Vísbending - 07.01.2011, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 1 . t b l . 2 0 1 1
Atvinnuleysi er mikið
Á Íslandi hefur jafnan verið lögð mik-
il áhersla á fulla atvinnu. Enginn vafi er
á því að þessi áhersla er landinu dýr, því
að best lífskjör nást með því að hámarka
verðmætasköpun. Þess vegna er það rangt
að leggja út í óhagkvæmar framkvæmdir
einungis vegna þess að þá skapast atvinna
meðan á þeim stendur. Mörg dæmi eru
um að starfsmenn hafi barist á móti
tækninýjungum vegna þess að þær spör-
uðu vinnu. Verkamenn hafa mótmælt öllu
frá vefstólum til togara. Stjórnmálamenn
horfa á skammtímaþróun og telja því verj-
andi að kasta verðmætum á glæ til þess að
réttlæta „atvinnusköpun.“ Hagfræðin seg-
ir mönnum hins vegar að ef vinnumark-
aður er sveigjanlegur (fólk vill flytja sig
milli svæða og laun geta bæði hækkað
og lækkað) þá verður atvinnuleysi minna
en ella. Rekja má stóran hluta núverandi
atvinnuleysis til óvissunnar í efnahagsmál-
um og haftanna á krónunni. Útlendingar
þora vart að setja peninga inn í hagkerfi
sem þeir vita ekki hvort þeir geta tekið út
úr aftur. Innlendir aðilar sem eiga pen-
inga, til dæmis í sjávarútvegi, þora ekki að
fjárfesta á sama tíma og uppi eru áform
um aukna gjaldtöku á kvóta eða jafnvel
tilfærslu hans. Líklegt er að „eðlilegt“ at-
vinnuleysi á Íslandi sé 2-3%. Það þýðir að
nokkur hluti vinnumarkaðar er ávallt að
leita að atvinnu, til dæmis vegna flutninga,
gjaldþrota fyrirtækja eða annarra ástæðna.
Lengst af var atvinnuleysi af þessari stærð-
argráðu á liðnum áratug. Þegar það fer
niður í 1% af mannafla er hætt við að
hagkerfið hafi ofhitnað og verðbólga fari
úr böndum. Það gerðist einmitt á Íslandi,
þó að á verðbólgunni séu fleiri skýringar.
Verðbólga, gengi
og kaupmáttur
Í tvo áratugi var óðaverðbólga mesta efna-
hagsvandamál Íslendinga. Hér á landi er
það einkum tvennt sem hefur ýtt undir
verðbólgu: Of miklar kauphækkanir mið-
að við greiðslugetu fyrirtækja og veiking á
Mynd 3: Raungengi íslensku krónunnar
1995-2010
Mynd 4: Verðbólga á Íslandi 1991-2010
Mynd 5: Kaupmáttur launa 1995-2010
60
70
80
90
100
110
120
ja
n
.9
5
ja
n
.9
6
ja
n
.9
7
ja
n
.9
8
ja
n
.9
9
ja
n
.0
0
ja
n
.0
1
ja
n
.0
2
ja
n
.0
3
ja
n
.0
4
ja
n
.0
5
ja
n
.0
6
ja
n
.0
7
ja
n
.0
8
ja
n
.0
9
ja
n
.1
0

Heimild: Seðlabanki Íslands

Mynd 4: Verðbólga á Íslandi 1991-2010

0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10

Meðalverðbólga ársins. Heimild Hagstofa Íslands

60
70
80
90
100
110
120
ja
n
.9
5
ja
n
.9
6
ja
n
.9
7
ja
n
.9
8
ja
n
.9
9
ja
n
.0
0
ja
n
.0
1
ja
n
.0
2
ja
n
.0
3
ja
n
.0
4
ja
n
.0
5
ja
n
.0
6
ja
n
.0
7
ja
n
.0
8
ja
n
.0
9
ja
n
.1
0

Heimild: Seðlabanki Íslands

Mynd 4: Verðbólga á Íslandi 1991-2010

0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10

Meðalverðbólga ársins. Heimild Hagstofa Íslands

Hei ild: Seðlabanki Íslands.
Meðalverðbólga ársins. Heimild Hagstofa Íslands.
Tólf mánaða breyting. Heimild: Seðlabanki Íslands.
Mynd 5: Kaupmáttur launa 1995-2010

-15,0
-10,0
-5,0
0,0
5,0
10,0
15,0
ja
n
.9
5
ja
n
.9
6
ja
n
.9
7
ja
n
.9
8
ja
n
.9
9
ja
n
.0
0
ja
n
.0
1
ja
n
.0
2
ja
n
.0
3
ja
n
.0
4
ja
n
.0
5
ja
n
.0
6
ja
n
.0
7
ja
n
.0
8
ja
n
.0
9
ja
n
.1
0

Tólf mánaða breyting. Heimild: Seðlabanki Íslands

framhald af bls. 1
Innlendir aðilar sem
eiga peninga, til dæmis
í sjávarútvegi, þora
ekki að fjárfesta á sama
tíma og uppi eru áform
um aukna gjaldtöku á
kvóta eða jafnvel
tilfærslu hans.
framhald á bls. 4