Læknablaðið - 15.03.2002, Blaðsíða 20

FRÆÐIGREINAR / DÁNARMEIN
Tafla 1. Fjöldi dáinna (F), væntigildi (V), stööluö dánartöluhlutföll (SDH) og 95% ör- yggisbil (95% ÖB) hjá 13 349 iönverkakonum (212.713 mannár), fylgitími 1975- 1995.
Dánarorsakir (ICD 9) F V SDH 95% ÖB
Allar dánarorsakir (010-E978) 719 994,92 0,72 0,67-0,78
Öll krabbamein (140-203) 245 291,51 0,84 0,74-0,95
- meltingarvegur (140-154) 42 43,32 0,97 0,70-1,31
- öndunarfæri (162) 60 57,50 1,04 0,80-1,34
- brjóst (174-175) 41 59,34 0,69 0,50-0,94
- kynfæri kvenna (179-184) 30 36,11 0,83 0,56-1,19
- blóö og eitlar (200-208) 19 18,56 1,02 0,62-1,60
Önnur krabbamein 53 76,68 0,69 0,52-0,90
Blóöþurrðarsjúkd. hjarta (410-114) 146 188,58 0,77 0,65-0,91
Sjúkd. I heilaæðum (430-438) 54 88,97 0,61 0,46-0,79
Öndunarfærasjd. (460-519) 63 105,94 0,59 0,46-0,76
Voveifleg dauösföll (E800-E978) 94 52,49 1,79 1,45-2,19
Aðrar dánarorsakir 117 267,44 0,44 0,36-0,52
armynstri hópanna (1). Ekki ríkir eining um hversu
þungt hvert þessara atriða vegur í útkomunni (3) en
ójafnræðið er fyrir hendi á Norðurlöndum (10) ekki
síður en í Bretlandi þar sem stéttaskipting er þekkt
(1).
Rannsóknir á dánarmynstri starfshópa hafa oft
beinst að þekktum áhættuþáttum í vinnuumhverfinu,
en í löndum þar sem vinnuvernd er virk og vinnuað-
stæður almennt góðar hefur tekist að draga úr þess
konar áhættu (11) en þó er talið að um 5% krabba-
meina tengist vinnuumhverfinu (12). I nýlegri
danskri rannsókn þar sem fólk var spurt um eigið
heilsufar virðist hins vegar sem atriði sem tengjast
vinnunni vegi þyngra en lífsstíllinn að því er varðar
heilsufar hópa, en örðugt er að skera úr um þetta þar
sem hættulegur lífsstíll var algengari hjá ófaglærðu
verkafólki en öðrum (7).
Skammt er síðan konur fóru að láta að sér kveða á
almennum vinnumarkaði og því er minna vitað um
áhrif starfa þeirra og þjóðfélagsstöðu á heilsuna en á
heilsu karla (1,3,13). Konur og karlar vinna á ólíkum
vinnustöðum og ólík störf (3) jafnframt því sem áhrif
áhættuþátta eru mismunandi milli kynjanna og því
ókleift að yfirfæra niðurstöður úr rannsóknum á
körlum yfir á konur (3, 14). Samspil einkalífs og
vinnu gæti verið ólíkt hjá konum og körlum (15).
Vísbendingar eru um að dánarmynstur þjóðfélags-
hópa sé ólíkt hjá konum og körlum, til dæmis leiddi
dönsk rannsókn í ljós að dánartíðni háskólamennt-
aðra karla var lægri en meðaltalið samanborið við
danska karla en dánartíðni háskólakvenna var hærri
en meðaltalið (16).
Lengi hefur tíðkast að skipa konum í þjóðfélags-
hóp eftir stöðu maka. Meirihluti kvenna hafði lengst
af ekki starf utan heimilis og upplýsingar um þátt-
töku kvenna í atvinnulífinu oft ekki aðgengilegar (1).
Þetta hefur verið gagnrýnt enda hefur atvinnuþátt-
taka kvenna gjörbreyst á síðari tímum (13), til dæmis
frá 34% árið 1960 (17) til 77% árið 1996 á íslandi
(18). Ein leið til að skoða dánarmynstur kvenna út
frá þeirra eigin stöðu er að leita fanga í lífeyrissjóðum
eins og gert er í þessari rannsókn.
Hérlendis hafa fáar rannsóknir verið gerðar á
tengslum þjóðfélagsstöðu og heilsufars en það sem
gert hefur verið bendir til þess að mynstrið sé svipað
hér og hjá öðrum iðnvæddum þjóðum, bæði meðal
barna (19) og fullorðinna (20). Hjartasjúkdómar
meðal karla eru tíðari og dánartíðni vegna þeirra
hærri meðal þeirra sem hafa stutta skólagöngu en
meðal annarra hópa (21, 22), krabbameinsmynstrið
og dánartíðni vegna annarra sjúkdóma virðist mis-
munandi hjá ólíkum þjóðfélagshópum og vísbend-
ingar eru um að bilið á milli þjóðfélagshópanna sé að
breikka (23).
Þegar athugun var gerð á dánartíðni mismunandi
starfsstétta á Islandi á áttunda áratug tuttugustu ald-
ar og notaðir fjórir flokkar dánarorsaka: illkynja æxli,
sjúkdómar í blóðrásarfærum, aðrir sjúkdómar, slys
og aðrar ytri orsakir kom í ljós að hæsta dánartíðnin í
íslenska efniviðnum var dánartíðni af völdum ann-
arra sjúkdóma en illkynja æxla og sjúkdóma í blóð-
rásarfærum meðal ófaglærðra kvenna við iðnað, þar
með talinn fiskiðnað, og vegna ytri orsaka meðal sjó-
manna á veiðiskipum (24).
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna dán-
artíðni meðal iðnverkakvenna með þeirri tilgátu að
dánartíðni vegna reykingatengdra sjúkdóma væri
hærri meðal þeirra en annarra íslenskra kvenna en
rannsókn á krabbameinum í hópnum benti til að
krabbamein í öndunarfærum væru tíðari meðal iðn-
verkakvenna en annarra kvenna (25).
Efniviður og aðferöir
Efniviðnum hefur áður verið lýst í Læknablaðinu
(25). Um er að ræða afturskyggna hóprannsókn sem
nær til 13 349 kvenna sem greiddu til Lífeyrissjóðs
félags verksmiðjufólks í Reykjavík árin 1970-1995.
Lífeyrissjóður Iðju sameinaðist öðrum lífeyrissjóðum
í Lífeyrissjóðinn Framsýn síðla árs 1995 en unnt var
að þekkja þær konur sem höfðu greitt félagsgjöld til
Iðju úr Framsýnarhópnum, og teljast þær með í
hópnum. Konur með erlendum nöfnum, sem dvöld-
ust tímabundið á landinu og erfitt var að henda reið-
ur á, voru felldar burt og einni konu með íslensku
nafni var sleppt, þar eð hún virtist hefja greiðslur í
sjóðinn á fæðingarári sínu. Þegar athugun var gerð á
nýgengi krabbameina í hópnum (25) var þeim kon-
um sleppt sem flust höfðu erlendis enda óvíst hvort
Krabbameinsskránni bærust tilkynningar um
krabbamein þeirra. í þessari athugun var sú ákvörð-
un tekin að halda þessum brottfluttu konum í hópn-
um þar eð talið var að Hagstofan fengi afrit af dánar-
vottorðum íslendinga þótt þeir búi erlendis.
Fylgitíminn var 1975-1995. Vegna þess að í ljós
kom að Iðjukonur sem dóu á árabilinu 1970-1974
höfðu verið teknar af skrám Lífeyrissjóðsins hófst
196 Læknablaðið 2002/88