Þjóðlíf - 01.02.1989, Blaðsíða 46

MENNING
Menningarsaga
hvunndagsins
Frosti F.
Jóhannsson ritstýrir
bókaflokknum
Islenskri
þjóðmenningu þar
sem lýst er daglegu
lífi í íslenska
bœndasamfélaginu
Um jólin kom út hjá forlaginu Þjóðsögu ann-
að bindi bókaflokks sem nefnist íslensk þjóð-
menning. í þessu bindi er að finna þrjár rit-
gerðir um trúarhætti í íslenska bændasamfé-
laginu, allt frá landnámi og fram á þessa öld.
dr. Jón Hnefill Aðalsteinsson fjallar um nor-
ræna trú og þjóðtrú en dr. Hjalti Hugason um
kristna trúarhætti.
íslensk þjóðmenning mun skiptast í þrjú
meginsvið sem eru: verkmenning, andleg
menning og félagsmenning. Yfir fjörutíu
fræðimenn leggja til efni en ritstjóri bóka-
flokksins er Frosti F. Jóhannsson þjóðhátta-
fræðingur og hefur hann unnið að útgáfunni
síðan haustið 1986. Þetta er mikið verk því
alls er áætlað að bókaflokkurinn telji tíu
bindi þegar upp er staðið. Þeim gæti þó fjölg-
að því í bindinu sem kom út um jólin varð að
sleppa umfjöllun um alþýðuvísindi og kemur
hún út í sérstöku bindi á þessu ári. Einnig er
stefnan að koma út bindi um kvæða- og
sagnalist landsmanna áður en árið er úti.
En hver er nú tilgangurinn með þessu öllu
saman, Frosti?
„Tilgangurinn er sá að draga saman á einn
stað helstu þætti íslenskrar þjóðmenningar,
lýsa lifnaðarháttum þjóðarinnar hennar og
hvernig þeir hafa þróast.“
Er þetta þá einskonar menningarsaga?
„Ég veit ekki hver er uppskriftin að menn-
ingarsögu en það má ef til vill segja að þetta
sé menningarsaga skoðuð af sjónarhóli þjóð-
fræðanna. Það er lögð áhersla á að lýsa hlut-
verki fyrirbæranna í mannlífinu. Ég get nefnt
sem dæmi bindið um kvæða- og sagna-
skemmtun sem ég er að vinna að. Það verður
frábrugðið hefðbundinni bókmenntasögu að
því leyti að áherslan er lögð á hlutverk sagna
og kvæða í daglegu lífi fólks, „menningar-
neysluna" ef svo má að orði komast. Því er
lýst hvernig lestur og frásagnir fóru fram og
reynt að spá í áhrifin sem þetta hafði á al-
þýðu manna. Til dæmis má nefna að trúlega
hafa bardagalýsingarnar í íslendingasögun-
um stappað stálinu í fólk þegar það bjó við
þröngan kost og erfið lífsskilyrði.
Það má líka spyrja hvað við er átt með
orðinu menning því það er æði mikill munur
á því hvernig það er skilgreint. Algengt er,
ekki síst hjá listafólki, að hugtakið nái ein-
ungis til hámenningar eða bókmennta og
lista. I Islenskri þjóðmenningu er notuð
mjög víð skilgreining, þar nær menningin
yfir atferli mannsins í allvíðtækum skilningi.
Hún hefur bæði jákvætt og neikvætt gildi.“
Til hvaða lesenda er ætlunin að ná með
bókaflokknum?
„Ætlunin er að ná bæði til fræðimanna og
almennings. Annað mál er svo hvort það
tekst. I bókunum er vísað nákvæmlega til
heimilda sem er nauðsynlegt fyrir fræðimenn
og einnig er í þeim ítarleg atriðisorðaskrá
sem er lykilatriði á tímum þegar oft þarf að
leita upplýsinga í skyndi. Samtímis er reynt
að hafa alla framsetningu sem skýrasta.
Kaflaskiptingar eru aðgengilegar og í upp-
hafi hvers kafla er kynning á efni hans. Hjá
því verður hins vegar ekki komist að á stöku
stað getur efnið verið nokkuð þungt aflestr-
ar.“
Verður þetta tæmandi rit um íslenska
þjóðmenningu?
„Nei, efninu er víðaþjappað mikið saman.
Til dæmis verður bindið um strandmenning
byggt á verki Lúðvíks Kristjánssonar, ís-
lenskum sjávarháttum, sem er í fimm stórum
bindum. Þau verða dregin saman í u.þ.b.
einn tíunda hluta. Landbúnaður og kvikfjár-
rækt er enn viðameira efni en verður samt í
aðeins einu bindi.
Upphaflega var ætlunin að draga saman á
einn stað það sem til væri prentað um ís-
lenska þjóðfræði. Það kom hins vegar fljótt í
ljós að víða skorti algerlega frumathuganir.
Þær þarf að vinna og til dæmis er ritgerð
Hjalta Hugasonar um kristna trúarhætti að
miklu leyti byggð á frumathugunum. Það
hefur oft sýnt sig að útgáfa yfirlitsverka af
þessu tagi hvetur til grunnrannsókna og set-
ur raunar ýmislegt fleira af stað. Þegar Jónas
á Hrafnagili vann verk sitt íslenska þjóðhœtti
fyrir rúmlega 70 árum byggði hann að veru-
legu leyti á því sem hann þekkti í Skagafirði
og Eyjafirði. Menn ráku sig á að ýmislegt var
öðruvísi í öðrum byggðarlögum og því hefur
þessi bók Jónasar bæði örvað ævisagnaritun
og ýtt undir stofnun byggðasafna víða um
land.“-
Nú eru komin út tvö bindi, hvernig hafa
viðtökur verið?
„Ég heyri nú bara það góða,“ segir Frosti
og brosir. „En mér heyrist að þetta framtak
mælist vel fyrir og að fólk telji það þarft. Það
er í rauninni mjög merkilegt að einstakling-
ur, Hafsteinn Guðmundsson í Þjóðsögu,
skuli ráðast í að gefa þetta verk út á sínum
efri árum. Sennilega er það einsdæmi á Vest-
urlöndum um svona verk. Það má segja að
opinberir aðilar hafi sýnt þessu tómlæti. Að
vísu hefur Þjóðhátíðarsjóður tvívegis veitt
styrki til verksins á þeim sex árum sem liðin
eru frá því undirbúningur útgáfunnar hófst
en þeir styrkir eru fyrst og fremst viðurkenn-
ingarvottur og breyta litlu um fjárhag útgáf-
unnar. I þessu verki liggur mikil fjárfesting
og því er nauðsynlegt að koma bindunum út
hratt og örugglega. Að öðrum kosti er hætta
á að þau komist alls ekki út,“ segir Frosti F.
Jóhannsson.
ÞH
„Mér heyrist að þetta
framtak mœlist vel fyrir
og að fólk telji það þarft.
Það er í rauninni mjög
merkilegt að
einstaklingur, Hafsteinn
Guðmundsson í Þjóðsögu,
skuli ráðast í að gefa þetta
verk út á sínum efri árum.
46