Skessuhorn - 15.04.2014, Page 25

25MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 2014
var orðið ljóst að eiginfjárhlutfall
sparisjóðsins væri komið undir lög­
mæt mörk og margir lántakendur
komnir umfram 25% þak á útlána­
skuldbindingu sem hlutfalls af eig­
infjárgrunni samkvæmt lögum um
fjármálafyrirtæki. Í lok árs 2008 var
heildarstærð útlánasafns sparisjóðs­
ins 40 milljarðar króna og eiginfjár­
grunnur á sama tíma neikvæður um
meira en 15 milljarða króna sam­
kvæmt ársreikningi.
Mikil áhættuskuldbing
til fjögurra einstaklinga
Samtala stórra áhættuskuldbind­
inga mátti þá ekki fara yfir 800% af
eiginfjárgrunni. Fjórir einstakling­
ar voru á skýrslu Sparisjóðs Mýra­
sýslu um stórar áhættuskuldbind­
ingar í árslok 2008, og nam heild­
arskuldbinding hvers þeirra á bilinu
307­478 milljóna króna. Heildar­
skuldbindingar þessara fjögurra
einstaklinga námu samanlagt 1.478
milljónum króna. Samtals voru
lagðar 808 milljónir króna í sér­
greint framlag í afskriftasjóð vegna
þessara skuldbindinga. Um það bil
helmingur lána í úrtaki rannsókn­
arnefndarinnar var vegna verkefna
utan starfssvæðis samstæðu spari­
sjóðsins. Í úrtakinu voru mörg
byggingar­ og fasteignafélög, en
einnig önnur félög sem fengust við
hótelrekstur, heildverslun, svína­
rækt, virkjanir, framleiðslu á plast­
vörum, tölvuþjónustu o.fl. Í skýrslu
sparisjóðsins til Fjármálaeftirlits­
ins um stórar áhættuskuldbind­
ingar 31. desember 2008 voru 50
lánahópar með lán fyrir samtals
25,7 milljarða króna, eða sem nam
1.716% af eiginfjárgrunni spari­
sjóðsins, en samkvæmt skýrslunni
var hann 1,5 milljarður króna.
Stór hluti lánasafns til
landbúnaðar
Það var einkennandi fyrir spari­
sjóðinn meðal stærri sparisjóða
hversu hár hluti lánasafns hans var
til landbúnaðar, en sparisjóður­
inn lánaði fyrirtækjum í greininni
á sínu starfssvæði og aðstoðaði þau
fjárhagslega. Skýrslur rannsóknar­
nefndarinnar af stjórnendum spari­
sjóðsins sem og önnur gögn sem
hún hefur haft til athugunar sýna
að sparisjóðurinn hafi sýnt fram­
leiðslufyrirtækjum í Borgarfirði og
á Mýrum mikla þolinmæði og ef til
vill ekki haft eingöngu fjárhagsleg­
an ávinning sinn að leiðarljósi við
lánveitingar. Þannig fékk Grísa­
garður ehf. lán hjá sparisjóðnum
þótt félagið væri ógreiðslufært.
Grísagarður ehf. var lengi einn af
stærstu lánþegum sparisjóðsins, en
árið 2003 fór félagið í gegnum fjár­
hagslega endurskipulagningu. Þá
var hluta skulda félagsins við spari­
sjóðinn breytt í hlutafé, og eign­
aðist hann við það 15% hlutafjár
í félaginu. Þrátt fyrir erfiðleika hjá
Grísagarði ehf. hélt sparisjóðurinn
áfram að veita félaginu ný lán á ár­
unum 2003­2007, bæði í íslensk­
um krónum og erlendum mynt­
um. Sveitarfélagið Borgarbyggð,
eini stofnfjáreigandi sparisjóðsins,
var einnig meðal stærstu skuldara
hans. Stærð skuldbindingarinn­
ar var einkum vegna erlends láns
sem sveitarfélagið fékk í septem­
ber 2007.
Lánað til fasteignaverk-
efna og lóðakaupa
Sparisjóðurinn lánaði til nokkurra
fasteignaverkefna og lóðakaupa, en
lán til byggingaiðnaðar voru tölu­
verður hluti lánasafns sparisjóðsins.
Í þessu samhengi má nefna lán til
einkahlutafélags til kaupa á tveimur
jörðum í Borgarbyggð árin 2003 og
2005. Um var að ræða eingreiðslu­
lán í erlendum myntum og við
lok árs 2008 var veðstaðan vegna
þeirra ekki góð þótt sparisjóður­
inn væri bæði með veð í jörðunum
og sjálfskuldarábyrgð eigendanna.
Höfuðstóllinn hafði hækkað mun
meira en virði veðanna. Þá lánaði
sparisjóðurinn byggingarfélagi til
kaupa á jörð á Kjalarnesi, en þau
lán voru í íslenskum krónum og til
tuttugu ára. Sparisjóðurinn lánaði
Sola Capital ehf. til kaupa á fast­
eignum á höfuðborgarsvæðinu, og
á árinu 2008 lánaði sparisjóður­
inn Hanza­eignum ehf. til að taka
yfir hluta skulda Sola Capital ehf.
Þá fékk félagið Lónakot ehf. nokk­
ur eingreiðslulán í erlendri mynt á
árunum 2006 og 2007, meðal ann­
ars til að fjármagna kaup félagsins á
jörðinni Lónakoti við Hafnarfjörð.
Á sama tíma keypti sparisjóðurinn
20% hlut í félaginu. Lán til félags­
ins voru ítrekað framlengd án þess
að til greiðslu kæmi, og stóðu veð
sparisjóðsins í hinum keyptu lóðum
ekki undir skuldbindingum félags­
ins eftir gengisfall krónunnar.
Lánað til kaupa
í Icebank
Síðla árs 2007 lánaði sparisjóð­
urinn um milljarð króna til nokk­
urra einkahlutafélaga til kaupa á
hlutabréfum í Icebank hf. með
öðrum veðrétti í hlutabréfunum
sjálfum. Lánin voru í erlendum
myntum og skyldu endurgreiðast
á lokadegi, þremur árum eftir að
þau voru veitt. Nokkrar áhættu­
skuldbindingar sparisjóðsins urðu
svo stórt hlutfall af eiginfjárgrunni
hans að sjóðurinn þurfti að óska
eftir ábyrgðum frá öðrum fjármála­
stofnunum fyrir skuldbindingun­
um til þess að þær færu ekki upp
fyrir lögbundið hámark í skýrslum
til Fjármálaeftirlitsins.
Misbrestur í skjalagerð
og tryggingatöku
Regluverk um útlán Sparisjóðs
Mýrasýslu var ófullkomið og sam­
þykktarferli við veitingu útlána
ekki eins og tíðkaðist annars staðar;
útlánaheimildir sparisjóðsstjóra og
annarra starfsmanna voru miklar,
en einstakir starfsmenn gátu skuld­
bundið sparisjóðinn fyrir mjög
háar fjárhæðir. Þá var misbrestur á
skjalagerð og formlegri trygginga­
töku. Til að mynda reyndist erf­
itt að útvega rannsóknarnefndinni
gögn sem sýndu fram á að mat á
greiðslugetu lántakenda hefði far­
ið fram. Þá vantaði upp á að fjár­
hagur lögaðila sem óskuðu eftir
lánum sparisjóðsins væri kannaður,
til að mynda vantaði oft ársreikn­
inga þeirra, og því var ógerlegt
fyrir sparisjóðinn að fá raunsanna
mynd af fjárhagsstöðu lántaka.
Sem dæmi má nefna að Formhús
ehf., stór lántaki hjá sparisjóðn­
um, skilaði ekki ársreikningi til
ársreikningaskrár allt frá stofnun
félagsins 2006. Hjá tveimur aðilum
í úrtakinu gætti sparisjóðurinn þess
ekki að framfylgja tryggingatöku
vegna lána. Í báðum tilvikum liðu
tæp tvö ár frá því lánin voru greidd
út og þar til gengið var frá trygg­
ingum. Það sem verra var að bæði
þessi veð töpuðust. Aflétt var veð­
um af tveimur eignum Sola Capital
ehf. og síðan brást að önnur kæmu
í staðinn. Þá var ekki gengið úr
skugga um að bréf í óskráðu félagi
sem veðsett var sparisjóðnum væru
ekki veðsett annars staðar.
Kaupfélag Borgfirðinga
og tengdir aðilar
Kaupfélag Borgfirðinga var stærsti
einstaki lántakandi sparisjóðsins,
en hann réðst einnig í sameiginleg­
ar fjárfestingar með kaupfélaginu.
Samkvæmt skýrslunni voru Kaup­
félag Borgfirðinga svf. og tengdir
aðilar stærsta áhættuskuldbinding
sparisjóðsins í lok árs 2008 ef frá
er talinn hópurinn sem fékk lán til
kaupa á hlutabréfum í Icebank hf.
Starfsemi kaupfélagsins var marg­
þætt, en það var eignarhaldsfélag,
rak verslunardeild, tók þátt í smá­
söluverslun og átti og rak ýmsar
fasteignir. Kaupfélag Borgfirðinga
hafði verið lengi í viðskiptum við
sparisjóðinn og var ein af stærstu
áhættuskuldbindingum hans á ár­
unum 2007 og 2008. Lánahópnum
tilheyrðu kaupfélagið, fjárfesting­
arfélag í eigu þess og félagið BK­
fasteignir ehf. 66 BK­fasteignir
ehf. var fasteignafélag í eigu Borg­
arlands ehf. sem var í eigu Kaup­
félags Borgfirðinga að 44%, Spari­
sjóðs Mýrasýslu að 42% og Vest­
urlands hf. að 14%. 67 Borgarland
ehf., sem var 100% eigandi BK­
fasteigna ehf., var aftur á móti skil­
greint sem hlutdeildarfélag í bók­
um sparisjóðsins, og var grein gerð
fyrir skuldbindingum Borgarlands
ehf. með Vesturlandi hf. sem einn­
ig var í helmingseigu Kaupfélags
Borgfirðinga. Þrátt fyrir slæma
fjárhagsstöðu sparisjóðsins fékk
Kaupfélag Borgfirðinga nýtt ein­
greiðslulán til fimm ára 26. nóvem­
ber 2008, að fjárhæð 55 milljónir
króna.
Lónakot og Sigurplast
Á stjórnarfundi 29. mars 2006 var
samþykkt að kaupa 20% hlut í
Lónakoti ehf. fyrir 147 milljónir
króna og jafnframt að lána félaginu
36,8 milljónir króna með víkj­
andi hluthafaláni. Nokkrum dög­
um síðar, 4. apríl 2006, fékk Lóna­
kot ehf. lán í erlendri mynt að jafn­
virði 176 milljóna króna frá spari­
sjóðnum. Lánið var upphaflega
til skamms tíma og skyldi greiða
með einni greiðslu höfuðstóls og
vaxta 3. júlí sama ár. Til trygging­
ar var 2. veðréttur í Hvassahrauni
á jörðinni Lónakoti. Lánið var
þrisvar sinnum endurfjármagnað
með nýjum lánum. Í lok árs 2008
voru heildarskuldbindingar Lóna­
kots ehf. 1.037 milljónir króna og
áhættuskuldbindingin 69,2% af
eiginfjárgrunni Sparisjóðs Mýra­
sýslu. Á fundi lánanefndar Spari­
sjóðs Mýrasýslu 4. febrúar 2009 var
samþykkt heimild til handa starfs­
manni sparisjóðsins að framlengja
lánasamninga Lóankots ehf. frá
mánuði til mánaðar eftir þörfum.
Sparisjóðurinn sameinaðist Nýja
Kaupþingi banka hf. stuttu síð­
ar, en Lónakot ehf. var úrskurðað
gjaldþrota í október 2011.
Sigurplast var fyrirtæki sem
einnig var stór lántakandi hjá SPM.
Skuldbindingar Sigurplasts ehf.
hækkuðu mjög á árinu 2008 sök­
um óhagstæðra gengisbreytinga og
námu 525 milljónum króna 30. júní
2008. Var áhættuskuldbindingin þá
35% af eiginfjárgrunni sparisjóðs­
ins. Í lok árs 2008 nam heildar­
skuldbinding Sigurplasts ehf. við
Sparisjóð Mýrasýslu 852 millj­
ónum króna og var áhættuskuld­
bindingin 56,8% af eiginfjárgrunni
sparisjóðsins. Sérgreint afskriftar­
framlag vegna Sigurplasts ehf. nam
á sama tíma 635 milljónum króna.
Sigurplast ehf. var tekið til gjald­
þrotaskipta í september 2010. Ar­
ion banki hf., sem hafði tekið yfir
hluta af eignum þrotabúsins, seldi
reksturinn til nýrra eigenda í apríl
2012.
Ekki fengist fólk í
áhættustýringu
Áhættustýring sparisjóðsins var
gagnrýnd í rannsóknarskýrslunni.
Í athugasemdum sparisjóðsins kom
fram að stjórnendum og stjórn
sparisjóðsins hefði verið ljóst að
ekki hefði verið nægilega vel staðið
að áhættustýringu og gert ráð fyr­
ir að stofna sérstaka áhættustýring­
arstöðu. Auglýst hefði verið eftir
aðila til að sinna því hlutverki hjá
sparisjóðnum, en ekki hefðu feng­
ist fullnægjandi umsóknir um svo
sérhæft starf og því hafi ekki orðið
af ráðningu. Þá hafi sparisjóðurinn
leitað til ráðgjafarfyrirtækja til þess
að sinna áhættustýringu í verktaka­
vinnu, en það fyrirkomulag hafi
ekki þótt henta.
Arður af stofnfjáreign
Sparisjóður Mýrasýslu greiddi
stofnfjárhöfum sínum jafnan arð
af stofnfé þeirra. Á árunum 2001–
2008 námu arðgreiðslur vegna
næstliðinna rekstrarára samtals
nærri 274 milljónum króna, þar af
voru tæplega 268 milljónir króna
greiddar vegna ársins 2007. Ekki
var greiddur arður vegna 2004,
enda þótt tillaga um greiðslu 15%
arðs væri samþykkt á aðalfundi 11.
mars 2005. Greiðsla arðs vegna
2006 og 2007 var ekki í samræmi
við reglur Tryggingasjóðs spari­
sjóða. Arðgreiðslan vegna árs­
ins 2006 nam 69,3% af stofnfé, en
leyfilegt hámark, þ.e. raunarðsemi
eigin fjár, var þá 58,6%, og mun­
aði þar tæpum 480 þúsund krón­
um. Arðgreiðsla vegna ársins 2007
var fimmfalt hærri en heimilt var
samkvæmt reglunum eða 53% í
stað 10%, og munaði þar nærri
215 milljónum króna. Greiðslan til
eina stofnfjárhafans, Borgarbyggð­
ar, eftir aðalfundinn 2008 nam
267,7 milljónum króna eða 214,7
milljónum króna umfram það sem
heimilt var. Í fundargerð aðalfund­
ar Sparisjóðs Mýrasýslu 4. apríl
2008 var bókuð undir lið 5 „Til­
laga um arðgreiðslu til stofnfjár­
aðila.“ Ekki er að sjá sem nein um­
ræða um arðgreiðsluna eða útlegg­
ing á henni hafi farið fram á stjórn­
arfundum.
Innra eftirlit í lamasessi
Við skoðun á innra eftirliti spari­
sjóðanna var leitast við að kanna
hvernig fyrirkomulagi þess var
háttað og hvort veikleikar hefðu
verið í eftirlitskerfum sparisjóð­
anna. Áhersla er lögð á skoðun
tímabilsins 2005–2008. Fjármála­
eftirlitið veitti sparisjóðnum und­
anþágu frá rekstri eigin innri end­
urskoðunardeildar í kjölfar samn­
ings sparisjóðsins við KPMG end­
urskoðun hf. um innri endurskoð­
un árið 2004. Árið 2006 sagði
sparisjóðurinn upp samningn­
um við KPMG og setti á fót eigin
innri endurskoðunardeild. Sú deild
annaðist einnig innri endurskoðun
dótturfélaganna, Sparisjóðs Ólafs­
fjarðar og Sparisjóðs Siglufjarðar,
frá árinu 2006 og Reykjavík Capi­
tal hf. frá árinu 2008. Í skýrslu sinni
fyrir rannsóknarnefndinni sagði
fyrrum sparisjóðsstjóri að ástæð­
an fyrir því að ákveðið hafi ver­
ið að hafa innri endurskoðanda
innanborðs en nýta ekki þjónustu
KPMG hefði verið sú að talið hefði
verið að það yrði í betri höndum að
hafa aðgang að innri endurskoð­
un „innanhúss“ og taldi hann það
betra fyrir stofnunina. Hlutverk
innri endurskoðanda var ekki skil­
greint hjá Sparisjóði Mýrasýslu, en
þegar innri endurskoðandi var ráð­
inn sem forstöðumaður innri end­
urskoðunar sumarið 2006 átti við­
komandi frumkvæði að því að gera
drög að erindisbréfi þar sem um­
gjörð innri endurskoðunar var skil­
greind. Ekki var gengið formlega
frá því. Tjáði starfsmaðurinn rann­
sóknarnefndinni að hann teldi að
ekki hefði verið mikill skilning­
ur á hlutverki innri endurskoðun­
ar, hvorki á meðal starfsmanna né
stjórnenda. Á fundi stjórnar spari­
sjóðsins 10. október 2007 var bók­
að að innri endurskoðandi hefði
sagt starfi sínu lausu. Ekki er að
finna í gögnum stjórnar að ráðning
nýs innri endurskoðanda hafi kom­
ið á dagskrá stjórnar, en sparisjóðs­
stjóri réð nýja manneskju til starfa.
Viðkomandi tók við starfi forstöðu­
manns innri endurskoðunar og leit
á sparisjóðsstjóra sem næsta yfir­
mann sinn, en ekki stjórn og hafði
lítil samskipti við hana. Fram kom
í skýrslu viðkomandi fyrir rann­
sóknarnefndinni að ekki hefði ver­
ið gert erindisbréf vegna starfsins
þegar viðkomandi hóf störf í árslok
2007. Fjármálaeftirlitið kallaði eft­
ir starfsreglum innri endurskoðun­
ar í tengslum við úttekt á útlánaá­
hættu, markaðsáhættu og eftirliti
með peningaþvætti sumarið 2008,
en vísað var til þeirra í starfsreglum
stjórnar sparisjóðsins. Reglurnar
bárust ekki Fjármálaeftirlitinu, og
leit það svo á að þessar reglur væru
ekki til.
Úttekt á
áhættustýringu SM
Fyrrum sparisjóðsstjóri stað­
festi fyrir rannsóknarnefndinni
að áhættustýringarnefnd hafi ekki
verið virk og staðfesti það álit Fjár­
málaeftirlitsins að áhættustýring
sparisjóðsins væri ekki virk. Hvorki
væru framkvæmd álagspróf á út­
lánasafni samstæðunnar né grein­
ing á útlánaáhættu. Hvergi væri
skilgreint verklag vegna lána í
tapsáhættu. Tryggingar vegna út­
lána hefðu ekki verið metnar og
ekki væri um að ræða verklag sem
bæri að fylgja ef frávik yrðu á trygg­
ingum vegna útlána. Þá var einnig
gerð sú athugasemd að áhættustýr­
ingarnefnd fundaði ekki reglulega
og fundargerðir nefndarinnar væru
ekki tiltækar. Sparisjóðurinn svar­
aði þessum athugasemdum Fjár­
málaeftirlitsins í bréfi 3. október
2008, en þá hafði orðið gagnger
breyting á regluverki og innra eft­
irliti sjóðsins. Í því bréfi var vísað
til þess að stjórnendum sparisjóðs­
ins væri kunnugt um að áhættu­
stýringu hefði verið ábótavant þeg­
ar vettvangsathugunin fór fram og
reynt hefði verið að ráða starfs­
mann í áhættustýringu í þó nokk­
urn tíma, en enginn fundist sem
uppfyllti skilyrði til svo sérhæfðs
starfs. Stjórnin hefði hins vegar,
frá því að skýrsla Fjármálaeftir­
litsins var gerð, samið við Kaup­
þing banka um að sinna áhættu­
stýringu sparisjóðsins þótt nánari
útfærsla samstarfsins lægi ekki fyr­
ir. Fjármálaeftirlitinu yrði tilkynnt
um þær ráðstafanir síðar. Í skýrslu
sinni fyrir rannsóknarnefndinni
staðfesti fyrrum stjórnarformað­
ur sparisjóðsins að áhættustýring
hefði verið lítil sem engin í spari­
sjóðnum.
þá