Þjóðlíf - 01.05.1989, Síða 28

ERLENT
Fjörkippur í Portúgal
Ég er forseti allra Portúgala, segir Soares í viötali við Þjóðlíf. (Myndir Á.S.)
Fréttir berast af vænlegum efnahagsbata í
því forðum fasiska ríki, Portúgal. Portúgalir
eru að tengjast samtökum Evrópuríkja æ
nánari böndum. Tíðindamaður Þjóðlífs hitti
einn hclsta forvígismann lýðræðisiegra
stjórnarhátta í Portúgal fyrr og síðar, Mario
Soares að máli í Lissabon:
Mario Soares hefur án nokkurs vafa haft
meiri áhrif í portúgölskum stjórnmálum en
nokkur annar stjórnmálamaður þann hálfan
annan áratug sem liðinn er frá því einræðis-
stjórninni var steypt af stóli.
Soares hefur þó mátt þola súrt og sætt á
þessum tíma. Hann varð utanríkisráðherra í
byltingarstjórninni sem sett var á laggirnar
og starfaði þá með marxistum eins og Otelo
de Carvalho (sjá rammagrein) og samdi um
sjálfstæði til handa nýlendum Portúgala,
Angóla, Mozambique og Gíneu-Bissau.
Leiðir skildu með honum og marxísku bylt-
ingarmönnunum og Soares átti drjúgan þátt í
því að eftir átján mánaða byltingarástand var
Portúgal sveigt inn á brautir vestræns
borgaralegs lýðræðis.
Hann varð þrívegis forsætisráðherra ýmist
í minnihlutastjórn sósíalista eða í samsteypu-
stjórnum. Síðla árs 1984 töldu margir frétta-
skýrendur að sól Soaresar væri að hníga til
viðar. Sósíalistaflokkur hans beið mikinn
ósigur, fékk aðeins 21 af hundraði atkvæða í
stað 36 af hundraði í kosningunum þar á
undan. Soares hafði þá lýst yfir framboði til
forseta og örfáum mánuðum fyrir kosningar
gáfu skoðanakannanir til kynna að hann nyti
einungis stuðnings 6 af hundraði kjósenda.
Soares sagði þá og segir enn að hann sé lang-
hlaupari í stjórnmálum og það sannaði hann í
þessum kosningum því hann fór fram úr
frambjóðanda hægri aflanna á endasprettin-
um og sigraði með minnsta mun, tæplega 51
prósent atkvæða, 16. febrúar 1986.
„Það er rétt að sósíalistaflokkurinn beið
afhroð í þingkosningum örskömmu fyrir for-
setakosningarnar," sagði Mario Soares í við-
tali við Þjóðlíf. „Hins vegar tapaði ég ekki
þeim kosningum því þótt ég væri forsætis-
ráðherra á þessum tíma hafði ég lýst yfir
framboði til forseta og eftirlátið öðrum for-
mennsku í flokknum.“
Frelsið er skapandi
Soares lýsti því yfir um leið og úrslit kosn-
inganna voru ljós að hann ætlaði sér að vera
forseti allra Portúgala en ekki einungis
þeirra sem kusu hann til embættisins, það er
að segja vinstri flokkanna. Soares er fyrsti
forseti Portúgala í um það bil hálfa öld sem
ekki kemur úr röðum hersins.
Hvort sem það er því að þakka eða öðru
hefur Soares unnið hug og hjörtu landa sinna
með alþýðlegri framkomu sem Portúgalar
áttu ekki að venjast á stjórnarárum fyrir-
rennara hans Eanesar. Soares segir að hann
túlki verksvið forsetans ekki eingöngu sem
verndara stjórnarskrárinnar og dómara í
stríðsleikjum stjórnmálanna. „Eg reyni eins
og ég get að hvetja landa mína til dáða og
framfara og ýti undir viðleitni til að færa
Portúgal í átt til nútímans. Þannig leita ég
eftir félagsskap listamanna og rithöfunda
sem oft vísa veginn til framtíðarinnar. Ég
leitast við að búa Portúgölum skilyrði til að
umbreyta samfélaginu. Ég er bjartsýnn og
Arni Snœvarr rœðir
við Mario Soares
forseta Portúgals
held að hægt sé að bæta hlutskipti mannsins.
Við sem kynnst höfum helsi einræðisins
skynjum hversu frelsið er skapandi. Ég er
fylgjandi andófi og tel að unga fólkið eigi að
andæfa hinum sem eldri eru. Það er hlutverk
ungu kynslóðarinnar að draga í efa það sem
við hinir eldri höldum fram og ég vil hjálpa
henni í þeirri viðleitni.“
Það er óhætt að fullyrða að Mario Soares
hefur tekist á furðu skömmum tíma að breyt-
ast úr umdeildum stjórnmálamanni í vinsæl-
an — en fremur valdalítinn — þjóðhöfð-
ingja. Soares hefur tekið þann kost að setjast
ekki að í forsetahöllinni Belem. Hann býr í
fjölbýlishúsi rétt utan við miðbæ Lissabon.
Forsetinn kýs að tala við erlenda fréttamenn
á reiprennandi frönsku en hann var um ára-
bil í útlegð í Frakklandi og heldur enn tengsl-
um við marga vini sem hann eignaðist þar,
svo sem Franyois Mitterand, núverandi for-
seta.
Hvað ertu að lesa væni?
Rétt eins og Mitterand á árunum 1986-
1988, hefur Soares orðið að sætta sig við að
fyrir ríkisstjórninni fari pólitískur andstæð-
ingur, en sósíaldemókrataflokkurinn sem er
til hægri hefur nú meirihluta á portúgalska
þinginu.
„Það er rétt að stjórnmálakerfi okkar svip-
ar til þess franska. Sambúð mín sem forseta
kosnum með atkvæðum vinstri manna og
hægri meirihlutans á þingi hefur þó verið
mun vinsamlegri en var í Frakklandi." Soar-
es hefur minna svigrúm en fyrirrennari hans
Eanes, hershöfðingi sem deildi og drottnaði í
skjóli þess að fimm tiltölulega jafnstórir
flokkar skiptu með sér þingsætum. Þetta er
þó ekki það eina sem skilur að forsetana tvo.
í lok viðtalsins bauð Soares blaðamönnum
út í garð og benti á opið hlið við endimörk
garðs forsetahallarinnar. „Þarna var ramm-
gerður múr. Það var mitt fyrsta verk að láta
rífa hann niður.“ Og á gönguferð um nær-
liggjandi almenningsgarð sýndi Soares og
sannaði að múrinn á milli forsetaembættisins
og almennings hefur verið rifinn niður. For-
setinn vék sér að ungum manni sem sat á
bekk og rýndi í bók. „Hvað ertu að lesa væni
minn?“ Ungi maðurinn leit ekki upp og
sýndi þess merki að hann kærði sig ekki um
28