Vísbending - 06.01.2014, Qupperneq 1

Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V Í S B E N D I N G • 1 . T B L . 2 0 1 4 1
Horft til framtíðar
Stórmálið sem fyrrverandi ríkisstjórn stóð
að var umsókn um fulla aðild Íslands að
Evrópu sambandinu. En jafnvel því máli
var klúðrað með sundrungu. Í stað þess að
freista þess að ná samstöðu um að sækja
um aðild með það fyrir augum að ná sem
bestum samningi var málið samþykkt með
litlum meiri hluta. Skyn samlegast hefði
verið að efna til þjóðar atkvæðagreiðslu
um það hvort sækja ætti um. Þá hefðu
allir flokkar verið siðferðilega bundnir af
þeirri niður stöðu að stefna bæri að góðum
samningi, hefði aðildarumsókn verið
samþykkt.
Samningurinn við Alþjóðagjaldeyris­
sjóðinn var auðvitað mjög til heilla fyrir
Ísland og í raun eina leið þeirra út úr
kreppunni án þess að allt hagkerfið hryndi.
Nú þegar mesta hættan er afstaðin geta
menn talað digurbarkalega og spilað inn á
ótta við útlendinga og látið eins og áætlunin
hafi einskis virði verið.
Þó að samningurinn hafi verið gerður
í tíð ríkisstjórnar Geir H. Haarde, má vel
telja vinstri stjórninni það til tekna að hafa
ekki vikið langt af þeirri braut sem þar
var mörkuð. Aðalvillan var sú að vinna
markvisst að því að auka skatta í stað þess
að draga úr útgjöldum ríkisins. Kreppan
gaf tækifæri til þess að hætta ýmsum
óhagkvæmum útgjöldum, til dæmis niður­
greiðslum í landbúnaði. Jafnframt hefði
verið hægt að gera grundvallarbreytingar
í skólakerfinu, en það var ekki einu sinni
rætt.
Enn er von
Núverandi ríkisstjórn hefur undið ofan af
besta máli fyrri stjórnar, þ.e. umsókninni
um fulla aðild að Evrópusambandinu.
Enginn vafi er að bæði myntbandalagið
og landbúnaðarstefna bandalagsins yrðu
Íslendingum til heilla. Nýlegur inn­
flutningur á írskum ostum sýnir glögglega
að landbúnaðarstefnan snýst fyrst og
fremst um að vernda einokunarfyrirtæki
bænda, en alls ekki um hagsmuni neytenda.
Ólíklegt virðist að hagsmunir þjóðarinnar
6. janúar 2014
1. tölublað
32. árgangur
ISSN 1021­8483
Kosturinn við óhöpp er
að af þeim getur maður
lært. Lærðum við af
kreppunni?
Fræðimenn hafa
mismunandi sýn á
skilvirkni markaða. Ráða
bolar við birni?
Áfengisneysla landans
bliknar í samanburði við
flestar þjóðir, öfugt við
það sem margir telja.
Hefur réttarríkið veikst
í refsigleði eftir hrun?
Handtökur, hleranir og
húsleitir benda til þess.
1 32 4
Nýttum við kreppuna til einskis?
Margir hafa spurt sig að því hvort heimsbyggðin almennt og Íslendingar sérstaklega hafi
ekkert lært af kreppunni sem reið yfir
haustið 2008. Stundum er þetta orðað
sem svo að þar hafi góð kreppa farið til
spillis. Íslendingum kann að finnast þetta
grátt gaman, því að þrátt fyrir að nokkur
ytri merki sjáist um bata í hagkerfinu er
tilfinning flestra á þá lund að langt sé enn
í land. Gylfi Zoega skýrði þetta ágætlega í
Vísbendingargrein fyrir áramótin (sjá 44.
og 45. tbl.).
Skipbrot
Meginástæðan fyrir því að kreppan var ekki
nýtt til þess að móta vænlega framtíðar­
stefnu fyrir þjóðina og fyrirtækin var sú að
síðasta ríkisstjórn gerði sitt ýtrasta til þess að
auka á sundrungu. Landsdómsmálið er þar
besta dæmið þar sem fyrrverandi forsætis­
ráðherra var ákærður fyrir fjölmörg atriði.
Þó að sú ferð hafi orðið sneypuför þeirra
sem í hana lögðu, verður þetta mál til þess
að eitra pólitískt andrúmsloft á landinu um
langa framtíð.
Ekki var reynt að skapa almenna sátt
um mál. Til dæmis var sameiginlegum
tillögum nefndar sem starfaði undir
forystu Guðbjarts Hannessonar um sjávar­
auðlindina kastað í ruslafötuna vegna þess
að þær þóttu ekki nægilega harkalegar í
garð útgerðarinnar. Með hlíðstæðum hætti
var niðurstaða nefndar sem Svanfríður
Jónasdóttir stýrði um virkjunarkosti
hunsuð og miklu róttækari tillaga samþykkt
á Alþingi.
Stjórnarskrármálið er enn eitt dæmið
um að síðasta ríkisstjórn reyndi af mikilli
þröng sýni að koma í gegn mjög róttækum
breytingum á stjórnarskránni án þess að um
það væri almenn sátt. Það er misskilningur
að breytingar á stjórnarskránni megi byggja
á meirihluta, þótt lítill sé. Um grundvallar­
reglur samfélagsins á einmitt að ríkja mjög
víðtæk sátt. Auk þess virðast sumir hafa
verið haldnir þeirri meinloku að önnur
stjórnarskrá hefði breytt einhverju um það
að hér varð hrun.
verði teknir fram yfir sérhagsmuni meðan
fulltrúi síðasta kaupfélagsins situr í
utanríkis ráðuneytinu.
Aðilar vinnumarkaðarins hafa tekið
forystu í því að ná stöðugleika með
skynsamlegum samningum, en forsætis­
ráðherra virðist ekki einlægur í afstöðu sinni
til samninganna og ber kápuna á báðum
öxlum þegar stefnt er að langtímajafnvægi
í þjóðar búskapnum. Framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins hefur bent á það
að erfitt hefur reynst að halda út áform
um slíkt jafnvægi og bendir á hvernig
þjóðarsáttin 1990 rann út í sandinn þegar
aldamótin nálguðust.
Ef launahækkanir á Íslandi fara fram
úr því sem gerist í nágrannalöndum er
óhjá kvæmil egt að gengi krónunnar gefi
eftir nema hagvöxtur á mann sé meiri hér
en annars staðar. Þetta er torskilið blaða­
mönnum. Í „frétt“ á mbl.is þann 27.12. sl.
sagði:
„Stjórnvöld í Lettlandi hafa lagt mikla
áherslu á að uppfylla skilyrðin sem meðal
annars hafa falið í sér að tryggja að gengi
latsins, gjaldmiðli landsins, væri haldið
innan ákveðinna vikmarka frá gengi
evrunnar. Það hefur meðal annars haft
í för með sér miklar launalækkanir þar
sem ekki hefur verið hægt að fella gengi
gjaldmiðilsins.“ Lélegir stjórnmálamenn
vilja einmitt geta lækkað laun allra í einu
með því að fella gengið og fela þannig eigin
mistök við efnahagsstjórn.
Nýlega voru samþykkt hallalaus fjárlög
og jákvæðar fréttir af efnahagsbata í Banda­
ríkjunum og viðsnúningi í Evrópu vekja
vonir um að batinn hér á landi haldi
áfram. Margar góðar hugmyndir komu
fram í skýrslu hagræðingarnefndar ríkis­
stjórnarinnar.
Hins vegar er útilokað að ná árangri
til framtíðar nema haldið verði mjög vel á
spöðunum á næstu mánuðum og stjórnin
þori að marka stefnu til framtíðar, stefnu
sem ekki markast af innihaldslitlum frösum
og lýðskrumi. Skýrsla McKinseys um
íslenskt efnahagslíf gæti verið grundvöllur
slíkrar stefnu.