Þjóðlíf - 01.05.1989, Qupperneq 55

MENNING
Hjónin Guðrún Jónsdóttir og Magnús Jónsson. (Mynd C.Ó.1917)
og þekkti kjör verkafólks sem bjó við
ótrygga atvinnu eftir heimsstyrjöldina fyrri
og verslunaránauð tveggja stórra verslunar-
og fiskverkunarfyrirtækja í Eyjum. Að þess-
um hagsmunaárekstrum átti kona sem hafði
sjálfstætt starf enga beina aðild og þurfti því
ekki að ganga til liðs við einn aðila eða ann-
an.
Alþýðuhreyfing á
óstyrkum fótum
Verkafólk í Vestmannaeyjum fór að bera
saman ráð sín um stofnun samtaka á árunum
1918-19 og var þá stofnað Verkamarmafélag-
ið Drífandi. Meðal félagsmanna voru nokkr-
ar konur og var þar á meðal þrekmikil kona
og einörð sem Þóranna hét og var kennd við
Landakot. Hún vann að fiskverkun og ann-
arri erfiðisvinnu. Með þeim Guðrúnu og
Þórönnu tókst góður kunningsskapur og
gagnkvæmt traust sem ekki bilaði í áralöngu
samstarfi.
Verkamannafélaginu Drífanda tókst í
fyrstu að ná fram nokkurri kauphækkun hjá
verkamönnum og samningum við stærstu at-
vinnurekendur um að kaup skyldi greitt í
peningum, en eftir 1920 fór atvinnuleysi að
aukast, svo að atvinna var lítil utan vetrar-
vertíðar. Mikill fjöldi aðkomufólks kom of-
an af landi á vertíð í Vestmannaeyjum og var
það fólk flest utan verkalýðsfélaga á þessum
tíma. Sjómenn og fiskverkunarfólk fór á
þessum tíma landsenda á millum og var í
verstöðvum sunnanlands og vestan á vetrar-
vertíðum, en norðanlands og austan á sfldar-
vertíðum að sumrinu.
Um farandverkafólk á fyrstu áratugum 20.
aldarinnar hefur Theódór Friðriksson ritað í
sjálfsævisögu sinni í verum og fleiri ritum.
Árið 1924 fékk Verkamannafélagið Dríf-
andi nokkra hækkun á tímakaupi við upp-
skipun og útskipun. Ekki verður séð að nein
tilraun hafi þá verið gerð til að hækka kaup
við fiskverkun, sem var aðallega kvenna-
vinna. Þá voru 12 verkakonur í Drífanda og
111 karlar. Tveim árum síðar, eða í janúar
1926 var gerð tilraun til þess að lækka kaup-
gjaldið og var það fyrirtæki sem Gísli J.
Johnsen var skrifaður fyrir sem hafði frum-
kvæðið. Af Verkamannafélagsins hálfu var
boðað til verkfalls til að hnekkja kauplækk-
uninni og sætt lagi að hefja verkfallið þegar
kolaskip kom til Eyja og var komið í veg fyrir
uppskipun úr því, fyrr en fyrri samningar
höfðu verið endurnýjaðir og undirritaðir
undir umsjá bæjarfótgetans. Þessi átök voru
nefnd Kolaverkfallið og nutu almenns stuðn-
ings karla og kvenna.
Ekki leið á löngu áður en atvinnurekendur
brutu samninginn og reið þá á vaðið Tanga-
verslun sem hafði mikla fiskverkun og fleiri
umsvif. Viðbrögð Verkamannafélagsins
urðu þau að verkakonur voru hvattar mjög
til að stofna verkakvennafélag og hefur þess
síðar verið getið sem aðstoð við skipulagn-
ingu verkakvenna. Nokkrir undirbúnings-
fundir voru haldnir og voru þeir haldnir á
heimili Kristínar og Viktors Jacobsen. Á
fyrsta fundinum var lögð fram tillaga um að
fá Karolinu Ziemsen frá Verkakvennaélag-
inu Framsókn í Reykjavík, til þess að koma
til Eyja og vera verkakonum til ráðuneytis
við stofnun verkakvennafélags. Tillagan var
undirrituð af Kristínu Jacobsen og Guðrúnu
Jónsdóttur og var samþykkt, en Karolina
kom skjótt á vettvang og var með í ráðum við
stofnun félags sem nefnt var Verkakvennafé-
lagið Hvöt í Vestmannaeyjum.
Forgöngukonur um undirbúning félagsins
voru fyrrnefnd Kristín Jacobsen og var hún
kjörin varaformaður og Jóhanna á Vegbergi,
Einarsdóttir sem var fyrsti formaður Hvatar.
Treglega hafði gengið að fá konur til stjórn-
arsetu, en þó Guðrún á Auðsstöðum kæmi á
þennan fyrsta fund með því hugarfari að
veita góðu málefni systurlegan stuðning þá
vékst hún ekki undan því að taka sæti í vara-
stjórn sem fljótlega þýddi ábyrgð á stjórnar-
störfum í félaginu.
Hvöt hafði verið stofnuð til þess að standa
á móti kauplækkunaráformum atvinnurek-
enda og til að berjast fyrir bættum kjörum.
Félagið lenti því fljótlega í kjaradeilu við
Tangaverslun um kaup við saltfiskverkun og
boðaði verkfall við fiskþvott og fiskþurrkun
á Tanganum. Verkamannafélagið Drífandi
gerðist ekki aðili að verkfallinu og Hvöt var
ekki orðin svo samstillt heild að ekki reynd-
ist auðvelt að reka fleyga inn í raðir kvenn-
anna. Formaðurinn sagði af sér en varafor-
maðurinn tók þá forystuna og Guðrún tók
sæti í stjórninni og félagið lifði af, þó verk-
fallið tapaðist. í félaginu voru 108 meðlimir
árið sem þær sendu fulltrúa á þing Alþýðu-
sambands íslands, en það voru þær Guðrún
Jónsdóttir og Karolina Ziemsen. Þá var enn
algengt að félög úti á landi hefðu ekki efni á
að kosta ferðir fulltrúa til Reykjavíkur og
máttu þá velja sér fulltrúa úr Reykjavíkurfé-
lagi.
Veturinn 1928-29 tóku konur upp viðræð-
ur við stjórn Drífanda um að verkakonur
kæmu aftur inn í sameiginlegt félag. Niður-
staðan varð að stofnuð var Kvennadeild
Verkamannafélagsins Drífanda árið 1930 og
var Guðrún formaður Kvennadeildarinnar.
Þetta tókst hún á hendur fyrir þrábeiðni
verkakvenna, en það mun hafa valdið
nokkru um þessa ákvörðun að íhaldsfólk
sem taldi sig vilja henni vel beitti hana bæði
bænum og hótunum til þess að hafa hana
55