Skessuhorn - 19.03.2014, Blaðsíða 29

29MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2014
Stofnað 8. mars 1987
Aðalfundur SDS 2014
Aðalfundur félagsins verður haldinn á Hótel
Hellissandi laugardaginn 29. mars kl. 17:00
Dagskrá aðalfundar er sem hér segir:

Kosning fundarstjóra og ritara eftir tilnefningu stjórnar
Fundarstjóri setur fund
Skýrsla stjórnar um starfsemi félagsins á liðnu starfstímabili
Endurskoðaðir reikningar lagðir fram til samþykktar
Skýrsla orlofsnefndar
Skýrsla starfsmenntunarsjóðs
Kosning í orlofsnefnd til 3ja ára
Kosning í starfsmenntunarnefnd til 3ja ára
Önnur mál
Að loknum fundi verður boðið uppá tveggja rétta kvöldverð.
Þá mun Regína Ósk skemmta og syngja fyrir fundarmenn.

Rútuferðir frá Búðardal,
Stykkishólmi og Grundarfirði.
Áætlaður brottfaratími
rútunnar er kl. 21:30.
Aðalfundur Kaupfélags Borgfirðinga verður
haldinn að Hótel Borgarnesi fimmtudaginn
20. mars 2014 og hefst kl. 20.30.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundarstörf samkvæmt 1.
samþykktum félagsins
Önnur mál2.

Skv. 14. gr. samþykkta KB þá hafa allir félagsmenn aðgang
að fulltrúafundum og hafa þar málfrelsi og tillögurétt.
Borgarnesi 7. mars 2014

Stjórn Kaupfélags Borgfirðinga.
Aðalfundur
Við höldum 1. vetrardag hátíðlegan og
blásum til veislu í Kaupfélagi Borgfirðinga
laugardaginn 25. október 2008 kl. 12-15
Flugger litir veita ráðgjöf og verða með tilboð
Mjólka kynnir vörur sínar
Kynning á hreinsiefnum frá Kemi
Kynning og tilboð á Kerckhaert
járningavörum, umboðsmaður
á staðnum, býður upp á ís
* Vetrarskeifurnar með
breiða teininum komnar *
Tískusýning á vetrarfatnaði,
tilboð á f t aði frá 66°N
10 - 50 % afsláttur af völdum vörum
í versluninni
Royal Canin, glaðningur fylgir
öllum pokum af hunda-og kattamat.
Umboðsmaður á staðnum
Kaffi og rjómaterta
SK
ES
SU
H
O
R
N
2
01
4
Þriðjudaginn 12. mars hélt Alma
Ómarsdóttir fréttamaður erindið
„Stúlkurnar á Kleppjárnsreykjum.“
Flutti hún það fyrir fullsetnum há-
tíðarsal Snorrastofu í gamla héraðs-
skólahúsinu í Reykholti. Þar sagði
hún sögu vinnuheimilisins sem
stofnað var fyrir stúlkur og ungar
konur á Kleppjárnsreykjum í Reyk-
holtsdal á árum seinni heimsstyrj-
aldar. Það var starfrækt frá nóvem-
ber 1942 en lagt niður í október-
mánuði árið eftir.
Sá mikli fjöldi hermanna sem var
á Íslandi hafði eðlilega sín áhrif á
þjóðlífið. Veturinn 1941 – 1942
þegar liðlega ár var frá hernámi
landsins voru hér á land komn-
ir 28.400 breskir og 10.845 banda-
rískir setuliðsmenn. Alls voru þetta
39.245 manns. Við þetta bætt-
ust svo ótal sjóliðar og farmenn af
skipum sem höfðu viðkomu á Ís-
landi til lengri eða skemmri tíma. Á
sama tíma voru Íslendingar alls um
120.000 talsins. Strax fyrstu dagana
eftir að breskir dátar stigu á land
10. maí 1940 birtust fyrstu grein-
arnar í íslenskum blöðum þar sem
lýst var stórfelldum áhyggjum yfir
því að íslenskar konur myndu nú
leiðast á hroðalega glapstigu með
öllum þeim erlendu karlmönnum
sem nú léku lausum hala á land-
inu. Brátt hófu barnaverndaryfir-
völd í Reykjavík undirbúning þess
að vinna gegn vandamálum sem
auðsýnt þótti að stefndi í vegna
„ástandsins“ svokallaða en slíkt
var það kallað þegar íslenskar kon-
ur áttu samneyti við erlendu her-
mennina.
Með dómsúrskurði í
nauðungarvist
Þær stúlkur sem dvöldu á Klepp-
járnsreykjum höfðu allar hlotið úr-
skurð fyrir sérstökum Ungmenna-
dómstól sem dæmdi þær til vistar á
staðnum vegna þess að sannað þótti
að þær hefðu átt líkamlegt samneyti
við erlenda hermenn. Stúlkunum
var komið fyrir í gamla læknisbú-
staðnum á Kleppjárnsreykjum sem
var keyptur og gerður upp sértak-
lega í þessu skyni. Þarna átti að hýsa
um tuttugu stúlkur en þær urðu
aldrei fleiri en fjórtán. Á Klepp-
járnsreykjum dvöldu þær undir eft-
irliti, bjuggu við skert ferðafrelsi og
jafnvel einangrun.
Sérstök lög höfðu verið samþykkt
á Alþingi í byrjun júlí 1942 sem
heimiluðu slíka meðferð á stúlk-
um allt að 18 ára aldri. Dæma mátti
þær til allt að tveggja ára vistar á
uppeldisheimilinu og vinnuskólan-
um á Kleppjárnsreykjum eða ann-
ars staðar á sveitabæjum fyrir þær
sakir að hafa umgengist útlenda
karlmenn. Til að sinna þessu var
komið á fót sérstöku Ungmenna-
eftirliti og svo Ungmennadómstól
sem dæmdi í málum sem eftirlitið
rannsakaði. Njósnað var um stúlk-
urnar, þær færðar til yfirheyrslu af
lögreglu og jafnvel gengið svo langt
að kanna hvort þær væru óspjallað-
ar. Stúlkurnar á Kleppjárnsreykjum
voru undir ströngu eftirliti. Þær
fengu ekki að taka á móti heim-
sóknum, símtöl þeirra voru hleruð
og bréf þeirra afrituð.
Sniðgengnar félagslega
Árið 2001 kom út bókin „Úr fjötr-
um – Íslenskar konur og erlend-
ur her“ eftir Herdísi Helgadóttur
mannfræðing. Hún fjallaði um sam-
skipti kvenna hér á landi við útlenda
hermenn sem dvöldu hér á árum
seinni heimsstyrjaldar. Í bókinni
er er fjallað stuttlega um stúlkna-
hælið á Kleppjárnsreykjum. Meðal
annars má lesa þessa klausu: „Ágæt
vinkona bókarhöfundar ólst upp í
Borgarfirðinum og var m. a. barn-
fóstra í nokkrar vikur hjá læknis-
hjónunum í nýja læknisbústaðnum
á Kleppjárnsreykjum vorið 1943.
Það var þegjandi samkomulag um
það á því heimili að skipta sér ekk-
ert af stúlkunum og tala aldrei við
þær. Hvorki hjónin, vinnumað-
urinn, vinnukonan né hún sjálf
gerðu það. Hún sá þær því aðeins
álengdar þegar þær fengu að fara
án fylgdar, oftast tvær og tvær sam-
an, í gönguferðir á daginn. Þarna í
kring er mjög sléttlent og sást því
vel hvert þær fóru en þær máttu alls
ekki fara í hvarf. Þær gengu oftast
yfir brúna framhjá hverasvæðinu
og gróðrarstöðinni og yfir á þjóð-
veginn og til baka. Hún vissi ekki
hvað þær gerðu innandyra en telur
að þær hafi e.t.v. fengið einhverja
kennslu sem kennarar í Reykholts-
skólanum sáu um. Þessi frásögn af
hegðun fólks í daglegu návígi við
stúlkurnar á hælinu sýnir að margir
voru sammála um að þær væru úr-
hrök, jafnvel haldnar smitandi sýki
og það ætti ekki að koma nálægt
þeim. Aðrir létu þessa fordóma í
léttu rúmi liggja. Tveir sveitapilt-
ar á þessum slóðum giftust stúlk-
um sem voru á hælinu eftir að þær
losnuðu úr vistuninni. Sjálfgert var
að leggja niður hælið/vinnuskólann
á Kleppjárnsreykjum í ágúst 1943
þegar rekstrargrundvöllur hans var
brostinn og fengu þær stúlkur sem
enn voru að fara heim til sín.“
Heimildarkvikmynd
væntanleg
Alma Ómarsdóttir sem nú starfar
sem fréttamaður á Ríkisútvarpinu
lauk á sínum tíma meistaragráðu
í blaða- og fréttamennsku frá Há-
skóla Íslands. Í lokaritgerð sinni
sem ber titilinn „„Ástandið“ í fjöl-
miðlum. Umfjöllun fjölmiðla um
íslenskar konur og erlendan her,“
fjallaði hún um samskipti stúlkna
við erlendu hermennina á stríðs-
árunum. Nálgast má ritgerðina
á vefslóðinni http://skemman.is/
en/item/view/1946/15010. Alma
skoðaði hvernig yfirvöld brugðust
við þeim og fékk aðgang að gögn-
um Ungmennaeftirlitsins og Ung-
mennadómstólsins. Einnig rann-
sakaði hún gögn vinnuskólans að
Kleppjárnsreykjum. Í framhaldi
af þessu hefur hún svo unnið að
gerð heimildakvikmyndar um sögu
stúlknanna sem lentu í klóm Ung-
mennaeftirlitsins og voru jafnvel
skikkaðar í vist á Kleppjárnsreykj-
um. Vinnsla myndarinnar er nú á
lokastigi.
Hundrað manns á fyrirlestri um stúlkurnar á Kleppjárnsreykjum
Alma hefur mikinn hug á að
komast í samband við einhverjar
af þeim stúlkum sem sendar voru
til Kleppjárnsreykja svo að radd-
ir þeirra og sjónarmið fái að heyr-
ast. „Það kom að máli við mig kona
sem tengist einni af stúlkunum sem
voru á Kleppjárnsreykjum. Athygl-
in sem fyrirlesturinn í Reykholti
vakti í fjölmiðlum hafði þau áhrif
að fólk setti sig í samband við mig.
Það er þó svo að fáar af stúlkun-
um sem voru þarna eru enn á lífi
í dag. Mér hafa borist alls konar
ábendingar. Ég má ekki setja mig
í samband við þær að fyrra bragði
þar sem ég hef lesið gögn um þær.
Þau skilyrði fylgdu því að ég fengi
að skoða skjalasöfn með pappírum
sem varða mál stúlknanna. Annað
hvort verð ég að bíða eftir að þær
hafi samband ef þær vilja tjá sig eða
ég verð að fá ábendingu frá þriðja
aðila,“ segir Alma Ómarsdóttir.
Fjörugar umræður í
Reykholti
Eftir að Alma hafði flutt erindi sitt
urðu miklar umræður um efni þess
meðal gesta í Reykholti. Þar voru
ýmsar spurningar lagðar fyrir hana.
Auk þess lýstu margir mati sínu á
þeim aðstæðum sem urðu til þess
að ungar stúlkur voru nánast með-
höndlaðar sem réttlausir sakamenn
fyrir það að hafa átt samskipti við
hermenn.
„Fyrirlesturinn var mjög ánægju-
legur. Ég fékk mjög góð viðbrögð
þarna í Reykholti og það er alltaf
gaman að fá slíkt við því sem mað-
ur er að fást við. Það spunnust góð-
ar og gefandi umræður á eftir og
fyrir það er ég þakklát.“ Alma s g-
ir að myndin verði væntanlega til-
búin nú í apríl. „Ég á von á að hún
verði sýnd í Bíó Paradís í Reykjavík
og svo í sjónvarpi RUV nú á vor-
mánuðum.“
mþh
Stúlkurnar voru vistaðar í gamla læknisbústaðnum á Kleppjárnsreykjum. Húsið
var rifið um 1980 en á lóðinni eru nú bílastæði fyrir skóla- og íþróttamannvirki.
Ljósm. Einar Steinþór Traustason.
Jónína Eiríksdóttir (t.h.) hélt inngangsræðu að erindi Ölmu og stjórnaði svo
umræðum á eftir.
Hátíðarsalur Snorrastofu var fullsetinn af gestum og fjörugar umræður að loknu
erindi Ölmu. Hér er það séra Geir Waage sem ber fram fyrirspurn.