Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Qupperneq 94

GUÐMUNDUR HIIÐAR FRÍMANNSSON
Spumingin sem þarf að spyrja nú er hvort þessi greining á tegundum
skaða eða tjóns segir okkur eitthvað um takmarkanir á tjáningarírelsi. Það
veltur á því hvort dæmin eru að einhverju lejni dæmigerð hTÍr aðstæður
þar sem við almennt njótum tjáningarfrelsis. Almennt séð þá verður regla
eða kenning um tjáningarfrelsið að tryggja að það þjóni því hlutverki sem
nauðsynlegt er htrir sjálfráða manneskjur, þær fái aðgang að ólíkum sjónar-
miðum og geti sjálfar tjáð og varið eigin skoðanir og sjónarmið. En
tjáningarfrelsi sem tryggir þetta opnar um leið möguleikami á þtd að
mönnum verði frjálst að halda fram röngum skoðunum eins og Mill benti
á. Það sem Mill nefiidi ekki en þarf samt að gaumgæfa er að með því að
halda fram röngum skoðunum getur maður valdið því að aðrir taka að trúa
því sem er rangt og þar með hefur maður valdið þeim skaða. Alvöru
tjáningarfrelsi virðist því krefjast þess að \ið getum valdið öðrum skaða
með þessum hætti. En það rekst á aðra meginreglu Mills sem er að að öðru
jöfhu megum við ekki skaða aðra. Það skiptir svo öllu hvort við höldum
vísvitandi fram röngum skoðunum og staðreyndum en það köllum tdð
lygar og óhróður og viljum ekki heimila. En ef við vitum ekld betur eða
höldum röngum skoðunum fram af vangá kann að vera að það teljist ekki
ámælisvert. En aðalatriðið er að ef gerðar eru of strangar kröfur urn
vitneskju eða kunnáttu þá takmörkum \dð tjáningarfrelsið óþarflega mikið.
Svarið við því af hverju útbreiðsla rangra skoðana réttlætist af tján-
ingarfrelsisreglunni þótt það teljist skaði er að hyggja að því hvers konar
skaða er hér um að ræða. Skaðinn er ekki sambærilegur við það að ráðast
á einhvern. Astæðan er einföld. Þegar maður hlustar á og gaumgæfir
skoðanir og sjónarmið annarra þá leitast maður \ið að meta þær for-
sendur sem skoðanirnar hvíla á og þær röksemdir sem settar eru fram.
Þeir sem það gera eru fullveðja og sjálfráðir gerða sinna. Þótt segja megi
að skoðanir og sjónarmið annarra valdi því að ég myndi mér rangar
skoðanir þá geri ég það efdr að hafa metið sjálfur eða átt þess kost að
meta sjálfur þær röksemdir og forsendur sem skoðanimar em reistar á.
Þessi staðreynd veldur því að orsakakeðjan sem hér um ræðir er öðruvísi
en þegar maður ræðst á einhvern eða kýlir hann. Maður ber sjálfur
ábyrgð á eigin skoðunum, sem maður hefur þegið frá öðmm, af því að
maður hefur haft tækifæri til að gaumgæfa þær og fallast á þær eða hafna
þeim en maður ber ekki sjálfur ábyrgð á því að einhver annar lemm-
mann. Sá sem lemur ber ábyrgð á þeim verknaði og afleiðingum hans.
Ef þetta er rétt greining á orsakakeðjunni í þessu samhengi þá virðist
92