Læknablaðið - 15.05.2009, Blaðsíða 11

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN ■
Afgreiðsla á
neyðargetnaðarvörn í apótekum
Margrét Lilja
Heiðarsdóttir1
lyfjafræðinemi
Anna Birna
Almarsdóttir1
lyfjafræðingur
Reynir Tómas
Geirsson23
kvensjúkdómalæknir
Lykilorð: getnaðarvarnir,
neyðargetnaðarvörn, þungun.
’Lyfjafræðideild HÍ, Haga,
Hofsvallagötu 53,107
Reykjavík,
2kvennasviði, Landspítala,
3læknadeild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfskipti:
Reynir Tómas Geirsson,
kvennasviði Landspítala
Hringbraut,
101 Reykjavík.
reynirg@landspitali. is
Ágrip
Tilgangur: Notkun neyðargetnaðarvarnar með
levónorgestrel-töflum hefur orðið algeng eftir að
bein afgreiðsla í apótekum var heimiluð. Kannað
var hvernig lyfjafræðingar á höfuðborgarsvæðinu
afgreiða neyðargetnaðarvörn.
Efniviður og aðferðir: Alls voru 46 lyfjafræðingar
af báðum kynjum og á öllum aldri beðnir um
að svara spumingalista (svarhlutfall 84,8%) um
hvernig þeir afgreiddu neyðargetnaðarvörn.
Niðurstöður: Fjórir af fimm eyddu <5 mínútum í
að ræða um neyðargetnaðarvörnina, en nær allir
athuguðu tímalengd frá samförum. Fáir (20%)
spurðu um heilsufarsvandamál, en lyfjanotkun og
milliverkun við levónorgestrel var oftast könnuð.
Tæpur helmingur benti á að neyðargetnaðarvörn
dygði ekki gegn kynsjúkdómum, en 3/4 nefndu
reglubundna getnaðarvörn. Nær allir (95%)
spurðu um fyrri notkun neyðargetnaðarvarna.
Aðeins 30% afgreiddu neyðargetnaðarvörn aftur
í sama tíðahring. Helmingur lyfjafræðinganna
vildi afgreiða karlmenn og aðstoða þá við að axla
ábyrgð, en aðrir aðeins konuna sjálfa. Af þeim
sem afgreiddu karlmenn sagðist helmingur (55%)
ræða við konuna í síma til að tryggja rétta ávísun
og upplýsingar. Nær þriðjungur ræddi sjaldan eða
aldrei við skjólstæðinga í einrúmi.
Ályktun: Lyfjafræðingar virðast sammála um
meginatriði í afgreiðslu neyðargetnaðarvamar, en
þó ekki hvað varðar afliendingu til karla. Aðstaða
til að ræða viðkvæm málefni við skjólstæðinga
mætti víða vera betri.
Inngangur
Á árinu 2007 vöktu fréttir um notkun neyðar-
getnaðarvarna meðal unglinga talsverða athygli
(Ríkisútvarpið og fleiri fjölmiðlar). Viðmælendur
úr hópi unglinga töldu auðvelt að nálgast
neyðargetnaðarvarnapillur í apótekum og það
þekktist að ungir piltar ættu lyfið til að bjóða
stúlkum fyrir samfarir ef þær hefðu ekki aðrar
getnaðarvamir. Sala neyðargetnaðarvama hefur
meira en tvöfaldast í seldum pakkningum frá
því árið 2001 þegar klínískar leiðbeiningar komu
frá Landlæknisembættinu og þar með að lyfið
mætti afgreiða beint sem neyðarlyf í apótekum.1-
2 Neyðargetnaðarvörn kemur í veg fyrir getnað
eftir óvarðar samfarir með því að hindra egglos
og trufla að einhverju leyti sæðisflutning í
eggjaleiðara. Olíklegt er að liún komi í veg
fyrir bólfestu blöðrukíms í legslímhúð þó það
geti verið þáttur í verkuninni ef lyfið er tekið á
gulbússkeiði tíðahrings nálægt blæðingum.3- 4
Ekki em vísbendingar um að neyðargetnaðarvörn
hafi áhrif eftir bólfestu blöðrukíms í legi4 og því
er ekki um fóstureyðingu að ræða. Allar konur
á frjósemisaldri geta notað hana og aðferðin er
álitin mikilvæg sem úrræði fyrir ungar konur sem
ekki nota öruggar getnaðarvarnir1'2-4'5 til að fækka
ótímabærum þungunum.
Til eru þrír mismunandi möguleikar á
neyðargetnaðarvörn; ósamsett hormónatafla
sem inniheldur prógestógenið levónorgestrel,
uppsetning koparlykkju og nota má samsettar
hormónatöflur (pilluna) með nægilegu magni af
ethýlestradíóli og levónorgestreli ef levónorgestrel
er ekki tiltækt.1-2 Fyrsta val er alltaf levónorgestrel
eitt sér vegna góðrar virkni. Fyrir því lyfi eru nær
engar frábendingar og aukaverkanir vægar (fyrst
og fremst ógleði og uppköst, sjaldnar höfuðverkur,
svimi og eymsli í brjóstum). Segja má að þetta sé
eitt öruggasta lyf sem til er hvað aukaáhrif varðar.1*
3 Koparlykkjan hentar frekar konum sem hafa átt
börn og óska eftir að fá getnaðarvörn til nokkurrar
frambúðar um leið.4
Tvö levónorgestrel-lyf hafa verið skráð á
íslandi frá ársbyrjun 2003, Postinor® (Medimpex
UK Limited, Bretland) og NorLevo® (Laboratoire
HRA Pharma, Frakkland). Postinor-pakkning
inniheldur eina 1,5 mg töflu, en NorLevo®
inniheldur tvær 750 pg töflur í hverri pakkningu.
Eftir notkun geta tíðablæðingar hliðrast til en í
flestum tilfellum gerist ekkert.3
Levónorgestrel-gjöfin er talin geta dregið úr
áhættu á að konan verði þunguð sem nemur 60-
93%, eftir því hversu fljótt neyðargetnaðarvörnin
er tekin eftir óvarðar samfarir. Ný rannsókn
bendir til árangurs allt að fimm sólarhringum
eftir óvarðar samfarir.6 Þetta er mun minni virkni
en sést af getnaðarvörnum sem teknar eru til
LÆKNAblaðið 2009/95 343