Þjóðlíf - 01.11.1988, Qupperneq 14

INNLENT
Námslaun næsta skrefið!
Námsmenn hafa búið við margvíslegar reglur, en ríkissjóður stynur undan fjárþörf-
inni. Fyrrverandi fjármálaráðherra kvað íslenska námslánakerfið vera eitt hið dýrasta
í heimi. Nýju hugmyndirnar þykja líklegri til að koma til móts við þarfir bæði ríkssjóðs
og námsmanna.
Hugmyndir uppi um
görbyltingu
námslánakerfisins. Námslaun
tekin upp að hluta, en vextir
settir á lán.
Fjárhagsgrundvöllur
núverandi lánakerfis
brostinn. Fjöldi námsmanna í
Bandaríkjunum sem sækja
um námslán kominn upp í
759 manns. Allar áætlanir
hafa hrunið.
Starfshópur á vegum síðustu ríkisstjórnar
skilaði áliti nýverið um endurskoðun á lög-
um og reglum Lánasjóðs íslenskra náms-
manna. Skýrsla nefndarinnar hefur verið
kynnt ráðamönnum mennta— og fjármála
og telja má líklegt að meginhugmyndir
nefndarinnar verði að veruleika. I starfs-
hópnum voru Guðmundur Magnússon pró-
fessor, Finnur Ingólfsson aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra, Jón Bragi Bjarnason
prófessor og starfsmaður nefndarinnar var
Guðmundur Ólafsson stud. oecon. Nefnd-
inni var falið að endurskoða lög og reglur
með það að markmiði, að LÍN geti áfram
tryggt jafnan rétt allra til náms og eigið fé
lánasjóðsins aukist, en framlög ríkis minnki
að sama skapi, þannig að endurgreiðslur
námslána geti orðið burðarás í fjármögnun
sjóðsins í framtíðinni.
Áætlanir kolrangar
Áætlanir um fjárþörf lánasóðsins hafa
reynst kolrangar. Þannig var t.d. gert ráð
fyrir því árið 1982 þegar núgildandi lög um
sjóðinn voru sett, að á árinu 1988(júní) yrði
fjöldi lánanna 4400, meðallánið yrði urn 160
þúsund krónur og heildarlán sjóðsins yrði
um milljarður. í reynd var staðan sú, að
fjöldi lána er um 6000, meðallánið um 225
þúsund og heildalán 1.5 milljarður króna.
(miðað við verðlag í júní 1988)
Bandaríkin soga til sín
kapitalið
Ástæðan fyrir því að að fjárþörf sjóðsins er
mun meiri en gert var ráð fyrir á sínum tíma
eru aðallega tvær, samkvæmt trúnaðar-
skýrslu sérfræðinganna. í fyrsta lagi hefur
lánshæfishugtakið, þ.e. hverjir mega fá lán,
þanist út. Nefnd eru dæmi um, að nemar
yngri en 20 ára fengu ekki námslán fyrir sex
árum, en reglan er í reynd fallin, þannig að
t.d. 515 iðnnemar fengu lán á næstsíðasta
námsári og núverandi reglur sjóðsins eru
þannig, að hugsanlega gæti 12 ára tónlistar-
nemi fengið fullt námslán!
Þá hefur orðið gjörbreyting á námi, þann-
ig að mun fleiri en áður fara í langt og dýrt
nám einkum í Bandan'kjunum. Námsárið
1975—76 fengu 80 rnanns lán frá LÍN vegna
náms í Bandaríkjunum, námsárið 1983—84
fengu 519 manns lán þar, námsárið 1986—87
672 einstaklingar og í vetur er talið allt að 800
manns sæki urn lán vegna náms í Banda-
ríkjunum. Þetta veldur sprengingu í náms-
lánakerfinu.
Bandaríkin eru eitt dýrasta land til að
nema í sem finnst. Ástæðan fyrir þessari
gjörbreytingu er m.a. sú, að lánasjóðurinn er
tekinn að lána fyrir skólagjöldum í Banda-
ríkjunum sem hann gerði ekki áður. Þess
utan spila menn á kerfið þannig, að þeir fara
í kringum reglur um lán til náms, sem hægt er
að stunda heima á íslandi. En það er sama
hvað veldur; kostnaðaraukinn er gífurlegur
vegna þessarar breytingar.
Námslaun og námslán með
vöxtum
Starfhópurinn um LÍN reifar hugmyndir
um gjörbyltingu á starfsemi sjóðsins. Sam-
kvæmt þeim hugmyndum er gert ráð fyrir að
ná niður fjárþörf sjóðsins um 1000 milljónir
króna á næstu 10 árum.
Hugmyndin er sú að skipta stuðningi ríkis-
ins við menntun í tvennt. Annars vegar verði
urn beint framlag, styrki, að ræða og hins
vegar lán gegn vöxtum. Styrkirnir eru í raun
námslaun sem allir í framhaldsnámi fengju á
öðru námsári og eftir það þar til námi lýkur.
Á fyrsta ári fengist enginn styrkur, á öðru
námsári 30% fjárþarfar, þriðja ári 30%, 50%
á fjórða ári og eftir það.
Námslánin yrðu með þeim hætti, sam-
kvæmt hugmyndum þessum, að allir ættu
kost á þeim nánast eftir vild og þörfum, en
þau þyrfti að greiða til baka með 4% vöxt-
um. Lánstími yrði breytilegur, 5 til 25 ár eftir
lengd námsins eða upphæð lánsins. Endur-
greiðsluhámark yrði tiltekið eða að tekið
yrði tillit til aðstæðana tekjulítilla greiðenda
eftir öðrurn leiðum. Reiknað er með að með
þessu kerfi styrktist sjóðurinn þannig, að
framlag ríkisins minnki úr 1500 millljónum
króna á ári í 500 milljónir króna á tíu árum.
Hugmyndir þessar eu settar fram sem mögu-
leiki, en ekki beinlínis tekin afstaða til út-
færslu þeirra. Þær eru nú til umfjöllunar í
stjórnkerfinu en starfshópurinn hefur lokið
störfum.
Margir námsmenn munu vera sammála
nauðsyn þess að stokka upp kerfið, en hins
vegar telja þeir að útfærsla slíkra hugmynda
skipti öllu máli. Þess vegna má gera ráð fyrir
kröfum af þeirra hálfu um þátttöku í útfærslu
á þessum tillögum.
Óskar
Guðmundsson.
14