Læknablaðið - 15.03.2002, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / DANARM
EIN
kvæðum bundið að finna hentugan samanburðarhóp
en aðferðin dregur úr líkum á því að unnl sé að sýna
fram á áhætlu í hópnum sem rannsakaður er.
Samkvæml niðurstöðum rannsóknar á áhrifum
hraustra starfsmanna meðal kvenna og karla sem
störfuðu í 14 glerullarverksmiðjum í sjö löndum (38)
gætti áhrifa hraustra starfsmanna meir hjá körlum en
konum við ráðningu. Ahrif hraustra starfsmanna í
fyrrgreindri samanburðarrannsókn (38) dvínuðu
þegar fram í sótti hjá körlum en ekki hjá konum en
oft er reiknað með að þau réni eftir því sem lengri
biðtími er notaður (35). Meðal iðnverkakvennanna
fór heildardánartíðnin lækkandi eftir því sem bið-
tíminn var lengri þannig að áhrifin dvínuðu ekki.
Mælikvarði okkar á það hversu miklar iðnverkakon-
ur var hér um að ræða eru greiðslur í lífeyrissjóð yfir
tiltekið tímabil. Einn af veikleikum rannsóknarinnar
er að við höfðum ekki upplýsingar um stöðu þeirra
að öðru leyti. Hjónabandsstaða þeirra og starf maka
er óþekkt. Við höfðum ekki heldur upplýsingar um
hvað þessar konur kunna að hafa unnið utan starfa
iðnverkafólks né vitneskju um það hvers konar störf
þær stunduðu sem iðnverkakonur. Stór hluti hópsins
stóð stutt við í lífeyrissjóðnum og við vitum ekki hvað
tók þá við hjá þeim. Atvinnuþátttaka kvenna var
lengi vel stopul og starfsvalið hverju sinni oft fremur
háð þörfum heimilis og barna en eigin óskum og getu
(39).
Markmið rannsóknarinnar var ekki að kanna áhrif
vinnunnar á heilsufarið heldur dánartíðni ófaglærðra
kvenna samanborið við heildina. Á það hefur verið
bent hve mikilvægt sé að hafa upplýsingar um fleiri
atriði en starfið þegar konur eru flokkaðar í
þjóðfélagshóp (39,40) og vafasamt sé hvort vinnan sé
eins óyggjandi mælikvarði á félagslega stöðu kvenna
og karla (40-42). Pað flókna vandamál að ákvarða fé-
lagslega stöðu kvenna er á hinn bóginn óleyst (43,44).
Margs þarf að gæta í rannsóknum af þessu tagi þannig
að tekið sé tillit til mismunar kynjanna (44). Þörf er á
að finna aðferðir sem henta þegar kvennahópar eru
skoðaðir (14, 40, 45). Það skiptir eflaust miklu máli
varðandi niðurstöður þessarar rannsóknar að við
kusum að flokka konurnar í þjóðfélagshóp eftir eigin
starfi, það er hvort þær sjálfar hefðu einhvern tíma
greitt í lífeyrissjóð iðnverkakvenna en ekki eftir stöðu
maka. Þrátt fyrir aukna atvinnuþátttöku kvenna gæti
svo verið að staða maka og aðrar félagslegar aðstæður
séu sá mælikvarði sem mestu ræður um langlífi
konunnar (1,5,6,40) þegar upp er staðið.
Ályktanir
Dánartíðni vegna voveiflegra dauðsfalla var há með-
al iðnverkakvenna. Skýringar á því liggja ekki fyrir
en niðurstaðan kallar á að fram fari ítarlegri og meiri
rannsóknir á heilbrigði, líðan og heilsu mismunandi
þjóðfélagshópa hér á landi. Okkur þykir sýnt að sú
aðferð að nota atvinnu sem mælikvarða á þjóðfélags-
hóp, eins og reynst hefur haldgott meðal karla, kunni
að orka tvímælis þegar um konur er að ræða. Leita
þarf nýrra leiða til að finna þá þjóðfélagshópa meðal
kvenna þar sem forvarna er mest þörf.
Þakkir
Guðmundi Þ. Jónssyni og öðrum starfsmönnum Iðju/
Eflingar og stjóm Lífeyrissjóðs Iðju/Framsýnar er
þakkaður aðgangur að gögnum og velvilji gagnvart
rannsókninni. Starfsmenn Hagstofu íslands og Reikni-
stofu lífeyrissjóða eiga þakkir skildar fyrir gott sam-
starf og veittar upplýsingar. Gerði Guðmundsdóttur
bókasafnsfræðingi er þakkað gott samstarf við öflun
heimilda. Vilhjálmi Rafnssyni prófessor er þakkað
mikilvægt samstarf við myndun rannsóknarhópsins í
upphafi. Rannsóknin var gerð með leyfi Tölvunefnd-
ar en Vísindasiðanefnd hafði ekki tekið til starfa á
þeim tíma þegar þessi rannsókn var heimiluð.
Iðja styrkti rannsóknina á þann hátt að félagið
greiddi reikning Reiknistofu lífeyrissjóða fyrir vinnu
vegna samkeyrslu á Þjóðskrá og félagaskrá lífeyris-
sjóðs Iðju/Framsýnar.
Heimildir
1. Drever F, Whitehead M, editors. Health Inequalities. London:
The Stationery Office; 1997.
2. Dahl E. Social mobility and health: cause or effect? [editorial].
Br Med J 1996; 313: 435-6.
3. Liberatos P, Link BG, Kelsey L. The measurement of social
class in epidemiology. Epidemiol Rev 1988; 10: 87-121.
4. Kunst AE, Mackenbach JP. Measuring socioeconomic inequa-
lities in health. Copenhagen: WHO, Regional office for
Europe; 1995.
5. Dahl E. Inequality in health and the class position of women -
the Norwegian experience. Sociology of Health & Illness 1991;
13:492-505.
6. Harding S, Bethune A, Maxwell R, Brown J. Mortality trends
using the Longitudinal Study. In: Drever F, Whitehead M, eds.
Health Inequalities. London: The Stationery Office; 1997:143-
55.
7. Borg V, Kristensen T. Social class and self-rated health: can the
gradient be explained by differences in life style or work
environment. Soc Sci Med 2000; 51:1019-30.
8. Whitehead M, Diderichsen F. International evidence on social
inequalities in health. In: Drever F, Whitehead M., eds. Health
Inequalities. London: The Stationery Office; 1997:44-68.
9. Wagstaff A, Paci P, van Doorslaer E. On the measurement of
inequalities in health. Soc Sci Med 1991; 33: 545-57.
10. Mackenbach JP, Kunst AE, Cavelaars AE, Groenhof F,
Geurts JJ. Socioeconomic inequalities in morbidity and morta-
lity in western Europe. The EU Working Group on Socio-
economic Inequalities in Health. Lancet 1997; 349:1655-9.
11. Hernberg S. Towards a new milennium [editorial]. Scand J
Work Environ Health 1999; 25(6, special issue): 465-9.
12. Harvard Report on Cancer Prevention. Volume 1: Causes of
human cancer. Cancer Causes Control 1996; 7/Suppl 1: S3-59.
13. Dunnell K, Bunting J, Wood R, Babb P. Measuring aspects of
women's life and work for the study of variations in health.
Am J Ind Med 1999; 36: 25-33.
14. Blair A, Zahm SH, Silverman DT. Occupational cancer among
women: research status and methodologic considerations. Am
J Ind Med 1999; 36: 6-17.
15. Arber S. Comparing inequalities in women's and men's health:
Britain in the 1990s. Soc Sci Med 1997; 44: 773-87.
16. Sundhedsministeriets Middellevetidsudvalg. Kvinders liv og
dödelighed. 7. delrapport. Köbenhavn: Sundhedsministeriet;
1994.
17. Jónsson G, Magnússon MS, eds. Hagskinna. Reykjavík: Hag-
stofa íslands; 1997.
200 Læknablaðið 2002/88