Skessuhorn - 13.08.2014, Qupperneq 24

24 MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 2014
Byrjendanámskeið í
hestamennsku
Fimm daga reiðnámskeið fyr-
ir krakka á aldrinum 6-10 ára var
haldið í Söðulsholti dagana 26-30
júlí. Gaman var að fylgjast með
krökkunum eflast með hverjum
deginum, en sum þeirra höfðu nán-
ast aldrei sest á hest áður. Á síðasta
degi riðu allir einir um á tölti eða
brokka með stórt bros á vör. Í loka-
tímanum var farið í skemmtilega
þrautabraut sem fólst m.a. í því að
fara af baki, ganga eftir spýtu með
hest í taumi, ná að bíta í epli sem
flaut ofaní vatnsfötu án þess að nota
hendur og ríða svo öfugt á hestin-
um. Kennari á námskeiðnu var Ast-
rid Skou Buhl.
iss
Afhjúpa minnisvarða um Erlend á Sturlureykjum
Nú er meira en öld liðin frá því Er-
lendur Gunnarsson (1853-1919)
bóndi á Sturlureykjum í Reyk-
holtsdal leiddi gufu inn í íbúðarhús
sitt. Var hann fyrstur manna á 20.
öldinni á Íslandi, til að nýta jarð-
hitann á þann hátt. Af þessu tilefni
ákváðu afkomendur og frændgarð-
ur hjónanna Erlendar og Andreu
Jóhannesdóttur frá Sturlureykjum
að reisa minnismerki um forgöngu
þeirra í nýtingu jarðhitans. Minnis-
merkinu hefur verið fundinn staður
á klapparholtinu á merkjum Grófar
og Sturlureykja. Gert hefur verið
plan og afleggjari frá veginum upp
undir þann stað sem merkið rís á.
Það var gert í samstarfi við Vega-
gerðina. Sunnudaginn 17. ágúst
klukkan 15:00 verður minnismerk-
ið afhjúpað með viðhöfn og eru all-
ir sem áhuga hafa velkomnir á stað-
inn. Eftir það verður boðið upp á
kaffi í Logalandi.
Oddur í Brú reyndist
sannspár
Til að rifja upp verk Erlendar á
Sturlureykjum skal drepið hér nið-
ur í frásögn sem hinn merki frétta-
ritari Morgunblaðsins, Oddur
Sveinsson í Brú á Akranesi ritaði
árið 1955. Oddur var giftur Krist-
ínu Erlendsdóttur frá Sturlureykj-
um. Í grein sinni skrifaði Oddur
meðal annars: „Mér kæmi ekki á
óvart, þótt einhverntíma rynni upp
sú stund, að Reykdælingar reistu
Erlendi Gunnarssyni minnismerki
og staðsettu það í túninu á Sturlu-
Reykjum.“ Tengdasonurinn reynd-
ist sannspár. Eftirfarandi er hluti
frásagnar Odds í Brú:
„Í byrjun þessarar aldar kom
maður til sögunnar, sem sá og
skildi af brjóstviti sínu, hve mik-
il nauðsyn var á, að sveitirnar hag-
nýttu sér þennan kraft, sem fólg-
inn var í jarðhitanum. Þessi maður
var Erlendur Gunnarsson, bóndi á
Sturlureykjum. Árið 1908 virkjaði
hann hveragufuna til híbýlahitunar
og þremur árum seinna framlengdi
hann hitalögnina um allan Sturlu-
reykjabæinn og steypti þá jafnframt
eldavél og leiddi í hana gufu til þess
að elda matinn við. Áður hafði Er-
lendur rætt við ýmsa um þessa hug-
mynd sína, meðal annarra við verk-
fræðing og prest, hálærða menn
hvorn á sínu sviði. Töldu þeir báð-
ir öll tormerki á að þetta mætti tak-
ast. En Erlendur var þessari hug-
sjón sinni trúr og kom henni í
framkvæmd.
Ég hefi ekki frétt með vissu, hve-
nær Ítalir hófu að notfæra sér jarð-
hitann til híbýlahitunar. En hafi Ís-
lendingar verið á undan Ítölum í
þessu efni, þá er það Sturlureykja-
bóndanum að þakka. Nú eru milli
20 og 30 hús í Reykholtsdal, þar
á meðal menntasetrið, hituð upp
með hveraorku. Í flest þeirra hef-
ir heita vatnið verið leitt, en í hin
gufan. Þórður sonur Erlendar á
Sturlureykjum var hér nýlega á ferð
og bað ég hann að segja mér með
hvaða hætti Erlendur faðir hans
hefði leitt jarðhitann í bæinn. Frá-
sögn Þórðar er á þessa leið: „Hver-
inn, sem virkjaður var, var 26 til 30
faðma frá bænum, og undan halla.
Vatnið í hvernum var á að gizka
90 til 100 stiga heitt á celsius. Er-
lendur steypti yfir og utan um aug-
að á hvernum, þó þannig, að vatn-
ið rann neðst úr steypta hólfinu út
í gegnum vatnslás. Efst í hólfinu
var pípa, 4 þumlunga í þvermál, og
þrýstist gufan upp í gegnum hana.
Gróf Erlendur síðan skurð frá þess-
ari pípu og heim í bæinn og steypti
hann í botninn. Tók þá plötur úr
sléttu járni og skipti þeim í lengj-
ur og beygði þær þvers í hálfhring.
Hvolfdi síðan lengjunum ofan á
steyptan skurðbotninn og steypti
yfir járnið. Fékk Erlendur á þennan
hátt 3 til 4 þumlunga víða pípu, sem
leiddi gufuna frá hvernum heim í
bæinn. Fyrsta veturinn leiddi Er-
lendur gufuna í einn járndunk, er
hitnaði svo að tæplega var hægt að
snerta hann. En úr járndunknum lá
pípa upp úr þaki bæjarins, og fékk
gufan þar útrás. Þremur árum síð-
ar leiddi Erlendur svo hitann í flest
eða öll herbergi í bæ sínum. Notaði
hann venjulegar vatnspípur og fyrst
járndunka, einn í hverju herbergi,
sem seinna voru látnir víkja fyrir
miðstöðvarofnum. Og þá um leið
keypti Erlendur eldavél og leiddi í
hana gufu til þess að elda matinn
við.“ Hér lýkur frásögn Þórðar.
Erlendur Gunnarsson var fædd-
ur 1853 og dó 1919. Hann gift-
ist fyrst konu norðan úr Húna-
vatnssýslu. En hún lézt að fyrsta
barni þeirra hjóna og barnið með.
Seinni kona Erlendar var An d r-
ea Jóhannesdóttir af Akranesi, ætt-
uð lengra fram austan undan Eyja-
fjöllum. Elzti sonur þeirra, Jó-
hannes, tók við jörðinni eftir föð-
ur sinn og byggði þar myndarlegt
hús nokkru áður en hann lézt. Á
Sturlu-Reykjum búa nú 3 sonar-
synir Erlendar. En alls voru börn
Erlendar og Andreu 10, sem upp
komust, 5 dætur og 5 synir. Geta
má nærri, hvort fólkið í baðstof-
unni hefir ekki fagnað breyting-
unni, sem á varð, þegar hitinn var
fyrst leiddur í bæinn. Hefir ein af
dætrum Erlendar sagt mér, að svo
hafi hitaveitan gefizt vel, að fólk-
ið á Sturlu-Reykjum vissi naumast
af kuldunum 1918, og var þá mesti
frostavetur, sem komið hefir á þess-
ari öld. Mér kæmi ekki á óvart, þótt
einhverntíma rynni upp sú stund,
að Reykdælingar reistu Erlendi
Gunnarssyni minnismerki og stað-
settu það í túninu á Sturlu-Reykj-
um. Mundi það minna vegfarend-
ur á íslenzka bóndann, sem var svo
framtakssamur og hugkvæmur, að
verða fyrstur allra til þess að nota
hveraorkuna til híbýlahitunar og
útrýma þannig vetrarkuldanum.“
Hér lýkur ítarlegri frásögn Odds í
Brú. mm
Þau eru í hópi afkomenda Sturlureykjahjóna sem undirbúa vígslu minnisvarðans.
F.v. Snorri Kristleifsson á Sturlureykjum, Jón Björnsson í Deildartungu, Þorsteinn
Andrésson frá Stóra Kroppi, Gísli Björnsson frá Laugavöllum og Valgerður Björns-
dóttir á Steinum, frá Deildartungu. Ljósm. Sigfús Jónsson.
Gengu kringum Skorradalsvatn
Föstudaginn 1. ágúst sl. gengu þrír
einstaklingar í kringum Skorra-
dalsvatn í blíðskaparveðri. Þar
voru á ferð Björgvin Þór Valdi-
marsson tónlistarkennari, sem var
að fara þessa göngu í tíunda skipt-
ið, ásamt tveimur ungmennum
á þrítugsaldri; þeim Sunnu Ösp
Runólfsdóttur og Ívari Oddssyni.
Ganga kringum vatnið er 41 kíló-
metri og tók að þessu sinni tæpa
átta tíma.
Björgvin Þór á sumarhús í
landi Dagverðarness ásamt Sig-
ríði Magneu Njálsdóttur eigin-
konu sinni. Hann sagði í samtali
við blaðamann að þetta væri tí-
unda Skorradalsvatnsganga hans.
„Ég set mér orðið það markmið að
vera í nógu góðu formi til að kom-
ast í kringum vatnið einu sinni á
sumri. Ég las eitt sinn bókina Svip-
þing eftir Svein Skorra Höskulds-
son frá Vatnshorni. Í henni fjallaði
skáldið um fólkið í dalnum. Eft-
ir þann lestur er gangan skemmti-
legri og tengir göngumanninn við
hina ríku sögu sem dalurinn býr
yfir,“ segir Björgvin. Þannig nefn-
ir hann að fróðlegt sé að lesa um
sögu fólksins sem bjó á bæjum á
borð við Bakkakot, Háafell, Haga
og Vatnshorn, sem nú eru allir
komnir í eyði, en gengið er framhjá
þeim á ferð umhverfis vatnið.
Björgvin Þór Valdimarsson er
tónlistarmaður og hefur auk þess
stýrt kórum um árabil. Þannig
stýrði hann t.d. Skagfirsku söng-
sveitinni um árabil og samdi á þeim
tíma hið þjóðþekkta lag Undir dal-
anna sól. Ýmsir halda að lagið sé
skagfirskt, enda þekktast í flutn-
ingi Álftagerðisbræðra og annarra
Skagfirðinga, en Björgvin segir að
þarna hafi hann verið að semja um
Dalasýslu, en hann er að einum
fjórða ættaður úr Laxárdalnum.
Aðspurður um hvort til standi að
bjóða upp á sögugöngu umhverf-
is Skorradal segir Björgvin að það
gæti vissulega komið til greina.
Unga fólkið sem fór með honum
að þessu sinni hafi verið að ganga
þessa leið í fyrsta sinn, en not-
ið ferðarinnar. „Að vísu er maður
mun lengur að fara hringinn með
því að segja öðrum sögur í leið-
inni. Ég hef farið þessa leið einn
á innan við fimm klukkutímum,
þá nánast á hlaupum, en nú vor-
um við tæpa átta tíma. Fólk þarf
að vera í þokkalega góðri æfingu
til að fara þessa ferð á einum degi.
Þess vegna hef ég einmitt sett mér
það markmið að vera í nógu formi
til að komast þetta. Það er mark-
mið útaf fyrir sig og um leið frá-
bært að fara þessa fallegu leið und-
ir dalanna sól,“ sagði göngugarp-
urinn og tónlistarmaðurinn Björg-
vin Þór að lokum.
mm
Hér er Björgvin framan við húsið í
Vatnshorni, þar sem Sveinn Skorri
Höskuldsson var alinn upp.
Ívar, Sunna Ösp og Björgvin. Með fingrum sínum tákna þau fjölda gönguferða umhverfis Skorradalsvatn.
Veðrið var frábært eins og sjá má.