kem-
ur. Það er skortur á mat í heiminum
og við erum að framleiða hágæða-
vöru. Fólk á eftir að hugsa meira
til þess,“ segir Hálfdán með festu í
rómnum. „Draumurinn er að eiga
einhvern tímann eftir að byggja ný
fjárhús og geta lifað af þessu,“ segja
þau hjón að lokum. mþh
Sauðféð á Háhóli lifir í þéttu nábýli við mannfólkið. Þessar kindur gerðu sér lítið fyrir einn daginn og gengu til stofu. Úti-
hurðin á íbúðarhúsinu hafði verið skilin eftir opin. Nokkrar ær höfðu verið látnar taka þátt í æfingum með smalahundinum.
Þær urðu leiðar á því veseni og hurfu því inn í hús og til stofu þar sem komið var að þeim.
Hálfdán bóndi á Háhóli hefur bjargfasta trú á framtíð sauðfjárræktarinnar á Íslandi og á þann draum að geta lifað af henni
eingöngu.
Hálfdán og Margrét á Háhóli ásamt börnum. F.v. Sigurður Sveinn,Valdís Brynja,
Helgi Elí, Jóhanna Sveina og Ástbjörg Rut.