Þjóðlíf - 01.02.1989, Page 43

MENNING
íslensk tónskáld í Þýskalandi. Sigurður
Þórðarson, Páll ísólfsson og Jón Leifs.
þessum tíma. Þangað komu allir sem höfðu
eitthvað fram að færa: þessi staður var frjáls.
Bartók hélt þar tónleika árið 1945 ásamt
konu sinni. Sama ár dó hann. Ég skil ekki
hvernig ég fór á mis við þessa tónleika. Ég
dáist að verkum hans, vinnu, söfnun hans á
austur-evrópskum þjóðlögum og hvernig
hann vann úr þeim. Þetta var líka maður sem
kunni að spila á píanó. Tónskáld sem veit
hvernig á að spila á ákveðið hljóðfæri semur
allt öðruvísi á það en þeir sem kunna það
ekki. Píanó hefur stærsta sál allra hljóðfæra.
Fólk sem kann ekki að spila á píanó, getur
ekki samið fyrir það, því að það vantar sál-
ina.
Heim í stríðslok
Rétt fyrir jólin 1945 snerum við aftur til
íslands. Ári síðar fæddist annað barn okkar,
Katrín (læknir og borgarfulltrúi). Eftir það
debútera ég hérna heima. Tónleikana hélt ég
á eigin vegum, — Tónlistarfélagið vildi bara
útlendinga og gerir enn. Þeir gengu afskap-
lega vel. Einnig lék ég píanókonsert eftir
Mozart með Sinfóníuhljómsveitinni en hann
hafði ég flutt með hljómsveit í Þýskalandi
áður en ég fór þaðan.
Svo fara mér að berast pantanir í tónsmíð-
um. Victor Urbancic hringdi í mig og spurði
hvort ég ætti ekki verk fyrir píanó. (Hann var
austurrískur organisti, píanóleikari og
hljómsveitarstjóri sem fluttist hingað fyrir
stríð. Innsk. PMÓ) Ég dró upp 14 tilbrigði
fyrir píanó og hann flutti þau í útvarpinu
ásamt sónötu eftir Jón Þórarinsson en við
komum heim frá Bandaríkjunum um svipað
leyti. Eftir þetta helli ég mér út i tónsmíðar
og sem á fullu, æfi mig líka á píanóið marga
tíma á dag og held sjálfstæða tónleika ár eftir
ár. Ég held ég hafi flutt samtals tíu píanó-
konserta með sinfóníunni, — þar af einn
eftir sjálfa mig, Sláttu, árið 1977.
Við opnun Þjóðleikhússins var haldið
listamannaþing og þar var frumfluttur ballett
eftir okkur Sigríði Ármann: Eldurinn. Mun
það vera fyrsti ballettinn sem saminn hefur
við af íslendingum. “ Því má bæta við til gam-
ans að fyrsta leikritið sem sýnt var í leikhús-
inu var Nýársnótt eftir afa Jórunnar, Indriða
Einarsson. Hann er oft nefndur „faðir“
Þjóðleikhússins en hann átti hugmyndina að
því að það yrði reist og fékk menn í lið með
sér til að hrinda henni í framkvæmd.
„1951 kom Lovísa í heiminn, yngsta barnið
okkar. Hún starfar nú sem sellóleikari.
Tveim árum síðar sýndi Leikfélag Reykja-
víkur annan ballett eftir mig í Iðnó — Ólaf
liljurós. Það var voða skemmtilegt. Þeir ætl-
uðu að setja upp Miðilinn eftir Menotti sem
er aðeins einþáttungur svo þá vantaði eitt-
hvað framan við. Þeir pöntuðu því þetta hjá
mér. Guðmunda Elíasdóttir var miðillinn,
Þuríður Pálsdóttir stelpan og Steindór Hjör-
leifsson sá mállausi. Þessi sýning var alveg
frábær. Svona hlutir eru skemmtilegir, —
þegar fólki dettur eitthvað í hug og lætur
verða af því.
Síðasti bærinn í dalnum
Á þessum árum gerði ég líka músíkina við
kvikmyndina Síðasta bœinn í dalnum eftir
Óskar Gíslason. Þar þurfti sextíu mínútur af
tónlist. Þá sat ég með stoppúrið og mældi út
því að allt varð að standast upp á sekúndu.
Tónlistin var tekin upp á stálþráð og síðan
„sínkróníseruð“ við filmuna í London. Ég
vandaði mig mjög mikið við þetta. Wagner
hafði haft mikil áhrif á mig, sérstaklega
hvernig hann málar hverja persónu með tón-
um. Það langaði mig til að gera við myndina.
Börnin, sveitin eða bærinn og tröllin höfðu
hver sína tónlist sem átti að einkenna hvert
fyrir sig. Óskar notar mörg tæknibrögð eins
og til dæmis þegar fólk hverfur. Músíkin
verður að sýna galdrana með einhverju við-
eigandi. Þegar börnin fara í kistuna og fljúga
af stað verða tröllin, óttinn og flugið að fylgj-
ast að í tónlistinni. Skemmtilegast var atriðið
þegar vinnumaðurinn er í smiðjunni að
smíða og breytist á meðan í tröll og sleikir
svo glóandi járnið." Jórunn stendur upp og
gengur yfir að flyglinum og slær nokkra
tröllslega takta úr myndinni.
„Myndin var öll tekin upp undir Esju.
43