Þjóðlíf - 01.04.1988, Blaðsíða 36

MENNiNG
Tónstjóri Hitlers varð
frægasti hljómsveitarstjóri
heims
Þriðjudaginn 5. apríl síðastliðinn hélt austum'ski hljómsveitarstjórinn Herbert von Kara-
jan upp ó áttræðisafmæli sitt. Eflaust hefur enginn hljómsveitarstjóri í heimi öðlast jafnmikinn
frama eða getað fagnað jafnmikilli hylli tónleikagesta og kaupenda hljómplatna og þessi
víðfrægi aðalstjórnandi Fflharmóníusveitar Berlínar. Var því að vonum mikið um dýrðir í
Þýskalandi og Austurríki vegna afmælisins og sjónvarpsstöðvar og aðrir fjölmiðlar uppfullir
af þáttum helguðum afmælisbarninu.
En þetta áttræðisafmæli hefur einnig
magnað á ný upp ýmsar siðferðilegar spurn-
ingar í sambandi við feril Herberts von Kara-
jans. Þykir ýmsum sem frami hans hafi orðið
fullmikill í tónlistarlífi landsins miðað við
hveija fortíð hann hafi að baki í ríki Hitlers,
þar sem hann var einn þeirra manna, sem
gagnrýndur hefur verið fyrir að selja sig nas-
isma í þágu eigin metorða. Sömuleiðis hafa
fjármál hins forríka hljómsveitarstjóra verið
dregin fram í dagsljósið og er það samdóma
álit manna, að hann geti varla talist síðrí
fjáraflamaður en tónlistarmaður. Að síðustu
hafa á ný magnast upp spurningar um hæfni
Karajans sem hljómsveitarstjóra. en hún
hefur ávallt verið umdeild og aldrei fremur
en nú.
Heribert von Karajan, en svo hét hann upp-
haflega, fæddist árið 1908 í Salzburg í Aust-
urríki, og var kominn af saxneskum smáaðli,
riddurum og kúrfurstum. Faðir hans, Ernst
von Karajan var vel metinn skurðlæknir í
Salzburg, en lék í frístundum á aðra klarín-
ettu í hinni kunnu Mozarteum-hljómsveit
borgarinnar.
Hinn ungi Heribert innritaðist níu ára
gamall á tónlistarakademíuna í Salzburg og
þótti bráðger. Aðalgrein hans þar var píanó-
leikur, og var það löngum óskadraumur
Heriberts að verða frægur píanóleikari.
Fróðir menn ráðlögðu honum hins vegar, að
leggja fremur stund á hljómsveitarstjóm.
Gegnum sambönd og áhrif, var honum veitt
tækifæri, einungis tvítugum að aldri og
reynslulausum með öllu, til að stjóma há-
skólahljómsveit Salzburgar. Það var 22. jan-
úar árið 1928.
Hinn ungi Heribert notfærði sér tækifærið
út í ystu æsar. Tónleikamir vöktu athygli og
umtal og orðspor Heriberts varð þegar
nokkurt. Hann ákvað nú að breyta nafni sínu
og kalla sig Herbert í stað Heriberts. Sömu-
leiðis tók hann að kalla sig á ný von Karajan
en ekki aðeins Karajan, en í Austurríki vom
það lög síðan 1917, að nöfn manna skvldu
opinberlega ekki bera vitni um aðalstign, og
forskeytið „von“ þess vegna aflagt.
Næstu árin gekk á ýmsu í ferli Herberts
von Karajans. Hann fékk stöðu við ópemna í
Ulm í Suður-Þýskalandi, og stjómaði nokkr-
um sýningum þar. Samt sem áður tókst hon-
um ekki að festa sig þar í sessi, enda þótti
Hljómsveitarstjórinn,
auðkýfingurinn og
fyrrum nasistinn
Herbert von
Karajan áttrœður

36