Þjóðlíf - 01.02.1989, Blaðsíða 63

UMHVERFI
Guðmundur A.Guðmundsson líffræðingur. Doktorsverkefni mitt snýst fyrst og fremst
um farfugla á íslandi, umferðarfugla...
hvaðan þeir koma og hvert þeir fara. Nú
vitum við að vísu á grundvelli merkinga hvar
þessar tegundir hafa vetursetu en spurningin
er um farleiðir til og frá landinu. Koma þeir
beint af hafi, fylgja þeir ströndinni, fljúga
þeir yfir landið eða krækja þeir framhjá?
Aðaltilgangurinn er þó að reyna að ákvarða
hvert þessar tegundir eru að fara. Það er
mjög óljóst með þessa umferðarfugla, sér-
staklega vaðfuglana, hvort þeir eru á leið til
Kanada eða Grænlands.
— Yfirleitt hefur því verið haldið fram af
Islendingum að fargestir okkar að vori séu á
leið til Grænlands. Menn segja rauðbrysting-
inn t.d. á leið til Grænlands en ég vil halda
því fram, og hef orðið góð rök fyrir, að hann
fari að mestu leyti til Kanada. Endurheimtur
merktra fugla segja okkur að einhver hluti
stofnsins fari þangað og ég fullyrði að hann
fari nánast allur til Kanada. Ég hef fylgst
með brottför þeirra beint með sjónaukum,
mælt stefnur þeirra, flughraða og hópstærðir
þegar þeir yfirgefa landið og einnig staðið að
radarathugunum í Keflavík.
— A vorin, eða í lok maí, þegar þeir hafa
fitað sig á Islandi í u.þ.b. þrjár vikur og eru
orðnir akfeitir halda þeir áfram. Þeir taka
stefnu í norðvestur, u.þ.b. 300° þegar þeir
fara. Það er sem sagt beint á Grænlands-
jökul, en þar eiga þeir engin varpheimkynni,
því hljóta þeir að halda áfram yfir jökulinn
og til Arktísku eyjanna í Kanada. Þetta pass-
ar mjög vel við sambærilegar athuganir sem
gerðar voru á Grænlandi fyrir nokkrum ár-
um síðan og m.a. leiðbeinandi minn, Thom-
as Alerstam stóð fyrir. Þá notaði hann ratsjá
ameríska hersins til að fylgjast með fuglum á
austurströnd Grænlands. Stefna þeirra fugla
sem hann fékk inn á vorin á vesturleið
(sennilega frá íslandi) var nákvæmlega sú
sama og ég hef fengið. Þeir stefndu sem sagt
upp á jökulinn og þar með yfir.
— Grænlandsjökull er um 3000 metrar á
hæð þar sem þeir fara yfir. Fyrst rúmum
sólarhring eftir brottför frá íslandi eru þeir
komnir yfir jökulinn og þá aðeins hálfnaðir
með ferð sína á varpstöðvarnar. Þeir þurfa
því að vera vel feitir þegar lagt er í hann.
Einnig getur jú komið fyrir að vori seint og
allt sé á kafi í snjó við komuna til varpstöðva,
þannig að fuglarnir verða að vera það vel á
sig komnir að þeir geti þraukað í einhverja
daga þó þeir komist ekki í fæði. Það hefur
svo sem komið fyrir að fuglarnir hafa fundist
dauðir í hrönnum, einfaldlega fallið úr hor.
Mín skoðun er því sú, að það sé lífsnauðsyn
fyrir þá að koma við á íslandi á vorin og fita
sig, til að eiga einhverja möguleika á að lifa
ferðalagið af og ljúka varpi.
Þeir fljúga þetta sem sagt í striklotu?
— Það er talið já. Það eru engir þekktir
áningarstaðir á leiðinni og tímasetningin
fyrir rauðbrystinginn, tildruna og sanderl-
una bendir til beins flugs. Það er tiltölulega
auðvelt að ákvarða hvenær þeir fara því skil-
in eru mjög glögg. Fuglarnir hverfa snögg-
lega frá íslandi og um það bil tveim til þrem
dögum síðar eru þeir komnir á varpstöðvarn-
ar. Þetta er um 3000 km flug. Þessi tengsl
milli Norður-Kanada og Evrópu eru svo sem
þekkt fyrir þó nokkru. En ég vonast til að
geta sýnt fram á hversu mikil þessi tengsl
eru, svo og að fuglar sem hafa viðkomu á
íslandi séu ekki á leið til Grænlands, heldur
til Kanada.
En tengslin milli verkefnis þíns heima og
svo þess sem til stendur við Suðurskautsland-
ið virðast mér nokkuð laus.
— Þetta verkefni mitt hefur nú í sjálfu sér
alltaf verið mjög opið en það varð vissulega
að víkka það nokkuð til að fella Suðurskaut-
ið inn í. Nú er mitt verkefni á íslandi að vísu
mjög lýsandi eða deskriptivt, svo slett sé út-
lensku. Þetta eru hreinar grunnrannsóknir,
því mjög lítið hefur verið gert á þessu sviði á
íslandi og þá er oft erfitt að takmarka sig.
maður kemur víða við. Verkefnistitlinum
hefur því verið haldið opnum og við komum
til með að opna hann enn meira til að tengja
pólana sarnan. Farkerfi á heimskautasvœð-
um gæti þetta þá kallast eða eitthvað í þeim
dúr.
Farfuglar á Suðurskauti
Þið ætlið sem sagt að skoða farfugla þarna
á Suðurskautinu?
— Að mestu leyti já. Það eru fáir stað-
fuglar þar, tvær eða þrjár tegundir. Við kom-
um síðsumars (á Suðurskautsmælikvarða)
og erum fram á haust. Hausthreyfingar
þeirra fugla sem verpa á þessum slóðum
verða því eflaust komnar í gang en auk þess
fara norrænar tegundir, sem hafa vetursetu
þar, t.d. krían, að hugsa sér til hreyfings
norður á bóginn. Farkerfi sjófugla er hins
vegar alls ekki jafn vel þekkt og landfugla og
í raun hefur sama og ekkert verið gert þarna
suður frá.
— í farathugunum hafa menn látið sér
nægja snið, þ.e. að telja fugla af skipsfjöl á
báða bóga og skrá hvar þeir halda sig helst og
á hvaða leið þeir eru. Nú gefst okkur færi á
að meta þessar athuganir, þeir eru fjölmargir
sem hafa boðist til að aðstoða okkur og virð-
ist okkur best að nýta þá í hefðbundnar at-
huganir. Aðstoðarmennirnir telja frá
skipshlið og með radarnum getum við svo
gert samanburðarathuganir, t.d. séð hvernig
fuglarnir hegða sér með tilliti til skipsins.
Hvort þeir fylgja mikið skipinu eða breyta
um stefnu þegar þeir sjá skip, eða jafnvel láta
þetta mannanna brölt sig engu varða. Við
fáum þannig hlutlausan samanburð. En allt
veltur þetta á að tækin þoli veður og vinda.
Það eru jú óskapleg veður þarna suðurfrá
eins og Ólafur lýsti í Þjóðlífsviðtalinu.
Með viðkomu í Afríku
— Flestir vísindamannanna fara svo í
land í Montevideo í lok mars en við fugla-
skoðararnir ætlum að sigla með skipinu alla
leið til Gautaborgar aftur og halda þannig
áfram rannsóknunum í um það bil þrjár vik-
ur. Við tökum strik skáhallt yfir Atlantshafið
og komum þá einmitt að Afríkuströnd á
mjög skemmtilegum tíma. Farfuglarnir eru
þá á leið frá vetrarheimkynnum og norður.
Okkur gefst því gott tækifæri til að fylgjast
með þeim og einmitt mögulega fuglum á leið
til Islands, kríu og vaðfuglum, ef við erum
heppnir. Svo reikna ég með að taka á móti
þeim á íslandi í vor. Ég kem um svipað leyti
og fuglarnir til að halda áfram athugunum
mínum þar.
Ég þakkaði Guðmundi fyrir spjallið og
bað að lokum fyrir kveðjur til þeirrar ágætu
mörgæsar er felldi hug til Ólafs í síðasta leið-
angri.
Lundi
Ingólfur V. Gíslason
63