Vísbending - 21.05.2012, Page 3
V Í S B E N D I N G • 2 0 T B L 2 0 1 2 3
Skortur á samkeppni á fjármála -
markaði kallar á misskilning
Krafan um að banna verðtryggingu á sér skiljanlega stuðningsmenn víða í samfélaginu. Þegar hækkun
á neysluvörum, sem verðtrygging miðast
við, er meiri en launahækkanir, getur það
valdið greiðsluvanda lántakenda, ekki síst
þegar atvinnuleysi er mikið. Þetta er ekki
nýtt í okkar samfélagi og margir muna enn
Sigtúns-hópinn svonefnda á fyrri hluta
níunda áratugarins en hann var samtök
fólks sem glímdi við svipaðan vanda sem þá
var uppi.
Ekki er fyllilega ljóst hvað átt er við
þegar krafan um bann við verðtryggingu
er sett fram. Væntanlega þýðir það að
ekki megi verðtryggja fjárskuldbindingar
í íslenskum krónum og þá ekki tengja þær
neinum þeim vísitölum sem reiknaðar eru
á Íslandi frá þeim tíma er slík lög taka gildi.
Ljóst er að bann við verðtryggingu getur
ekki náð til verðtryggðra lána sem þegar
hafa verið tekin og mun þurfa að reikna
vísitölu á þau lán í a.m.k. 40-50 ár enn.
Uppruni verðtryggingar
Þessi umræða vekur okkur til umhugsunar
um það hvernig verðtrygging er til
komin. Margir muna enn þann tíma
þegar óverðtryggð lán voru gjafir til
þeirra sem lánin fengu. Verðbólga sá um
að lánin hyrfu að stórum hluta áður en
þau voru að fullu uppgreidd. Þeir tímar
koma ekki aftur. Þetta leiddi til minna
lánaframboðs og lána sem voru aðeins
til tveggja til þriggja ára og voru á háum
vöxtum og greiðslubyrði þung vegna
fyrstu afborgana. Því var brýnt að þeir
sem voru að fjárfesta til lengri tíma, hvort
heldur var í húsnæði eða menntun, þ.e.
með lánum frá Húsnæðisstofnun, sem þá
hét, eða Lánasjóði íslenskra námsmanna,
fengju langtímalán og sættu sig á móti
við að þau yrðu verðtryggð. Þetta gekk
eftir. Húsnæðislán og námslán voru
verðtryggð á sjöunda og áttunda áratug
síðustu aldar að kröfu lántakenda. Með
verðtryggingunni var komin leið til að
lána fé til langs tíma.
Samfélagið hefur þróast mikið frá
Bolli Héðinsson
Formaður Samtaka fjárfesta
þessum tíma og fjármálamarkaðurinn
tekið stakkaskiptum og lent í kollsteypum.
Verðbólga er enn mikil og verðtrygging
þjónar enn þeim tilgangi sem hún var
stofnuð til; að gera fjármálastofnunum
kleift að lána til langs tíma. Með tímanum
hafa aftur á móti betur komið í ljós ýmsir
vankantar verðtryggingar. Vegna þess
að gjaldmiðillinn er verðtryggður skila
framboðs- og eftirspurnarbreytingar eftir
þeirri „vöru“ sem gjaldmiðillinn er sér
ekki sem skyldi. Verðið á fjármagninu
(vextirnir) hækkar ekki eða lækkar í þeim
takti framboðs og eftirspurnar sem vænta
má.
Þegar verðtryggingunni var komið
á stóðu margir í þeirri trú að hinir lágu
vextir, sem ofan á verðbæturnar kæmu,
myndu sveiflast í takt við framboð og
eftirspurn eftir fjármunum. Það hefur
ekki gengið eftir og fjármagnskostnaður
verðtryggðra fjárskuldbindinga á Íslandi
hefur nánast staðið í hæstu hæðum
allt frá því verðtrygging var tekin upp.
Verðtryggingin gerir alla hagstjórn
erfiðari en ella, því alltaf verður að
meta allar aðgerðir í efnahagsmálum
sem þarf að ráðast í út frá afleiðingum
þeirra á vísitöluna. Af þeim orsökum
hafa stjórnvöld jafnvel þurft að hafna
efnahagsaðgerðum sem ella hefðu verið
heppilegar.
Ekkert á að fást án
fyrirhafnar
Sparifjáreigendur eiga að vera óhræddir
við að viðurkenna þau vandamál sem
verðtryggingin skapar. Eftir að vaxtafrelsi
var innleitt á Íslandi á níunda áratugnum
er það engum sérstökum vandkvæðum
bundið að ná raunávöxtun á fjármuni
þó að engin sé verðtryggingin. Þeir sem
taka að sér ávöxtun á fjármunum fyrir
einstaklinga, eða einstaklingarnir sjálfir,
þurfa þá að hafa fyrir því að flytja fjármuni
milli reikninga og verðbréfa til að tryggja
að raunávöxtun náist, en það engum
vorkunn. Ekkert í lífinu er án fyrirhafnar
og sparifjáreigendum, er ekki vandara um
en öðrum að hafa fyrir því að láta fjármuni
ávaxtast.
Allt ber þó að sama brunni. Margir
býsnast út í verðtryggingu, sem á þó ekki
að vera annað en hitamælir þess hvernig
gengur í hagkerfinu, því lítið hefur það
upp á sig að hallmæla hitamælinum ef
kalt er úti. Brunnurinn sem þetta ber að
er fjármálakerfi landsins þar sem fákeppni
ríkir; framboð og eftirspurn eftir fjármagni
ræður litlu um vexti. Verðtryggingu og
fákeppni má svo rekja beint til íslensku
krónunnar sem brátt verður orðið knýjandi
að taka nokkur núll aftan af líkt og áður
hefur verið gert.
Fyrst skapaði íslenska krónan hér falskt
góðæri í upphafi aldarinnar og svo lokaði
hún landinu með gjaldeyrishöftum. Þau
eru væntanlega eina leiðin sem er fær til að
lifa við krónuna sem gjaldmiðil. Því fyrr
sem stjórnvöld koma með hugmyndir að
frambúðarlausn í gjaldmiðlismálum fyrir
Íslendinga því betra. Því fyrr sem við fáum
alvöru gjaldmiðil til að nota í viðskiptum
okkar í milli og við aðrar þjóðir, þess líklegra
er að landið fari að rísa og að íslenskt
samfélag verði líkara þeim samfélögum sem
við viljum helst bera okkur saman við.
Heppilegast er ef boðum og bönnum
er haldið í lágmarki í samfélagi okkar,
hvort heldur er á fjármagnsmarkaði eða
öðrum sviðum. Því ætti lánveitendum og
lántakendum að vera frjálst að semja um
þau lánakjör sem þeir vilja. Hægt á að vera
að semja um
• hvort lántakendur þurfa að
undirgangast sjálfskuldarábyrgð á
húsnæðislánum sínum eða hvort þeir
geta skilað inn lyklum að húsnæðinu
og gengið skuldlausir á brott, ef allt fer
á versta veg,
• hvort lán eru í íslenskum krónum eða
hvaða öðrum gjaldmiðli sem vera skal,
• hvort lán eru verðtryggð eða
óverðtryggð,
• með föstum vöxtum eða breytilegum
• eða hvaða öðrum kjörum sem menn
vilja binda lánakjörin við.
Íslenskur fjármálamarkaður hefur ekki
reynst nægjanlega stór til að bjóða upp á
nema örfáa möguleika til þess að semja um
kjör á lánum og ólíklegt að það breytist á
meðan að stuðst er við íslenska krónu sem
gjaldmiðil.
Verðtryggingu og
fákeppni má rekja
beint til íslensku
krónunnar