Þjóðlíf - 01.05.1989, Blaðsíða 57

Þjóðlíf - 01.05.1989, Blaðsíða 57
MENNING Mjöður blandinn og Maltó í kaupfélaginu Hallgerður Gísladi ottir safn vörð ur Og þá er það mjöðurinn. í mjöð þurfti eingöngu hunang og vatn, því að hann gat gerjast af sjálfu sér, en stundum munu hafa verið lagðar undir hann kveikjur til að herða á gangnum, en hann þurfti afar langan tíma til að gerjast. Mjöður er að uppruna einn af alelstu alkóhóldrykkjum og talinn eldri en vín í Miðjarðarhafslöndum. Orðið mjöður eða tilsvarandi orð eru til í öllum indóevrópskum málum og tengist mjöðurinn gjarnan guðlegum ölum á ein- hvern hátt. í Eddukvæðum og Snorra Eddu er mikið talað um mjöð, og nægir þar að minna á skáldamjöðinn og mjöðinn sem flóir úr spenum geitarinnar Heiðrúnar í Valhöll og nægir einhverjum til að drekka sig fulla daglega. Mjöður var útbreiddur um alla Evrópu á miðöldum og átti kirkjan stór- an þátt í útbreiðslu hans, því að vegna notkunar á vaxljós- um við guðsþjónustu ráku kirkjur og klaustur eigin býfl- ugnabú til að anna eftirspurn eftir vaxi. Þar voru jafnframt framleidd ósköpin öll af hun- angi. Hins vegar varð býflugn- aræktin ekki veruleg fyrr en að lokinni víkingaöld og út- breiðsla mjaðar þannig mest eftir hana. Líklega er það því þjóðsaga að víkingar hafi verið sídrekkandi mjöð, þó að vafalaust hafi þeir smakkað hann við sérstök tækifæri, því hann mun hafa verið nokkuð dýr í þá tíð. Þeir drukku lang- mest yfirgerjað maltöl. Talið er að hunang á miðöldum hafi að langmestu verið notað til mjaðarbrugg- unar. Hingað hefur það verið töluvert flutt og sést oft í ferðaskrám og eignaskrám frá miðöldum. T.d. var tunna af hunangi meðal matvæla á Hólum 1550. Hún hefði nægt í nálægt níu tunnur af miði, sé uppskrift Eggerts Ólafssonar af fornmannamiðinum hér á eftir rétt. Hér var semsagt bæði innfluttur og „blandinn" mjöður en þannig var komist að orði um mjaðargerð. Þar var mjöður blandinn og mun- gát heit segir um veisluundir- búning í Sturlungu. Mjöður sést víða í bókmenntum, kaupsetning- um og reikningum. „var þar hin feg- ursta veisla. Skorti þar eigi góðan mjöð“ seg- ir í Sturlungu til að lýsa stórveislu hjá Sig- hvati á Grund. Og í tveimur veislum þar er greinilega boðið upp á mjöð og mungát sam- an. Það er annars athyglisvert, að oftar er talað um mjöð en mungát í Sturlungu þegar ræðir um drykkjur, öfugt við íslendinga sög- ur. En það sýnir kannski að menn höfðu í Seinni hluti þessu efni hugmynd um muninn á tímabilun- um sem þessir tveir sagnaflokkar lýsa. Á16. öld fór mjaðarframleiðsla að minnka og mjöður hvarf sem næst úr sögunni á næstu skrifi ar: tveimur öldum í Norðvestur -Evrópu. Or- sökin var sú, að með lúterskunni minnkaði eftirspurn eftir vaxi og þar með hunangs- framleiðsla en sykurinn sem fer að sjást sem sjaldgæti meðal heldra fólks á Norðurlönd- um á 16. öld, leysti hunangið af hólmi að öðru leyti og jók möguleika á ýmiss konar áfengisgerð. í óprentuðu handriti Eggerts Ólafssonar sem liggur á Landsbókasafni er mjaðarupp- skrift sem hann kveður vera hina almennu mjaðarbruggsaðferð og að menn ætli alla hina sömu og fornmenn brúkuðu: Hún er þannig að í 8 pottum af hreinu brunnvatni á að sjóða 1 pott af hunangi þangað til hættir að koma froða ofaná, en hana á að fleytajafnóðum. Ef mjöður- inn á að geymast lengi má hann krauma um hríð þangað til hann þykknar lítið eitt. Síðan er honum hellt í gangkerið og segir Eggert að flestir láti gang- Þessa könnu gaf sr. Guð- mundur Sigurðsson á Stað í Steingrímsfirði forngripa- safninu árið 1865. Hann kunni að rekja sögu könn- unnar allt fram á fyrri hluta 18.aldar, þegar sr. Halldór Einarsson faðir sr. Björns Halldórssonar í Sauðlauks- dal átti hana. Kanna þessi hefur gengið undir nafninu „vítabikar". Það tíðkaðist oft í veislum hérlendis í eldri tíð að einhverjir voru settir tii að fylgjast með því, hvort mönnum yrði eitthvað á í veislunni og voru slíkar mis- gjörðir síðan tíundaðar með miklu málskrúði í vítavísum í lok veislu og hinum seku gert að drekka af vítabikar. Þessi kanna er þannig úr garði gerð, að efst á henni er gatamunstur, þannig að menn hafa þurft að kunna á henni lagið til að sulla ekki niður þegar þeir drukku. E.t.v. hefur þetta orðið til að auka á kátínu manna við áðurnefnda grínathöfn. 57
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Þjóðlíf

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðlíf
https://timarit.is/publication/1099

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.