Þjóðlíf - 01.05.1989, Blaðsíða 42

Palais Garnier hefur
þjónað óperuunnend-
um í París í rúma öld.
Byltingin í óperunni
Skömmu fyrir byltinguna var óperan Rík-
harður Ijónshjarta eftir Grétry sýnd við gífur-
lega aðsókn í París. Hún var í þeim frelsis-
anda sem var drifkraftur óeirðanna í borg-
inni og átti eftir að vera einkennandi í
óperum næstu ára, t.d. í Fídelíó eftir Beet-
hoven. (Þetta er að vissu leyti sambærilegt
við kvikmyndaheiminn á okkar tímum:
ákveðið umfjöllunarefni kemst í tísku og hel-
tekur svo hugi manna að fátt annað kemst
að.) Vegna pólitísks áhrifamáttar óperunnar
var henni lokað í tvö ár á meðan á bylting-
unni stóð og hún ekki opnuð aftur fyrr en ró
var komin á í borginni.
Pegar Napóleón komst til valda hófst
franska óperan á ný til vegs og virðingar.
Tónskáld þyrptust til borgarinnar við Signu
út alla 19. öld til þess að fá verk sín flutt. Þar
fóru fremst í flokki ítölsku snillingarnir
Cherubini, Rossini og Verdi og þýski óperu-
jöfurinn Richard Wagner. Óperuhúsið sjálft
sem reist hafði verið í París var einnig vett-
vangur verstu ódæða; hvert banatilræðið rak
annað í lokuðum stúkum þess, jafnvel Napó-
leóni 3. var veittur áverki á höfði árið 1858
þegar ofstækisfullur andstæðingur borgara-
stéttarinnar réðist að honum með hnífi.
Keisaranum varð samt ekki meira um tilræð-
ið en svo að hann ákvað að efna til sam-
keppni um byggingu nýs óperuhúss í borg-
inni.
Höll Garniers
Ungur arkitekt, Charles Garnier að nafni,
sigraði í keppninni. Hann lagði fram drög að
stærsta óperuhúsi veraldar, svo stóru að
ryðja þurfti heilu hverfi Parísarborgar í burtu
til þess að hrinda áætlunum hans í fram-
kvæmd. Smíðin tók hálfan annan áratug og
þegar henni loksins lauk var Garnier fallinn í
ónáð og keisarinn flúinn í útlegð til Eng-
lands. Þeim var því hvorugum boðið til
vígslu nýja óperuhússins. Garnier tókst samt
að verða sér úti um miða og komast inn.
Þegar hann birtist var honum fagnað sem
keisara og óperan sjálfkrafa kölluð Palais
Garnier eða höll Garniers. Því nafni hefur
hún haldið fram á þennan dag.
Palais Garnier er eitt stæðilegasta hús Par-
ísarborgar og þótt víðar væri leitað. Það er í
dæmigerðum byggingarstíl Napóleóns 3.:
framhliðin er í yfirþyrmandi barokkstíl, allar
innréttingar stórkostlega íburðarmiklar og
yfir alla dýrðina hvelfist grænleit koparhvelf-
ing sem gæti jafnvel hýst sjálfa Notre Dame.
I þessu húsi voru örlög tónskálda ráðin.
Borgarastéttin kvað upp dóm sinn yfir verk-
um þeirra af mikilli harðýðgi og þeim sjálfum
lítil biðlund sýnd. Sum voru hyllt og tekin í
guðatölu eins og Rossini eftir frumsýninguna
á Vilhjálmi Tell en önnur púuð niður eins og
Wagner, sem átti fótum fjör að launa eftir
frumsýningu á Tannhauser.
Deilt í Bastillunni
Eins og á undansögðu má sjá þá hafa sjald-
an blásið kyrrlátir vindar um Óperuna í Par-
ís. Og ekki virðast þeir ætla að verða sérlega
staðir í kringum óperuna við Bastillutorgið
sem nú á að taka við hlutverki hennar. Áður
en húsið hefur einu sinni verið tekið í notkun
hafa „hausar fengið að fjúka“ í deilum um
nývirkið. Frægasti hljómsveitarstjóri
Frakka, Daniel Barenboim, sleikir nú sár sín
eftir að hafa verið leystur frá störfum tón-
listarstjóra frönsku óperunnar.
Hann ætlaði sér að gera Bastilluna að
besta óperuhúsi veraldar og hafði að fyrir-
mynd óperuna í Bayreuth í Þýskalandi, en
hún fæst aðeins við flutning á Wagner-óper-
um eins og óperuunnendum er flestum
kunnugt. Eðlis síns vegna er aðeins hægt að
reka óperuna í Bayreuth að sumri til, því
sýningarnar eru unnar í sameiningu frá
grunni og ekki til í dæminu að söngvarar geti
leyft sér að mæta aðeins nokkrum dögum
fyrir frumsýningu. Barenboim ól með sér
þann draum að búa til óperu á borð við þá í
Bayreuth — allt árið um kring. Sumum þótti
í heldur mikið ráðist og þegar stjórnarskipti
urðu í París á síðasta ári var ákveðið að reka
hljómsveitarstjórann og fá annan í staðinn.
Meistarinn og Margaríta
Á meðan á þessum hamagangi við Bast-
illutorgið stendur undirbýr gamla óperuhús-
ið sig undir síðustu óperusýningar sínar, —
því eftir að nýja húsið kemst í gagnið verða
aðeins ballettar sýndir í gömlu óperunni. Og
þrátt fyrir rúmlega aldarlanga starfsemi virð-
ist hún ekki hafa glatað aðdráttarafli sínu: í
maí n.k. verður ný ópera frumflutt á fjölum
hennar, Meistarinn og Margaríta eftir þýska
tónskáldið York Höller. Óperan er byggð á
samnefndri skáldsögu Mikhails Búlgakov og
gerist á Stalínstímanum í Moskvu. Þetta er
fyrsta ópera Yorks Höller en hann hefur
unnið að henni í 10 ár. Hann situr brátt í
sama sæti og tugir, jafnvel hundruð tón-
skálda hafa gert, og bíður þess að fyrstu tón-
arnir berist fram í plussklæddan salinn þar
sem eftirvæntingarfull eyru áheyrenda reyna
að fanga hvern einasta þeirra. En hvort held-
ur óperuhúsið er nýtt af nálinni eða aldar-
gamalt eru áhorfendur í París samir við sig:
þeir hafa gert óperuna að einu merkasta
leiksviði mannlífsins og hún um leið tilveru
þeirra að litríkum þætti í sögu frelsisbaráttu
Evrópu.
Gunnsteinn Ólafsson
42