Þjóðlíf - 01.02.1988, Blaðsíða 64

VIÐSKIPTI OG FJÁRMÁL
Mynd 2.
Hnignun efnahagslegrar forystu
Bandaríkjanna
Landsframleiðsla á hvern íbúa nokkurra landa samanborið
við Bandaríkin (í prósentum).
1913 29 37 50 55 60 70 79
Heimild: E.A. Brett: The World Economy since the War.
skýra valdapýramída og ströngu sérhæfingu í
vestrænum fyrirtækjum, byggir á fjölhæfu
starfsfólki og miklu upplýsingastreymi milli
þess. Ástæðan var sú að Japanir lokuðu
heimamarkaðnum og fluttu inn tækni sem
þeir þróuðu áfram og aðlöguðu að japönsk-
um aðstæðum. Um leið urðu þeir að brjóta
niður deildamúrana milli hönnunar, þróun-
arstarfsemi og markaðssetningar. Lárétt
stjórnun var þar því til þegar fyrir upplýs-
ingatæknina.
í annan stað hafði MITI, iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið, þegar á sjöunda áratugn-
um snúið baki við orkufrekri tækni og lagði
höfuðáherslu á upplýsingatækni og samþátt-
un rafeindaverkfræðinnar og annarra greina
verkfræðinnar. MITI sá þannig fyrir sér að
rafeindaverkfræðin yrði stöðugt mikilvægari
í iðnaði framtíðarinnar og lagði því kapp á að
beina fjárfestingum í iðnaði á virkan hátt inn
á þessar brautir. Ríkisvaldið lék því, í þriðja
lagi, afar mikilvægt og virkt hlutverk í þró-
uninni.
f fjórða lagi hafa Japanir lagt ríka áherslu
á almenna breiða rafeindaþekkingu í skóla-
kerfinu og endurmenntun innan fyrirtækj-
anna. í dag koma tvisvar sinnum fleiri raf-
eindaverkfræðingar á markaðinn í Japan en
Bandaríkjunum, ef miðað er við höfðatölu.
í fimmta lagi er rannsókna- og þróunar-
starfsemi mun skýrar tengd vöruframleiðsl-
unni í Japan en Bandaríkjunum. og sumurn
Evrópuríkjum raunar einnig. þar sem hern-
aðarframleiðslan leikur mikilvægt hlutverk á
þessu sviði.
f sjötta lagi er að nefna sérstæð samskipti
atvinnurekenda og launþega sem einkennast
af meiri samvinnuvilja en í öðrum auðvalds-
ríkjum, sérstaklega í Bandaríkjunum og
Bretlandi, samvinnuvilja sem rekja má til
styrkrar stöðu verkalýðshreyfingarinnar eft-
ir seinni heimsstyrjöldina, en þessi staða
neyddi atvinnurekendur til jákvæðari af-
stöðu til launþega en áður. Afleiðing þessa
var að launamunur innan japanskra fyrir-
tækja er mun minni en í engilsaxnesku lönd-
unum og launþegar því jákvæðari gagnvart
atvinnurekendum. Það er athyglisvert að í
Japan, V-Þýskalandi og Svíþjóð er launa-
jöfnuður meiri en í engilsaxnesku löndunum
og þar hefur framleiðniaukning í iðnaði
einnig verið meiri á síðustu áratugum.
f sjöunda og síðasta lagi er mikilvægt að
hafa í huga að japönsk fyrirtæki sætta sig við
mun lægra gróðahlutfall en evrópsk og
bandarísk fyrirtæki og geta því lagt meiri
áherslu á tækninýjungar, endurmenntun
o.þ.h.
Bæ bæ Ameríka
Bandarískt samfélags- og efnahagslíf er
augljóslega óravegu frá þessari fyrirmynd.
Samskipti launþega og atvinnurekenda eru
óvíða hatrammari. Verkfallsdagar á hverja
þúsund launþega voru t.d. hérumbil tíu sinn-
um fleiri að meðaltali í Bandaríkjunum en
Japan á tímabilinu 1974-83 og u.þ.b. þrjátíu
sinnum fleiri en í V-Þýskalandi á sama tíma.
Tækniþróunin er einokuð af hernaðarmask-
ínunni í Bandaríkjunum og einfeldingsleg
andstaða frjálshyggjunnar gegn jákvæðu,
virku hlutverki ríkisvaldsins ríður þar hús-
um. Samkvæmt þeirra kokkabókum eiga
markaðslögmálin að stýra fjárfestingu inn á
brautir nýju tækninnar, en reyndin er sú að
það gerist of hægt og samkvæmt nýjum rann-
sóknum beinast fjárfestingar svokallaðra
áhættufjármagnsfyrirtækja í æ ríkara mæli
inn á öruggt svið fjárfestinga í samruna fyrir-
tækja en ekki til hátæknifyrirtækja.
Þegar á heildina er litið á þetta einnig við
um Evrópu ef V-Þýskaland og Norðurlönd
eru frátalin. Það er afar ólíklegt að Evrópu-
löndunum og Bandaríkjunum muni takast
að tvinna saman samfélags- og tækniþróun
jafn haganlega og Japönum.
Pólitískar afleiðingar
verðhrunsins
Þegar þessar samfélagslegu og tæknilegu
forsendur eru hafðar í huga og sú staðreynd
að frjálshyggjan ríkir meðal ríkisstjórna auð-
valdsríkjanna er rökrétt að álykta að óvissan
í efnahagslífi Vesturlanda muni vara um
langan tíma enn. Verðhrunið hefur þó grafið
undan frjálshyggjunni að svo miklu leyti sem
almenningur gerir sér nú betur grein fyrir en
áður, að draumurinn um almennings kapí-
talismann sem frjálshyggjan boðar svo ákaft,
hefur takmarkaða þýðingu fyrir févana al-
menning.
Það virðist betra fyrir almenning að spila
áfram í happdrætti frekar en að taka mikla
áhættu á verðbréfamörkuðunum. Verð-
hrunið hefur vafalaust einnig opnað augu
margra fyrir því að óheft markaðslögmál
leiða til meiri sveiflna í efnahagslífinu og það
hefur vafalaust einnig rifjað upp fyrir mörg-
um að markmið öflugs velferðarkerfis er
ekki aðeins að tryggja öllum mannsæmandi
líf, heldur einnig að draga úr efnahagssveifl-
unum. Verðhrunið mun því vafalaust skila
sér innan tíðar í auknu fylgi sósíalista og
sósíaldemókrata. Innan hagfræðinnar mun
það leiða til aukinnar áherslu á róttækar
túlkanir á kenningum Keynes og samfélags-
legar og tæknilegar kenningar um efnahags-
þróunina. Verðhrunið er því áfall fyrir
hægrisinnaðar hagfræðikenningar frjáls-
hyggjunnar sem hafa verið ríkjandi í auð-
valdsríkjunum á þessum áratug.
ívar Jónsson/Brighton
64