Þjóðlíf - 01.07.1988, Blaðsíða 8

INNLENT
Yfirvinna og aukavinna er mun algengari
meðal karla en kvenna. Um 70% allra karla
vinna á aldinum 18 —75 ára vinna einhverja
vinnu umfram 40 stunda vinnuviku, en um
20% kvenna vinna slíka aukavinnu umfram
40 stundirnar — utan heimilis vel að merkja.
(Sjá töflu 2) Þessar tölur eiga við alla einstak-
linga, hvort sem þeir eru vinnandi eða ekki,
en þegar litið er til vinnandi fólks verða töl-
urnar enn hærri.
Nærri 30% vinnandi kvenna unnu ein-
hverja yfirvinnu á rannsóknartímabilunum
apríl 1986 og aprfl 1987. Hins vegar unnu
78% vinnandi karla yfirvinnu 1986 og 83%
þeirra árið 1987. Aukningin milli þessara ára
gæti hugsanlega verið skýrð með „skattleys-
isárinu“ í fyrra. Það kemur einnig í ljós, að
50% karlanna vinna yfir 50 stundir á viku á
báðum könnunartímabilunum.(Sjá töflu 3)
Um 11% kvennanna voru með meira en 50
stunda vinnuviku og um 6% þeirra fóru yfir
60 stunda vinnuviku. Rúmlega fjórðungur
karlanna fór yfir 60 stundir á viku í heildar-
vinnutíma. .
Stétt með stétt í
vinnutíma
Þegar vinnutími er borinn saman eftir starfs-
stéttum kemur í ljós, að verkakarlar vinna
frá 53(1984) til 59 stunda (árið 1987) Sjó-
menn og bændur vinna um 70 stundir á viku,
atvinnurekendur, sérfræðingar og stjórn-
endur vinna um 57 stundir á viku og iðnaðar-
menn svipað, þó hjá þeim séu mun meiri
sveiflur í vinnutíma en öðrum starfshópum.
(Sjá töflu 4)
Nýjar
upplýsingar
Bók Stefáns um atvinnu íslendinga, er
rannsókn á atvinnuþátttöku, vinnutíma
og vinnusiðgæði þjóðarinnar. Félagsvís-
indastofnun gefur bókina út. I bókinni
metur höfundur umfang launaðrar at-
vinnu á íslandi með samanburði við önn-
ur þjóðfélög á Norðurlöndum og nokkur
aðildarríki Efnahags- og framfarastofn-
unarinnar í París(OECD).
Stefán byggir rannsókn sína m.a. á nýj-
um gögnum um vinnu Islendinga, sem
aflað var sérstaklega fyrir verkefnið í
þjóðmálakönnun Félagsvísindastofnunar
Háskóla íslands. Þau gögn, m.a. úr
könnun í nóvember, eru í betra sam-
ræmi við hliðstæðar upplýsingar frá ná-
grannalöndunum en áður þekktist. Nið-
urstöðurnar eiga áreiðanlega eftir að
vekja mikla athygli, þar sem þær leiða
m.a. í ljós gífurlega vinnuþrælkun í land-
inu.
- ó
Meðal fullvinnandi kvenna er uppgefinn
vinnutími skemmri en hjá körlum, enda er
heimilisvinna á eigin heimilum ekki tekin
með í reikninginn. Verkakonur vinna um 45
stundir á viku, en hafa farið upp í 57 stundir í
aprflkönnun 1987, sem kann að skýrast
vegna vertíðarástands þá. Konur í verslunar-
og skrifstofustörfum vinna sömuleiðis um 45
stundir að meðaltali en vinnutími þeirra
virðist hafa stóraukist 1987 en í nóvember-
könnuninni 1987 var meðalvinnutími þeirra
rúmlega 49 stundir. I hópi stjórnenda, sérf-
ræðinga og atvinnurekenda vinna konur að
meðaltali rúmlega 50 stundir á viku, en höf-
undur hefur sérstakan fyrirvara á þeirri tölu
vegna þess hve fáar konur úr þeim hópum
eru í úrtakinu.
Fjölskyldufólk vinnur
mest
Gift fólk vinnur að meðaltali 58 stundir á
viku samkvæmt könnuninni í aprfl 1987 og
fólk í sambúð 57,4 stundir . Einhleypir vinna
rúmlega 50 stundir, fráskildir 50.3 stundir og
ekkjur og ekklar 45.7 stundir á viku.(Sjá
töflu 5)
Meiri aukavinna
Um 20% launafólks stundar einhver launuð
aukastörf hjá öðrum en á aðalvinnustað sín-
um. Um 22% fullvinnandi karla er með slík
aukastörf og um 16% fullvinnandi kvenna.
(Sjá töflu 6) í könnun Félagsvísindastofnun-
ar kemur fram lengri vinnutími og aukavinna
en komið hafa fram í könnunum Kjararann-
sóknarnefndar og trúlega réttari, þar sem
Kjararannsóknarnefnd byggir aðallega á
upplýsingum frá fyrirtækjunum en könnun
Félagsvísindastofnunar byggir á upplýsing-
um frá einstaklingunum sjálfum.
Algengast er að karlar í skrifstofu- og
þjónustustörfum ýmiss konar vinni launaða
aukavinnu annars staðar en á aðalvinnustað
sínum eða tæplega 33%. Sömu sögu er að
segja af konum í verslunar— og skrifstofu-
störfum, sem oftar en aðrar konur stunda
aukavinnu annars staðar en á aðalvinnustað.
Stefán nefnir það sem hugsanlega skýringu,
að verkakarlar og verkakonur eigi frekar
möguleika á meiri yfirvinnu á aðalvinnustað
sínum en aðrir starfshópar þurfi að leita á
annan vettvang. Aukastörf eru algengust hjá
fólki frá 25 ára aldri til fertugs, en úr því fer
að draga úr aukavinnunni.
Lengsti vinnutími í heimi
í bók Stefáns er gerður samanburður á
vinnutíma á íslandi og öðrum löndum. Þó
höfundur undirstriki mikla fyrirvara á talna-
upplýsingum fer vart á milli mála, að Islend-
ingar eru trúlega með lengsta vinnutíma í
heimi. Vegna mismundandi staðla birtir höf-
Stefán Ólafsson.
Óskynsamleg kjara-
stefna, sem byggir á
lágum grunnlaunum
og mikilli yfirvinnu,
því hún leiðir til lítilla
afkasta í atvinnulíf-
inu.
Mynd: Marisa Ara-
son.
Niðurstöðurnar
Óskynsamleg
kjarastefna
Þjóðlíf lagði þá spurningu fyrir höfund
bókarinnar sem sagt er frá á síöum þess-
um, hvort niðurstöðurnar væru ekki
áfcllisdómur yfir íslenskri þjóðfélagsgerð
að hans mati?
„Ég hef ekki hugsað mikið um málið út
frá því sjónarmiði. Svarið myndi þó lík-
lega ráðast mikið af því hverjar ástæður
eru fyrir þessum langa vinnutíma. Ef ís-
lendingar vinna svona mikið vegna þess
að þeir endilega vilja gera það, þá gæti
þetta ekki talist áfellsidómur. Þá mætti
frekar líta á það sem blessun að næga
vinnu skuli að fá til að svala vinnufýsn-
inni. Þjóðfélög sem búa við mikið at-
vinnuleysi öfunda okkur af því að geta
haldið fullri vinnu.
Ef hins vegar Islendingar vilja vinna
skemur og hafa leiðst út í það að vinna
afar langan vinnutíma vegna þess hvernig
kjaramálum er skipað hér á landi, þá
mætti ef til vill segja að um nokkurn áfell-
isdóm væri að ræða. f nágrannaþjóðfé-
lögunum hefur verið farin sú leið, að
stytta vinnutíma og auka framleiðni og
gera fólki kleift að ná þeim lífskjörum
með dagvinnu einni sem þjóðfélögin hafa
efni á.
Það sem mér er þó efst í huga er hversu
óskynsamleg sú kjarastefna er, sem bygg-
ir á lágum grunnlaunum og mikilli yfir-
vinnu, því hún leiðir til lítilla afkasta í
atvinnulífinu. Launamaðurinn nær ef til
vill launakjörum sem hann sættir sig við
með því að vinna 55 stunda vinnuviku, en
afköstunum sem hann skilar fyrirtækinu
hefði hann hugsanlega getað náð á 40
stundum. Skynsamlegast væri við slíkar
ímyndaðar aðstæður að greiða honum
heildarlaunin fyrir dagvinnuna eina og fá
öll afköstin á þeim tíma. Það væri hag-
kvæmt, bæði fyrir fyrirtækið og fjöl-
skyldulífið“, sagði Stefán Ólafsson að
lokum.
óg
8