Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Síða 156

GUÐNI ELÍSSON
hugmyndir kynningarfulltrúa safhsins, en að sama skapi ber að forðast að
draga upp mynd af landnámsaldarlífinu sem einhvers konar edemskri stað-
leysu þar sem hin ýmsu þjóðarbrot komu saman og lifðu í sátt og samlyndi.
Það væri afskaplega gaman ef hægt væri að brúa bihð milli fortíðar og
samtíðar með þeim hætti sem Brynhildur gerir í hugmjmdaffæðilegum
leiðarvísi sínum en mér finnst vanta ansi mikið upp á nákvæmni í hugsmi
hennar. Hér get ég aðeins varpað fram nokkrum spurningum.
Hvernig er hægt að kalla landnámsþjóðina sem kom hingað fyrir
rúmum 11. öldum nýbúa þegar ekki bjó þjóð í landinu fyrir? Það er skýr
munur á landnemaþjóð og svo þeim nýju þjóðarbrotunr sem setjast að í
landi sem þegar hefur verið fullnumið. Hvað merkir sú staðhæfing að í
upphafi hafi Islendingar verið „hópur fólks úr ýmsum áttum sem lærði að
lifa saman“? Er t.d. réttlætanlegt að lýsa samskiptum norræmiar herra-
þjóðar og kelmeskrar þrælaþjóðar með þessurn hætti? Einnig verður að
varast að gera of mikið úr nábýlinu við útlönd og jafnframt forðast að
vekja með safhgestum þær hugmyndir að samskipti Islendinga við
útlendinga hafi ætíð verið friðsamleg.
Sú ákvörðun fulltrúa Þjóðminjasafnsins að bregðast við heimóttarlegri
sýn á þjóðerni og menningu Islendinga er í sjálfu sér til fyrirmyndar.
Islensk menning er ekki sjálfsprottin og alls ekki óháð því sem var að
gerast á sama tíma í nágrannalöndunum og stundum í stórum hluta
Evrópu.46 En ekki má missa þá túlkunarleið úr böndunum eins og gerist
þegar Brynhildur fullyrðir að færa megi fyrir því rök „að með stofnun
lýðveldisins Islands [...] hafi samfélagið á 20. öld orðið einsleitara og
sambýli við aðrar þjóðir minna en á fyrri öldum“. Brynhildur er hugsan-
lega að bregðast við þeim kröfum sem fram komu á þessuin árum að
slegin væri skjaldborg um íslenska menningu, en sú krafa kernur einmitt
ffam vegna þess að samfélagið er ekld lengur einsleitt og samskiptin við
aðrar þjóðir hafa stóraukist. Því má ekki gleyma að á árinu 1942 vom á
milli 50 og 60 þúsund erlendir hermenn á Islandi,4 en Islendingar voru
þá aðeins rétt rúmlega helmingi fleiri.
Þar sem ég fæ ekki séð hvernig munirnir á Þjóðminjasafninu ættu að
46 Hér má þó varpa fram þeirri spurningu hvað útskýri þá aldalöngu „stöðnun í
íslensku þjóðlífi, ekki síst listum“ sem varð í kjölfar svartadauða svo vitnað sé beint
í orð sem finna má á skýringarspjöldum safnsins.
47 Eggert Þór Bernharðsson: Undir bámjárnsboga: Braggalíf i Reykjavík 1940-1910.
Reykjavík: JPV útgáfa, 2000, bls. 26-27.
z54