Læknablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 50

UMRÆÐA & FRÉTTIR / VÍSINDARANNSÓKNIR
rannsóknir. „Þeir eru taldir tryggja gæði vísindanna
enda er samkeppnin um styrki úr þeim hörð sem
sést á því að einungis fjórðungur umsækjenda fær
að jafnaði styrki. Til þess að tryggja að vel sé að
úthlutunum staðið höfum við þróað gæðamat á
umsóknum sem nýtur trausts vísindasamfélagsins.
Mat á umsóknum er alltaf erfitt í fámennum löndum
þar sem flestir þeir sem færir eru um að meta
umsóknir eru annaðhvort í samstarfi eða harðri sam-
keppni við umsækjendur. En kerfið okkar virkar og
mælist vel fyrir. Þegar um stærstu styrkina er að ræða
höfum við leitað til erlendra sérfræðinga og beðið þá
að leggja mat á umsóknirnar."
Spurningin er hins vegar sú þegar aukning fjár-
veitinga hins opinbera til samkeppnissjóðanna er
skoðuð hvort ekki sé verið að flytja fé milli vasa og
að grunnframlög til stofnana hins opinbera minnki
að sama skapi. Hans segir að gæði rannsókna aukist
með aukinni samkeppni um fé til verkefna og því
geti verið æskilegt að stærri hluti heildarinnar fari
um samkeppnissjóði en nú er. Stöðugar langtímafjár-
veitingar eru hins vegar nauðsynlegar fyrir samfellu í
þekkingarsköpuninni og viðhaldi mannauðs.
„Við verðum að vera vakandi í þessu efni og
stefna að því að í reynd verði aukning á heildarum-
fangi opinberra fjárframlaga. Þetta er sérstaklega
mikilvægt í tengslum við þá umræðu sem nú á sér
stað um skipulag rannsókna við Háskóla Islands,
samvinnu opinberra rannsóknastofnana og ekki síst
stöðu rannsókna við Landspítala.“
Hann bætir því við að miklar væntingar séu gerðar
til stjórnmálamanna með tilkomu þessa nýja stjórn-
kerfis vísindanna. „I Vísinda- og tækniráði eiga nú
sæti 19 manns, þar af eru fimm ráðherrar og er forsæt-
isráðherra formaður ráðsins. Þarna er því orðinn til í
fyrsta sinn vettvangur fyrir ráðherra í ríkisstjórninni
til að eiga bein samskipti við fulltrúa vísindamanna
og fyrirtækja. Þetta ráð mótar stefnuna í vísindarann-
sóknum Islendinga og getur orðið mjög öflugt tæki á
æðsta stjórnvaldsstigi ef það virkar sem við vonum að
sjálfsögðu að það geri,“ segir Hans.
Fjárfest í tækifærum
En það eru ekki bara íslenskt stjórnkerfi sem tekur
ákvarðanir um fjármagn til rannsókna hér á landi. Á
undanförnum árum hafa styrkir borist í æ ríkari mæli
frá útlöndum. Hans Kristjáni eru Evrópustyrkirnir
hugstæðir enda starfaði hann um sjö ára skeið sem
vísindafulltrúi í Brussel.
„Vissulega greiðir íslenska ríkið framlög í sjóði
Evrópusambandsins en við fáum mun meira til baka,
það rennur bara ekki í ríkissjóð heldur til atvinnulífs-
ins og vísindamanna. Eg lít á þessi ríkisframlög sem
fjárfestingu í tækifærum. Við gætum valið að greiða
ekki til ESB en láta framlögin renna beint til rann-
sókna hér á landi. Þá fengjum við hins vegar hvorki
umframféð sem nú berst úr sjóðum sambandsins né
þann virðisauka sem verður af virku samstarfi.
Heilbrigðisgeirinn hefur svo verið duglegur við að
afla styrkja frá Bandaríkjunum. Þar má meðal ann-
ars nefna styrkina sem Hjartavernd hefur fengið frá
National Institute of Health (NIH) en sú stofnun er
opin fyrir öndvegisrannsóknum úr öllum heiminum.
Umhverfis allt þetta vísindastarf hafa svo verið stofn-
uð fyrirtæki sem blómstra og dafna á þeirri þekkingu
sem aflað hefur verið í rannsóknum.“
- Hver er þín skýring á því hvers vegna öll þessi
gerjun hefur átt sér stað í heilbrigðisgeiranum?
„Við því er ekkert einfalt svar en ég held að við
séum að fá uppskeruna af góðum fjárfestingum í
mannauði. Hingað til hefur ekki verið hægt að bjóða
upp á doktorsnám hérlendis. íslenskir læknar og
aðrir vísindamenn hafa því hlotið vísindamenntun
sína erlendis, gjama í bestu skólum heims og snúa
heim með þekkingu og tengsl sem skapa einstakar
aðstæður hér á landi. Þessi tengsl gera mönnum
auðveldara fyrir við að útvega fjármagn erlendis frá
til rannsókna. Við uppbyggingu vísindamenntunar
við íslenska háskóla þarf að huga vel að því að þessi
tengsl haldist áfram sterk. Oft er rætt um það að krít-
ískan massa þurfi til þess að vísindahópar nái árangri.
Sem eðlisfræðingur lfki ég þessu oft við þá keðjuverk-
un sem verður við kjarnorkusprengingu. Þegar krít-
ískum massa er náð þá fer allt af stað sem auðvitað er
með jákvæðum formerkjum í vísindunum. Við höfum
augljóslega náð þessu stigi á fjölmörgum sviðum hér-
lendis, ekki hvað síst í líf- og heilbrigðisvísindum.
Við þetta má svo bæta einsleitu samfélagi sem
hefur haldið kirkjubækur öldum saman og á heil-
brigðiskerfi sem er orðið nógu gamalt til að skrár
þess og lífsýni er einstök auðlind til rannsókna. En
ég ítreka að það sem skiptir mestu máli er að hafa
sterkan mannauð sem grípur tækifærin sem gefast til
að skapa vísindi á heimsmælikvarða.“
Bjart framundan
Hans er bjartsýnn á framtíðina og segir fátt benda
til annars en að vöxturinn sem verið hefur í vísinda-
starfseminni haldi áfram. „Ég nefndi áðan að Evr-
ópusambandið hefði sett sér það markmið að ná því
stigi sem við erum á eftir sex ár en samt heyrir maður
unga vísindamenn kvarta undan skorti á fjármagni
til rannsókna hér á landi. Kannski er það svo að
vegna þess að við höfum komið okkur upp þessu
góða umhverfi fyrir vísindastörf þá sé þörf á meira
fjármagni svo við getum nýtt okkur tækifærin
Þetta snýst að stórum hluta um það hvernig við
stýrum því opinbera fjármagni sem veitt er til rann-
sókna. Ég er á því að við getum nýtt það betur með
því að setja stærri hluta þess í samkeppnissjóðina.
Þeir tryggja gæði rannsóknanna og góðan árangur
vísindamanna,“ segir Hans Kristján Guðmundsson
forstöðumaður Rannís.
578 Læknablaðið 2004/90