Læknablaðið - 15.12.2004, Síða 50

UMRÆÐA & FRETTIR / HEILBRIGÐISMAL
Heilbrígðiskerfið sem hagstjórnartækí
Ingólfur S.
Sveinsson
Höfundur er geðlæknir.
Ríkisrekstur heilbrigðisþjónustu skerðir gæði henn-
ar. Gildir það bæði um stofnanir og sjúkratryggingar.
Hagur neytandans/sjúklingsins víkur fyrir hag ríkis-
ins. Hlutverk hafa snúist við. Einstaklingar eru illa
tryggðir og áhrifalitlir um þjónustu sem þeim ber.
Þegar fréttir berast þá af voðaverkum veiks fólks
verðum við að líta á þá atburði sem umferðarslys á
hættulegum vegarkafla. Viðurkenna að brýnna úr-
bóta sé þörf og gera síðan það sem unnt er til að slys
verði sem fæst í efnuðu landi okkar þar sem óhemju
af skattfé er varið til miðstýrðrar heilbrigðisþjónustu.
Þarna er oft um að ræða fólk sem þurft hefði endur-
tekna eða viðvarandi geðheilbrigðisþjónustu sem er
virk og ekki sjálf í kreppu. Ber einhver ábyrgð á að
veita hana í landi þar sem ráðamenn vella um velferð
og bestu heilbrigðisþjónustu í heimi? Svarið er nei.
Góð heilbrigðisþjónusta er samfélagslegt öryggismál
og spurning um menningu.
Dæmisaga úr ríkisrekstri
Fyrir nokkrum árum hafði sá er þetta ritar til með-
ferðar samviskusama duglega konu með geðsjúkdóm.
Ofsóknarhugmyndir gátu komið upp. Hún gat ruglast
og misst tengsl við raunveruleikann við álag og and-
vökur. Lyf voru henni lítt að skapi en mjög til gagns.
Ekki vildi hún innlagnir á geðdeildir. Það særði stolt
hennar. Hún þurfti þétt geðlækniseftirlit og fékk það
á einni göngudeilda ríkisspítalanna.
Eitt sinn að sumri til leitaði konan ásjár, baðst
innlagnar á geðdeild, hrædd við hugmyndir sínar og
óttaðist gjörðir sínar. Sá sem hitti hana fyrst vandaði
verk sitt og kvaddi til vakthafandi sérfræðing sem tal-
aði einnig við konuna. Niðurstaða varð þó sú að kon-
an var ekki lögð inn. Fékk lyf til viðbótar fyrri lyfjum
og var send heim. I þeirri ákvörðun réð mestu að
spara þurfti pláss á spítalanum. Helmingur móttöku-
deilda lokaður og því var þá - eins og í fjölda tilvika í
geðheilbrigðisþjónustu sem annarri þjónustu - tekin
áhættusöm ákvörðun í „neyð“ fjársveltrar stofnunar.
Að hlífa - ekki sjúklingnum heldur kerfinu. Læknir-
inn lét sig hafa það í plássleysinu (fjármálaráðuneytið
tekur ekki sjúklinga) að framkvæma fjárlögin vitandi
um vissa hættu sjúklings. Konan fór heim og í ótta og
andvöku næstu nætur lagði hún til bónda síns. Hann
vaknaði, gat afvopnað konuna sem fékk þá vafninga-
lítið innlögn á geðdeild og hann á skurðdeild.
Konan var ekki kærð, enda augljóslega ósakhæf.
Læknirinn var ekki kærður heldur, hvorki fyrir van-
rækslu né mistök. En hefði svo verið gert hve mikil
hefði ábyrgð hans verið? En ábyrgð stofnunarinnar?
Ríkisins? Er læknir sem vinnur á ríkisstofnun búinn
að afsala sér læknisábyrgð sinni og orðinn þý? Með-
virkur ríkinu. Samdauna langvarandi siðleysi ríkis-
reksturs sem fórnar rétti einstaklingsins sí og æ?
Versnandi geðheilbrigðisþjónusta
Niðurskurðarferlið hefur haldið áfram. Geðdeildir
ríkissjúkrahúsanna eru nær þær einu í landinu. Þrátt
fyrir slaka göngudeildarþjónustu hefur sjúkrarýmum
verið fækkað þar um þriðjung á fáum árum. Verið
er að loka geðdeild í Arnarholti (40 rúm) án þess
að önnur úrræði en bollaleggingar liggi fyrir. „Öll-
um bráðum tilfellum verður að sjálfsögðu sinnt" er
endurtekin þula spítalaforstjóra, heilbrigðisráðherra
og prófessors í geðlæknisfræði hvert sinn sem þrengt
er að.
Stjórn Landspítala skilgreinir hlutverk hans sífellt
þrengra sem bráðasjúkrahúss en reynir þó jafitframt
að hindra starfsemi utan spítalans. Allir sem þekkja
vita að flest bráð vandamál þarfnast lengri umönnun-
ar eða endurhæfingar eftir á. Þau mál lenda utan sjón-
sviðs fjárlagamiðaðrar stjórnarinnar og skulu gufa
upp. Þjónustusjónarmið gufa einnig upp.
Forstjóri Landspítala var áður niðurskurðarmeist-
ari ríkisins - ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneyti. Ár-
angur ríkisins af herferðum sparnaðar hefur enginn
orðið utan versnandi þjónusta við sjúklinga, óöryggi
starfsfólks og stærrra stjórnkerfi.
Sjúkratryggingar sveltar
Verðugt má vera að minnka stofnanaþjónustu, fækka
geðsjúkrarúmum og finna önnur úrræði. Verkefni
og þjónusta hljóta þá að færast út fyrir spítala. En
samtímis þessum niðurskurði hefur ríkið svelt sjúkra-
tryggingarnar sem áður hétu sjúkrasamlög sveitar-
félaga. Nú skammtar ríkið okkur tryggingarnar eins
og við værum búfé. Einstaklingar og sveitarfélög ráða
þar engu lengur.
Sjúkratryggingar eiga að jafna aðstöðu fólks. M.a.
auðvelda aðgang að læknisþjónustu utan stofnana.
Þjónusta sjálfstætt starfandi sérfræðilækna er vax-
andi, vel metin, skilvirk, og tekur við æ fleiri verk-
efnum sem áður kostuðu spítalavist. Það er hún sem
heldur uppi þjónustustiginu þegar stofnanir ríkisins
lamast. Kostnaður trygginganna af þessari mikilvægu
þjónustu (um 400.000 verk árlega) er smábrot (2-3%)
af heildarkostnaði ríksins við heilbrigðismál.
Sjúkratryggingarnar eru ekki skilgreindar betur en
svo að auðvelt er að misnota þær til hagstjórnar. Allir
eru í orði kveðnu tryggðir fyrir öllu en enginn fyrir
neinu ef stjórnvöld kjósa að skerða tryggingarnar til
870 Læknablaðið 2004/90