Vísbending - 07.01.2011, Blaðsíða 1

7. janúar 2011
1. tölublað
29. árgangur
ISSN 1021-8483
1 Fyrsti áratugur 21. aldarinnar endaði með
miklum vonbrigðum
fyrir flesta.
Nú þarf að setja þjóðinni
markmið til lengri tíma
þar sem stöðugleiki
skiptir mestu.
Í upphafi 100 ára háskóla-
starfs er skorið niður
fjármagn til menntunar í
landinu en aukið í vegi.
Hatrið sem birtist víða
eitrar út frá sér. Enginn
vill vera í skotlínu illa
innrætts skríls.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 1 . t b l . 2 0 1 1 1
2 4

Um áramót er liðið ár oft gert upp. Nú vill svo til að ekki eru bara áramót heldur áratugamót.
Fyrsti ársfjórðungur 21. aldarinnar er lið-
inn og fáir munu sakna hans. Samt sem
áður gekk efnahagslífið ágætlega að því að
best varð séð framan af. Það sem líklega
blekkti flesta var, að hættumerkin voru
ekki á þeim stöðum þar sem menn eru
vanir að leita. Sums staðar sjást nú merki
sem vekja vonir um að úr rætist, en fyrst
og fremst sýna þau þó, að ástandið er
hætt að versna. Enn eru merki um bata
takmörkuð.
Hagvöxtur hægur
Sérhverri þjóð er nauðsynlegt að auka
framleiðslu á vörum og þjónustu ef hún
vill bæta lífskjörin. Á mynd 1 sést hve
sveiflukenndur hagvöxtur hefur verið á Ís-
landi frá árinu 1998. Að hluta til skýrist
það af því hve lítið hagkerfið er, en jafn-
framt þarf að taka tillit til þess að fólki
fjölgaði á vinnumarkaði allt fram á árið
2008. Með það í huga er árangurinn ekki
jafnglæsilegur og virst gæti, en jafnframt
er samdrátturinn á mann ekki jafnmikill
og virðist á myndinni, ef tekið er mið af
stærð vinnumarkaðarins. Spár um hagvöxt
á nýbyrjuðu ári eru hófsamar og margt
bendir til þess, að Ísland muni halda
áfram að dragast aftur úr nágrannalönd-
um á næstu árum og áratugum, ef ekki
kemur til ný atvinnustarfsemi. Fiskimiðin
eru fullnýtt og þó að enn sé óvirkjuð orka
hér og þar, leynist engum að baráttan um
að virkja sérhvert nýtt svæði verður sífellt
harðari, auk þess sem að því kemur að
orkulindirnar verða fullnýttar. Jafnframt
setur krónan Íslendingum skorður í við-
skiptum hvort sem hún er í höftum eða
ekki.
framhald á bls. 2
Mynd 1: Hagvöxtur á Íslandi 1998-2010
Mynd 2: Atvinnuleysi 1991-2010
Hvernig gengur? Fyrsti áratugur 21. aldar að baki

Um áramót er liðið ár oft gert upp. Nú vill svo til að ekki eru bara áramót heldur
áratugamót. Fyrsti ársfjórðungur 21. aldarinnar er liðinn og fáir munu sakna hans. Samt
sem áður gekk efnahagslífið ágætlega að því að best varð séð framan af. Það sem líklega
blekkti flesta var að hættumerkin voru ekki á þeim stöðum sem menn eru vanir að leita.
Sums staðar sjást merki sem vekja vonir um að úr rætist, en fyrst of fremst sýna þau þó
að ástandið er hætt að versna. Enn eru merki um bata takmörkuð.

Hagvöxtur hægur

Sérhverri þjóð er nauðsynlegt að auka framleiðslu á vörum og þjónustu ef hún vill
viðhalda sömu lífskjörum og áður. Á mynd 1 sést hve sveiflukenndur hagvöxtur hefur
verið á Íslandi frá árinu 1998. Að hluta til skýrist það af því hve lítið hagkerfið er, en
jafnframt þarf að taka tillit til þess að fólki fjölgaði á vinnumarkaði allt fram á árið 2008.
Með það í huga er árangurinn ekki jafnglæsilegur og virst gæti, en jafnframt er
samdrátturinn á mann ekki jafnmikill og virðist á myndinni, ef tekið er mið af stærð
vinnumarkaðarins. Spár um hagvöxt á nýbyrjuðu árið eru hófsamar og margt bendir til
þess, að Ísland muni halda áfram að dragast aftur úr nágrannalöndum á næstu árum og
áratugum, ef ekki kemur til ný atvinnustarfsemi. Fiskimiðin eru fullnýtt og þó að enn sé
óvirkjuð orka hér og þar, leynist engum að baráttan um að virkja sérhvert nýtt svæði
verður sífellt harðari, auk þess sem að því kemur að vatnsorkan sé fullnýtt. Jafnframt
setur krónan Íslendingum skorður í viðskiptum hvort sem hún er í höftum eða ekki.

Mynd 1: Hagvöxtur á Íslandi 1998-2010

-10
-5
0
5
10
15
1.
á
rs
fj.
1
99
8
4.
á
rs
fj.
1
99
8
3.
á
rs
fj.
1
99
9
2.
á
rs
fj.
2
00
0
1.
á
rs
fj.
2
00
1
4.
á
rs
fj.
2
00
1
3.
á
rs
fj.
2
00
2
2.
á
rs
fj.
2
00
3
1.
á
rs
fj.
2
00
4
4.
á
rs
fj.
2
00
4
3.
á
rs
fj.
2
00
5
2.
á
rs
fj.
2
00
6
1.
á
rs
fj.
2
00
7
4.
á
rs
fj.
2
00
7
3.
á
rs
fj.
2
00
8
2.
á
rs
fj.
2
00
9
1.
á
rs
fj.
2
01
0

Sýnd er breyting frá sama ársfjórðungi árið áður. Heimild: Hagstofa Íslands.

Atvinnuleysi er mikið

Á Íslandi hefur jafnan verið lögð mikil áhersla á fulla atvinnu. Enginn vafi er á því að
þessi áhersla er landinu dýr, því að best lífskjör nást með því að hámarka
verðmætasköpun. Þess vegna er það rangt að leggja út í óhagkvæmar framkvæmdir
einungis vegna þess að þá skapast atvinna meðan á þeim stendur. Mörg dæmi eru um að
starfsmenn hafi barist á móti tækninýjungum vegna þess að þær spöruðu vinnu. Öllu frá
vefstólum til togara hafa verkamenn mótmælt. Stjórnmálamenn horfa á skammtímaþróun
og telja því verjandi að kasta verðmætum á glæ til þess að réttlæta „atvinnusköpun.“
Hagfræðin segir mönnum hins vegar að ef vinnumarkaður er sveigjanlegur (fólk vill
flytja sig milli svæða og laun geta bæði hækkað og lækkað) þá verður atvinnuleysi minna
en ella. Rekja má stóran hluta núverandi atvinnuleysis til óvissunnar í efnahagsmálum og
haftanna á krónunni. Útlendingar þora vart að setja peninga inn í kerfi sem þeir vita ekki
hvort þeir geta tekið út úr aftur. Innlendir aðilar sem eiga peninga, til dæmis í
sjávarútvegi, þora ekki að fjárfesta á sama tíma og uppi eru áform um aukna gjaldtöku á
kvóta eða jafnvel tilfærslu hans. Líklegt er að „eðlilegt“ atvinnuleysi á Íslandi sé 2-3%.
Það þýðir að nokkur hluti vinnumarkaðar er ávallt að leita að atvinnu, til dæmis vegna
flutninga, gjaldþrota fyrirtækja eða annarra ástæðna. Lengst var atvinnuleysið á þessum
slóðum á liðnum áratug. Þegar það fer niður í 1% af mannafla er hætt við að hagkerfið
hafi ofhitnað og verðbólga fari úr böndum. Það gerðist einmitt á Íslandi, þó að á því séu
fleiri skýringar.

Mynd 2: Atvinnuleysi 1991-2010

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
2
0
0
8
2
0
0
9
2
0
1
0

Sýnd er breyting frá sama ársfjórðungi árið áður. Heimild: Hagstofa Íslands.
Meðalatvinnuleysi ársins. Heimild: Hagstofa Íslands.
Hvernig gengur?
Fyrsti ára ugur 21. aldar að baki
Spár um hagvöxt á
nýbyrjuðu ári eru hóf-
samar og margt bendir
til þess, að Ísland muni
halda áfram að dragast
aftur úr nágrannalönd-
um á næstu árum og
áratugum, ef ekki kemur
til ný atvinnustarfsemi.